ΑnimartistsΆρθρο: Μάιρα Στεργίου
Δραματοθεραπεύτρια
‘Το όνειρο είναι η μικρή κρυμμένη πόρτα στο βαθύτερο και πιο οικείο ιερό της ψυχής, η οποία ανοίγει για αυτήν την αρχέγονη κοσμική νύχτα που ήταν ψυχή πολύ πριν υπάρξει το συνειδητό “εγώ” και θα είναι ψυχή πολύ πέρα από ό, τι το συνειδητό “εγώ” θα μπορούσε ποτέ να φτάσει’, C.G. Jung
Ένα τεράστιο οστικό κύμα σαν μαύρος καπνός λίγο πριν το ρολόι χτυπήσει 12 άρχισε να πλησιάζει από μακριά και να κυκλώνει τα πόδια μας. Αίσθηση πανικού και ένα αδιόρατο μίγμα καπνού και ομίχλης σαν φίδι αναπτυσσόταν τριγύρω μας. Ύστερα όλες οι πόλεις άρχισαν να αλλάζουν και να μετασχηματίζονται. Οι ουρανοξύστες γκρεμίζονταν και σε ένα δευτερόλεπτο ξαναχτίζονταν με άλλους πιο ασυνάρτητους και αστείους σχηματισμούς. Τα κτήρια φόρεσαν μαύρα τριγωνικά γυαλιά ηλίου μέσα στη νύχτα κι εμείς παρατηρούσαμε τις αλλαγές από τα εναπομείναντα κτήρια.
Και τώρα; Τι θα συνέβαινε αν μπορούσες όντας ξύπνιος να δημιουργήσεις το περιβάλλον αυτού του ονείρου; Να επικεντρωθείς στον καπνό, να αναπαραστήσεις με αντικείμενα τα κτήρια; Ή να φανταστείς ότι το οστικό κύμα έχει φωνή και θέλει να πιάσει κουβεντούλα μαζί σου; Αν μπορούσες να ξαναμπείς με κάποιο τρόπο στο όνειρο όπως αν θα έμπαινες σε μια παλιά οικογενειακή φωτογραφία; Και τι σχέση μπορεί να έχει με την χρόνια κατάθλιψη; Ή με τον πόνο στη μέση που δεν λέει να φύγει εδώ και τρείς μήνες; Ή μήπως έχει σχέση με το ότι αρχίζεις την καινούρια δουλειά;
Οι άνθρωποι σε κάθε πολιτισμό του κόσμου βλέπουν όνειρα. Είναι πεπεισμένοι ότι είναι ξύπνιοι και περιβάλλονται από ένα πραγματικό κόσμο. Στο όνειρο μπορούμε να αγγίξουμε ένα αντικείμενο, να μυρίσουμε ένα λουλούδι. Όλες οι αισθήσεις συμμετέχουν στην δημιουργία μιας ονειρικής εικόνας. Φυσικά, γνωρίζουμε ότι το όνειρο δεν είναι ένα πραγματικό φυσικό περιβάλλον, διότι μόλις ξυπνάμε η αίσθηση του σώματος του ονείρου εξαφανίζεται. Σε ορισμένες κοινωνίες, τα όνειρα δεν λαμβάνονται υπόψη καθώς θεωρούνται εξωπραγματικά, άσχετα με τις σημαντικές ανησυχίες της ζωής. Σε άλλους πάλι πολιτισμούς θεωρούνται ότι μεταφέρουν σημαντικές πληροφορίες για το μέλλον και τη ζωή του ατόμου και χρησιμοποιούνται ως μέσο δύναμης των Σαμάνων (πχ. Tapirape και Ye’cuana shamans στην Λατινική Αμερική). Στην αρχαία Ελλάδα, οι άνθρωποι συνήθιζαν να κοιμούνται μέσα στο ναό που ήταν αφιερωμένος στο θεό Ασκληπιό, προκειμένου να ονειρευτούν αυτό που μπορούσε να τους θεραπεύσει από την ασθένεια τους.
‘Η σωματοποίηση της φαντασίας’ ή αγγλιστί Embodied Imagination είναι μία θεραπευτική και δημιουργική μέθοδος δουλειάς με τα όνειρα, τις αναμνήσεις και τις εικόνες της φαντασίας που αναπτύχθηκε για πρώτη φορά από τον Ολλανδό αναλυτικό ψυχοθεραπευτή Robert Bosnak και βασίζεται στις αρχές του Ελβετού ψυχίατρου Carl G. Jung, και του θεμελιωτή της Αρχετυπικής ψυχολογίας James Hillman. Ο Hillman περιέγραψε την ψυχή, όχι σαν ένα μοναδικό ενιαίο σύνολο που ορίζεται από το εγώ, αλλά μια αυτο-οργάνωση πολλαπλότητας εαυτών και έδωσε έμφαση στην διαδικασία των ονείρων και των εικόνων που δημιουργεί η φαντασία σαν διόδους κατονόησης σε αυτό που ονόμασε ψυχή.
