Μένη ΚουτσοσίμουΆρθρο: Μένη Κουτσοσίμου
Ψυχολόγος – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
ΜΔΕ στην Κοινωνική Ψυχιατρική-Παιδοψυχιατρική
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Ιωαννίνων
Μεταδιδάκτωρ Ιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων στην Ποιότητα Υπηρεσιών
Ένα από τα μυστικά της ζωής είναι να τοποθετείσαι στο σωστό φωτισμό… τη σωστή γωνία… την κατάλληλη χρονική στιγμή. Οι διαφορές που έχουμε ως προσωπικότητες γίνονται περισσότερο εμφανείς στους καιρούς μας, καθώς σπανίως συναντάς ανθρώπους που έχουν μάθει να σέβονται τον εαυτό τους και τους συνανθρώπους τους, να προστατεύουν, να είναι δοτικοί και ταυτόχρονα ο εαυτός τους. Μιλώντας λοιπόν για διαφορετικότητα, στην εποχή μας είναι προτέρημα να είσαι εξωστρεφής και όχι το ανάποδο. Κι όμως, δεν με πείθει η εποχή μου…
Ας βάλουμε λοιπόν τα πράγματα στη θέση τους.
Όσον αφορά στην εξωστρεφική στάση, αυτή χαρακτηρίζεται από μια ροή της λίμπιντο προς τα έξω, ένα ενδιαφέρον για τα γεγονότα, τους ανθρώπους και τα πράγματα, μια σχέση μαζί του
και μιαν εξάρτηση απ’ αυτούς. Ο τύπος αυτός κινητοποιείται από εξωτερικούς παράγοντες και επηρεάζεται πολύ από το περιβάλλον. Ο εξωστρεφής τύπος είναι κοινωνικός και γεμάτος αυτοπεποίθηση όταν βρίσκεται σε άγνωστο περιβάλλον. Διατηρεί συνήθως καλές σχέσεις με τον κόσμο, κάτι που συμβαίνει ακόμη κι όταν διαφωνεί.
Στον αντίποδα υπάρχει η εσωστρεφική τάση, η οποία χαρακτηρίζεται από την απόσυρση. Η λίμπιντο ρέει προς τα μέσα και συγκεντρώνεται σε υποκειμενικούς παράγοντες και την κυριαρχική
επιρροή την ασκεί ή «εσωτερική αναγκαιότητα». Θεωρητικά μιλώντας, ο τύπος αυτός δεν έχει αυτοπεποίθηση απέναντι στους ανθρώπους και τα πράγματα, είναι κάπως ακοινώνητος και προτιμάει τη σκέψη από τη δράση.
Κι ενώ οι κοινωνίες μας επιλέγουν και αναδεικνύουν την εξωστρεφική στάση, λέγοντας πώς το άτομο είναι ανοιχτό, κοινωνικό, ισορροπημένο κλπ., ο εσωστρεφικός βάλλεται για εγωκεντρικός, ακόμα και αρρωστημένος. Από την άλλη μεριά, στην Ανατολή, μέχρι τα τελευταία χρόνια τουλάχιστον, η στάση πού κυριαρχούσε ήταν η εσωστρεφική.
Όταν ένα άτομο περιγράφεται ως εξωστρεφικό ή εσωστρεφικό αυτό σημαίνει πώς ή συνηθισμένη του συνειδητή στάση είναι η μια ή η άλλη. Μια ισορροπημένη στάση θα πρέπει να περιέχει σε ίσα μέρη και εξωστρεφικότητα και εσωστρεφικότητα, πολύ συχνά όμως συμβαίνει η μια στάση να έχει αναπτυχθεί ενώ η άλλη να παραμένει ασυνείδητη. Κανείς ωστόσο δε ζει αποκλειστικά και μόνο με τη μια στάση – εκδηλώνει την άλλη στάση ασυνείδητα, αλλά με λιγότερο έντονο τρόπο.
Η διαφοροποίηση της στάσης συχνά φαίνεται ν’ αρχίζει πολύ νωρίς – στην πραγματικότητα υπάρχουν λόγοι να πιστεύουμε πως μπορεί να είναι έμφυτη. Στην ίδια
οικογένεια μπορεί να συναντήσουμε και εξωστρεφικά και εσωστρεφικά παιδιά,
πράγμα που μερικές φορές είναι ατυχία για τον τελευταίο τύπο πού επισκιάζεται από
τα πιο κοινωνικά αδέρφια του.
