ΑnimartistsΆρθρο: Μάιρα Στεργίου
Δραματοθεραπεύτρια
“Αλλάζουν οι άνθρωποι;” Η συζήτηση γίνεται όλο και πιο ασφυκτική. Θηλιά που μου σφίγγει το λαιμό. Μεσημέρι Κυριακής, με λίγα ποτήρια κρασιού και συζητήσεις του καναπέ. Μέχρι που το θέμα έρχεται στις φυλακές και τους φυλακισμένους. Δυο φίλες διαπληκτίζονται για το χτεσινό Ντοκιμαντέρ που παρακολούθησαν. Δικηγόρος και ηθοποιός στα επαγγέλματα.
Δικηγόρος: “Δηλαδή τι εννοείς ότι είσαι υπέρ της θανατικής ποινής; Η πολιτεία δεν μπορεί να συμπεριφέρεται σαν κοινός εκδικητής. Οι άνθρωποι αλλάζουν, έχουν δικαίωμα στη…“
“Δικαίωμα;!” Πετάγεται η ηθοποιός. “Από πότε ένας εγκληματίας έχει δικαιώματα; Πήγαινε να το πεις στην οικογένεια του παιδιού που πυροβόλησε. Αν ήταν το δικό σου παιδί…” Συσπάσεις προσώπου, προσμονή και αναψοκοκκινισμένα μάγουλα.
Τις τελευταίες μέρες έχουν γραφτεί πολλά για τον Ρωμανό, την απεργία πείνας και για το αν έχει δικαίωμα στην μόρφωση (ανάσες ελευθερίας έξω από τις φυλακές, όπως αναφέρει) ή όχι. Αυτό το άρθρο όμως, δεν αναφέρεται στον Ρωμανό. Δανείζομαι το όνομά του και την συζήτηση γύρω από τα δικαιώματα των φυλακισμένων για να μιλήσω για κάτι άλλο. Για το θέατρο, τα κελιά των φυλακών και το δικαίωμα για «παιχνίδι» μέσα σε αυτά.
Η πρώτη ομαδική συνεδρία Δραματοθεραπείας σε μια πόλη της Αγγλίας, πήρε περίπου δυόμιση ώρες προετοιμασίας στο χώρο, ενώ συνήθως διέθετα το μισό. Πού θα τοποθετηθούν τα παιχνίδια; Ίσως να μην χρειάζεται να τα βγάλω από την αρχή. Ό,τι θα συμβεί από σήμερα και για τον επόμενο χρόνο, την ίδια ώρα της εβδομάδας δεν θα είναι ιδιωτικό και δεν θα επιτρέπεται να μείνει μεταξύ ομάδας – θεραπευτή και επόπτη όπως θα γινόταν σε μία συνεδρία δραματοθεραπείας έξω από τις φυλακές. Θα είναι φανερό στους φύλακες και στο θεραπευτικό προσωπικό.
Κάποιοι είναι διακριτικοί και περνούν χωρίς να μας ενοχλήσουν. Άλλοι φύλακες κολλούν την μύτη τους στο τζάμι. Τα μέλη έρχονται, κάθονται στις καρέκλες. Ο καθένας με την δική του ιστορία. Κάποιοι είναι μέσα για φόνους, κάποιοι για ένοπλες ληστείες και κάποιοι για εμπορεία ναρκωτικών. Όλοι με κακουργήματα και πολλά χρόνια στην διάθεσή τους να σκεφτούν τους λόγους για τους οποίους βρίσκονται εκεί. Κι όσα χρόνια έχουν στο μέλλον για σκέψη, είχαν πολύ λιγότερα στο παρελθόν για παιχνίδι. Δυο, τρεις αρχίζουν να μιλούν μεταξύ τους σε ‘ανάποδα αγγλικά’. Είναι μια γλώσσα-εύρημα των τροφίμων για να μην τους καταλαβαίνει το προσωπικό. Αν θέλεις να πεις ‘Νερό, λες Ορεν.’ Είπαμε, πολλά χρόνια και πολύ χρόνος για εφευρετικότητα.