Σύμφωνα με τον R. Bosank, στη ‘σωματοποιημένη φαντασία’ (embodied Imagination), όλες οι ψυχολογικές καταστάσεις αποκτούν σώμα, δηλαδή σωματοποιούνται. Τα όνειρα εκδηλώνονται ως γεγονότα που λαμβάνουν χώρα σε φυσικά περιβάλλοντα. Ως ‘φυσικά περιβάλλοντα’ ορίζει τις εικόνες του ονείρου που εκλαμβάνονται ως πραγματικές από το άτομο που ονειρεύεται. Αν το άτομο σωματοποιήσει αυτές τις εικόνες της φαντασίας και του ονείρου κατά την διαδικασία της ψυχοθεραπείας μέσω ενός ρόλου, είτε χρησιμοποιώντας κίνηση, ή ζωγραφική κλπ δημιουργεί βαθιά θεραπευτικά αποτελέσματα. Οι ίδιες τεχνικές που χρησιμοποιούνται στην εργασία με τα όνειρα μπορούν να εφαρμοστούν και στις μνήμες. Επίσης, ο Bosnak έχει χρησιμοποιήσει την τεχνική αυτή με ηθοποιούς της Bell Shakespeare Company στο Sydney για τις ανάγκες μιας θεατρικής παράστασης για την καλύτερη ερμηνεία ενός ρόλου.
Ο Bosnak ονομάζει την θεραπευτική διαδικασία της δουλειάς με τα όνειρα ‘εργαστήρια ύπνου’. Είναι ένα είδος κατάστασης μεταξύ ύπνου και ξύπνιου. Το άτομο αιωρείται ακριβώς πάνω από την κατάσταση ύπνου, χωρίς πραγματικά να κοιμηθεί. Μέσα από αυτή την κατάσταση της συνείδησης, μπαίνουμε ξανά στο όνειρο σαν ένα πραγματικό περιβάλλον. Όταν μπαίνουμε ξανά στο όνειρο που μπορεί να προκαλέσει αυτό που λέμε μια εμπειρία – αναδρομή στο παρελθόν. Η αναδρομική μνήμη λειτουργεί διαφορετικά από τη συνηθισμένη μνήμη. Μπορούμε να θυμηθούμε τους ουρανοξύστες, τα γυαλιά, τα κτήρια κλπ. Θα θυμηθούμε μια αφήγηση σε μια γραμμική ακολουθία. Στην αναδρομή του ονείρου, ωστόσο, όλο το περιβάλλον είναι παρόν – η μυρωδιά του καπνού, η αίσθηση του πανικού – ακόμη και πράγματα που δεν ήταν συνειδητά την πρώτη φορά της αφήγησης και το όνειρο αποκτά μία ολοκληρωμένη μορφή.
Η σημαντικότητα της ερμηνείας και ανάλυσης των ονείρων στην ψυχοθεραπεία έχει ερευνηθεί από πολλούς διακεκριμένους ψυχολόγους, ψυχιάτρους και ψυχοθεραπευτές, ανάμεσά τους ο θεμελιωτής της ψυχαναλυτικής σχολής Sigmund Freud. Στην τέχνη, το όνειρο είναι στενά συνδεδεμένο με το κίνημα του υπερρεαλισμού. Έναυσμα του μανιφέστου του Υπερρεαλισμού του Α. Μπρετόν θεωρείται η γλώσσα που χρησιμοποιούσαν οι τρόφιμοι των ψυχιατρικών κλινικών στις οποίες εργαζόταν.
Και εδώ που πατήσαμε τα 30 ας κάνουμε μια επίκληση στα εφηβικά μας ακούσματα: ‘Ονειρα-΄Ονειρα φλόγες μακρινές μου. Του φευγιού μου όνειρα κι άγνωστες φωνές μου’.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Rober Bosnak (2007), Embodiment: Creative Imagination in Medicine, Art and Travel, Taylor & Francis Ltd
Robert Bosnak (2014), Red Sulphur: The Greatest Mystery in Alchemy Red Sulphur Publications
Carl Gustav Jung (2002), Dreams, Routledge, First Published by Princeton University Press 1974.
http://www.cyberdreamwork.comPacifica Graduate Institute http://www.pacifica.edu
World Dreaming 2011, 6th World Congress for Psychotherapy 2011, Sydney, Au.
Waud H. Kracke (2014),Cultural Aspects of Dreaming, International Institute for the Dream Research