ΑnimartistsΆρθρο: Αναγνώστου Ι. Ευθυμίας
Κλιν.Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια
Ψυχ/κή Κοιν. Λειτουργός – Κοινωνιολόγος
Η παθογένεια της κρίσης (μια κοινωνικοψυχολογική ματιά).
Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα βιώνουμε με διαρκώς αυξανόμενη ένταση βαθιές και ταχύρρυθμες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές ρήξεις, με συνέπεια όχι μόνο τις δυσχερείς συνθήκες διαβίωσης, για πάρα πολλούς από εμάς, αλλά και την επαπειλούμενη ψυχολογική μας κατάρρευση. Η αλλοτροίωση και όχι η αλλαγή του κοινωνικοπολιτικού πλέγματος έχει επιτρέψει τη σχεδόν καθολική στρέβλωση θεσμικών προτύπων και την καταρράκωση παραδοσιακών αξιών, που τελικά φαίνεται να δημιουργούν ένδεια οράματος για το μέλλον και όχι έμπνευση. Οι κίβδηλες υποσχέσεις για μια δήθεν γη της επαγγελίας και δικαιότητας με αντίτιμο τις υπερβολικές θυσίες των πολλών, φαίνεται να μην εκπληρώνονται ποτέ και να δημιουργούν μόνο θυμό, απώλεια συλλογικής συνείδησης, υποκειμενικοποίηση των καταστάσεων που ζει ο καθένας μας αλλά και την απομόνωσή του μέσα σε ένα κλίμα απαξίωσης.
Η οικονομική κρίση μετουσιώνεται σε υπαρξιακή και συνοδεύεται από την απώλεια νοήματος, ελπίδας ενώ ταυτόχρονα γεννά την ανάγκη για μια νέα φιλοσοφία ζωής που δεν είναι καθόλου εύκολο να επαναδομηθεί. Η ανειλικρινής ενσυναίσθηση κάποιων, για τον πόνο του άλλου, που όμως είναι «δέκα σπιθαμές έξω από την πόρτα τους», όπως λέει και ο λαός, καθώς και η επισταμένη ενοχοποίηση των ρομαντικών που θέλησαν να πιστέψουν και να ελπίσουν σε όσους υποστήριξαν και ανέδειξαν ως εκπροσώπους τους, είναι απολύτως διακριτή πλέον και εισπράττεται από τους θιγόμενους ως μια μεγάλη προδοσία. «Άρτος και θέαμα και πολλά Άβε»… σε τιμητές Καίσαρες που δήθεν υπερασπίζονται το κοινό συμφέρον όταν στην πραγματικότητα οι ίδιοι, με τις παρελθούσες επιλογές και την ιστορία τους γενικότερα, μαρτυρούν το αντίθετο. Όλα φαίνεται να γίνονται με ένα και μοναδικό στόχο, τον αποπροσανατολισμό των απλών ανθρώπων και την εκμετάλλευση της όποιας δυναμικής τους προς όφελος των εγχώριων και μη οικονομικών ελίτ.
Μα τι σημαίνει τελικά στην πράξη της καθημερινότητας του μέσου πολίτη, ο οποίος σε αυτούς τους χαλεπούς καιρούς προσπαθεί με κόπο να διατηρήσει την αξιοπρέπειά του, τη σωματική και ψυχική του υγεία αλλά και τη συνοχή της οικογένειάς του; Σημαίνει την αποπροσωποποίηση των σχέσεων, την δυσχέρανση της επικοινωνίας και της συναισθηματικής αλληλεπίδρασης τόσο με το κοντινό όσο και με το ευρύ περιβάλλον του και όχι μόνο. Άρα, το κλείσιμο στον «εαυτό», τη διεύρυνση του αισθήματος μοναξιάς, την απώλεια της ατομικής ελπίδας, δηλαδή, την υιοθέτηση του «υπαρξιακού αισθήματος του απορριμμένου και πεταμένου….» όπως αναφέρει ο Haidegger. Συναισθηματική κατάσταση που συχνά οδηγεί σε απόγνωση, άγχος, κατάθλιψη (χρήση ουσιών, αλκοόλ, καπνού, διαζύγια, παραπτωματικές και άλλες εγκληματικές συμπεριφορές, αυτοκτονίες κλπ).
Έτσι, φαίνεται ότι η κρίση με τη συστημική της λειτουργία, διαμορφώνει πλέον σε μεγάλο βαθμό την πορεία σωματικών και ψυχικών ασθενειών, εντείνοντας τη συμπτωματολογία τους και τις συνέπειές τους. Για παράδειγμα, ο Επιστημονικός Διευθυντής της Μ.Κ.Ο. «Κλίμακα», Ψυχίατρος κ. Κ. Κατσαδώρος σημειώνει, ότι: «η κρίση δεν δρα ακριβώς αιτιολογικά στις αυτοκτονίες, αλλά δημιουργεί ή επιδεινώνει αδιέξοδα, και έτσι μπορεί να φέρει στα άκρα, ανθρώπους ευάλωτους, που σε άλλες συνθήκες δεν θα έφταναν ποτέ σε αυτά…». Ενδεικτικά επίσης αναφέρω, ότι σύμφωνα με την Eurostat, την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία και το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, ενώ στο παρελθόν η χώρα μας κατείχε μια από τις χαμηλότερες θέσεις στην παγκόσμια κατάταξη ως προς τις αυτοκτονίες, μόνο στο διάστημα 2009-2011, τα ποσοστά αυτά διπλασιάστηκαν. Οι αυτοκτονίες αυξήθηκαν κατά 43% το 2011 σε σχέση με το 2007. Η κατάθλιψη, από το ποσοστό του 8,3% το 2011, έφθασε στο 12,3% το 2013. Η αίσθηση ελέγχου χάνεται πια μαζί με την εμπιστοσύνη, την ασφάλεια, την ελπίδα για τη θετική προοπτική.