Ζούμε σε ένα σύστημα αξιών που θα το αποκαλέσω Ιδανικό της Εξωστρέφειας ― μια διαδεδομένη πεποίθηση ότι ο ιδανικός εαυτός είναι μέλος μιας αγέλης, σε ρόλο αρχηγού και άνετος μόλις πέσουν τα φώτα πάνω του… Η εσωστρέφεια -μαζί με τα “ξαδέλφια” της, την ευαισθησία, τη σοβαρότητα και τη συστολή- έχει γίνει πια ένα χαρακτηριστικό προσωπικότητας δευτεροκλασάτο, κάτι μεταξύ απογοητευτικού και παθολογικού… Η εξωστρέφεια ως τύπος προσωπικότητας είναι εξαιρετικά γοητευτική, την έχουμε όμως μετατρέψει σε καταπιεστικό δεδομένο, με το οποίο οι περισσότεροι νιώθουμε πως οφείλουμε να συμμορφωθούμε.
Κι όμως.
Το να είσαι επιλεκτικός τη σήμερον ημέρα στις κοινωνικές σου σχέσεις, να νιώθεις μόνος και χαμένος στις μεγάλες συγκεντρώσεις, να είσαι ευαίσθητος και να φοβάσαι τη γελοιοποίηση, τείνει να γίνει ο κανόνας σε μία εποχή που περνά την κρίση της. Χαρακτηρίζονται από τους άλλους ως αδέξιοι και ή δεν ξέρουν να κρατάνε τη γλώσσα τους ή είναι υπερβολικά επιφυλακτικοί και γελοία υπερ-ευγενικοί. Τείνουν να έχουν την τάση να είναι υπερ-ευσυνείδητοι, απαισιόδοξοι και κριτικοί και κρατούν, συνήθως, τα καλύτερα προτερήματά τους ανέκφραστα έτσι πού φυσικά παραγνωρίζονται εύκολα από τους άλλους. Επειδή ακριβώς χρειάζεται να νιώσουν σε συμπαθητικό περιβάλλον για να δείξουν τα χαρίσματά τους, γι αυτό μένουν παραμελημένοι κι έχουν λιγότερη επιτυχία απ’ τους εξωστρεφικούς συναδέλφους τους.
Παρόλα αυτά όμως, καθώς δεν ξοδεύουν την ενεργητικότητά τους, προσπαθώντας να εντυπωσιάσουν τους άλλους, ή δεν την εξανεμίζουν σε κοινωνικές συγκεντρώσεις, συχνά, έχουν ασυνήθιστες γνώσεις ή έχουν αναπτύξει κάποιο ταλέντο πάνω απ’ τα κοινά μέτρα. Ο εσωστρεφικός χαραχτήρας δείχνει τον καλύτερο εαυτό του όταν είναι μόνος του ή σε μια μικρή και φιλική ομάδα. Προτιμάει τις δικές του σκέψεις απ’ τις συζητήσεις, προτιμάει τα βιβλία και τις ήσυχες δραστηριότητες απ’ το θόρυβο και την έντονη ενεργητικότητα. Η δική του προσωπική κρίση είναι γι’ αυτόν πιο σημαντική απ’ τη γενικά παραδεγμένη γνώμη.
Είμαι πλέον πεπεισμένη πως η εσωστρέφεια δεν αποτελεί, ούτε πρέπει να αντιμετωπίζεται ως πρόβλημα, αφού κάθε κοινωνία έχει ανάγκη τόσο από δυναμικούς, ευπροσήγορους και παρορμητικούς τύπους όσο και από πιο στοχαστικές, μοναχικές φυσιογνωμίες, που σκέφτονται περισσότερο προτού μιλήσουν, αποφεύγουν τις κατά μέτωπο συγκρούσεις και αποδίδουν καλύτερα όταν δεν κρίνονται από ένα ακροατήριο.
Στον κόσμο των δήθεν, η απενοχοποίηση της εσωστρέφειας και η «απελευθέρωση» όσων έχουν περάσει το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους είτε υπό τον φόβο της κριτικής και της απόρριψης είτε υποκρινόμενοι πως αισθάνονται άνετα σε ασφυκτικά γεμάτους χώρους, λατρεύουν να απευθύνονται σε ένα ακροατήριο και δεν δυσκολεύονται καθόλου να προβάλουν τον εαυτό τους, τη δουλειά ή τις ιδέες τους, είναι πλέον το ζητούμενο.
Τροφή για σκέψη… αυτή ή ανεξαρτησία της κρίσης και η έλλειψη συμβατικότητας μπορεί να είναι πολύτιμες αν γίνουν σωστά κατανοητές και αξιοποιηθούν καταλλήλως…
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Susan Kain (2013) Σσσσ! Η δύναμη των εσωστρεφών σε έναν κόσμο που δεν σταματάει να μιλάει. Key Books.