Το πρώτο πράγμα που μου έρχεται στο μυαλό είναι η λέξη ‘εμπιστοσύνη’. Για αυτούς είμαι μία από το ‘σύστημα’. Πολλές φορές αρχίζουμε τις συνεδρίες με ασκήσεις αναπνοής. Λες και το κελί σου ξεμαθαίνει τον τρόπο να αναπνέεις και χρειάζεται να τον μάθεις από την αρχή. Κάπου στην πορεία ακολουθεί η δραματοποίηση ιστοριών. Τις περισσότερες φορές παραμύθια, άλλες φορές φανταστικές ιστορίες που δημιουργεί η ομάδα. Σε μία από τις συνεδρίες, φέρνω ένα πολύχρωμο παιδικό αερόστατο. Το ανοίγουμε. Πολλά γέλια, τα περισσότερα αμήχανα. Όσο η ομάδα αρχίζει να πειραματίζεται, η αμηχανία δίνει τη θέση της στο παιχνίδι. Στα μισά, Ο Γιώργος (ας πούμε έτσι το όνομα) αφήνει το αερόστατο και βγαίνει από την αίθουσα. Ζητάει από τον φύλακα να τον οδηγήσει πίσω στο κελί του. Πέρασε μία συνεδρία, δύο, τρείς κι άλλες πολλές και ο Γιώργος δεν ξαναεμφανίστηκε. Στην προτελευταία συνεδρία, ο Γιώργος επιστρέφει. Ζητά να δραματοποιήσει την δική του ιστορία. Δένει ένα μαύρο μαντίλι στο κεφάλι και ζητά από την ομάδα να τον συνοδέψουν με κρουστά. Ο Γιώργος αρχίζει να τραγουδάει για μια γυναίκα που πέρασε την ζωή της στην έρημο περιμένοντας να πεθάνει. Όταν τελικά ο θάνατος έρχεται εκείνη συναντά τα αγαπημένα της πρόσωπα στον παράδεισο. Στο τέλος της δραματοποίησης, ο Γιώργος βγάζει το μαντήλι και τινάζει την άμμο από το σώμα του. Κάθεται στον κύκλο και εξηγεί ότι από τις πιο επώδυνες εμπειρίες της ζωής του, δεν ήταν ο φόνος, ούτε τα κυνηγητά στους δρόμους με τη συμμορία, ούτε η φυλακή. Ήταν η στιγμή που άνοιξε το αερόστατο και θα έπρεπε να παίξει. Δεν ήξερε πώς να αρχίσει. Δεν θυμόταν την τελευταία φορά που ένιωσε μια ανάλογη επιθυμία. Ο Γιώργος, εμφανίστηκε στην τελευταία συνεδρία κρατώντας ένα προσωπικό του αντικείμενο. Του το είχε η χαρίσει η μητέρα του όταν ήταν ακόμα παιδί. Ήταν η τελευταία φορά που την είδε και η τελευταία μνήμη που είχε από τον εαυτό του να παίζει, αλλά είχε ξεχάσει. Έπειτα από κάποιους μήνες μεταφέρθηκε σε φυλακές κατώτερης ασφάλειας καθώς κρίθηκε ότι οι σχέσεις του με το προσωπικό αλλά και τους υπόλοιπους φυλακισμένους είχαν βελτιωθεί.
Ανεξαρτήτως αν οι φυλακισμένοι έχουν τραυματικές εμπειρίες ή όχι, αν έχει ευθύνη η ’κοινωνία’ ή αποκλειστικά το άτομο, υπάρχει και κάτι άλλο πέρα από όλα αυτά. Η φυλακή όπως και το θέατρο δεν απέχουν πολύ μεταξύ τους. Και τα δύο είναι δείκτες της ανεκτικότητας, της αντίληψης και της εσωτερικής δύναμης μιας κοινωνίας. Και στα δυο ηθοποιός ή φυλακισμένος πολλές φορές υποδύονται ρόλους. Μέσα στα κελιά η απεργία πείνας είναι ένα μέσο για τον φυλακισμένο να κάνει αισθητή την ‘απουσία του’. Εκτός από την απεργία πείνας στις φυλακές, υπάρχει και μία άλλη πείνα, πιο άγρια, πιο ανθεκτική και ίσως πιο επώδυνη. Η πείνα για παιχνίδι που έχει θέση και πίσω από τα κάγκελα.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
James Thompson. (1998). Prison Theatre, Jessica Kingsley Publishers
Maria Stergiou. (2011). The Neutral Mask in Drama Therapy with male offenders, 6th World Congress for Psychotherapy, AU