Οι άνθρωποι μπερδεύονται και αδυνατούν πλέον να αναζητήσουν μια νέα εσωτερική συγκρότηση που ίσως θα μπορούσε να τους ενδυναμώσει απέναντι στην «κρίση νοήματος ζωής», σε αυτή δηλαδή τη μεγάλη δυστυχία που προκάλεσε ένας δήθεν παγκοσμιοποιημένος πολιτισμός στηριγμένος στην ενοχή, την εκμετάλλευση, τη ντροπή και την ακινητοποίηση. Η παγκοσμιοποίηση ηθών, αξιών, αγαθών και τεχνολογικών επιτευγμάτων, κυρίως για κακή χρήση από αρκετούς ανθρώπους, όπως και η ναρκισσιστική παντοδυναμία των οικονομικά και πολιτικά ισχυρών, δυστυχώς ενισχύει την επικράτηση και τον επεκτατισμό τους, χαλαρώνοντας όμως τα επιμέρους πολιτισμικά χαρακτηριστικά των λαών, που σηματοδοτούν το μοναδικό χαρακτήρα τους, την κουλτούρα τους, δηλαδή την ταυτότητά τους, σχεδόν μηδενίζοντας αξιακά συστήματα, θρησκευτικούς προσανατολισμούς, εθνικά σύμβολα, τον πολιτισμό και την ιστορία τους, με λίγα λόγια τα καταφύγιά τους. Δεν συντίθενται διαφορετικότητες με αρμονία, δεν μοιράζονται τα καλά, αλλά αντίθετα εντείνονται οι κατηγοριοποιήσεις ως αρνητικές διαφορές.
Ας μου επιτραπεί λοιπόν να αμφισβητήσω τα κριτήρια αυτών των κατηγοριοποιήσεων, γιατί γεννούν κυρίως διχασμό και πόνο. Πριν καιρό, όταν εξέπεμπε η ΕΤ, παρακολουθούσα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τη σειρά εκπομπών στην ΕΤ3 «Ανιχνεύσεις», του δημοσιογράφου Παντελή Σαββίδη, με προσκεκλημένους κάθε φορά στο πάνελ ανθρώπους της διανόησης, της επιστήμης και της τέχνης, όπως ο Γιανναράς, ο Κοτζιάς, ο Παπαδημητρίου, ο Ράμφος, ο Τσουκαλάς και άλλοι, αναζητώντας έμπνευση και κουράγιο για την εύρεση μιας κάποιας διεξόδου στον αποκλεισμό που δημιουργούν η ιδεολογική, κοινωνική, πολιτική και οικονομική έκπτωση. Αναρωτιόμουν λοιπόν, ενώ τα συναισθήματά μου εναλλάσσονταν στο άκουσμα εκτιμήσεων και αναλύσεων, τι είναι αυτό που τελικά έχουμε όλοι μας ανάγκη για να ανταπεξέλθουμε στη δίνη της απόλυτης ρευστότητας, του ευνουχισμένου κράτους, του κατακερματισμένου κοινωνικού ιστού, της κρίσης και των συνεπειών της. Ποιά μπορεί άραγε να είναι μια «ως εάν θεραπεία» σε αυτό που βιώνουμε; Μπορεί να είναι η ενίσχυση της συλλογικής συνείδησης, της κοινοτικής αλληλεγγύης (Ταίνις), της συναισθηματικής και πνευματικής επικοινωνίας. Μπορεί να είναι η επανανακάλυψη της ταυτότητάς μας, η εγκαθίδρυση «γνωστικών συστημάτων αυτοαναφοράς» για τον καθένα μας (Χ.Κατάκη) που θα ενισχύσουν την ατομική ελπίδα, την αυτοεκτίμηση, τις αξίες και την ελληνικότητά μας. Μπορεί να είναι η επανάσταση μιας διαφορετικής ηθικής βασισμένης σε όλα τα παραπάνω. Μπορεί να είναι και όλα αυτά μαζί… Η στράτευση της διανόησης μπορεί και πρέπει επίσης να είναι ένα σημαντικό όπλο σε αυτό τον πόλεμο.
Κοντά σε τούτη τη στράτευση λοιπόν θα ξαναφτιάξουμε «τις δικές μας παρέες» γιατί …όπως έλεγε άλλωστε και λέει ο μεγάλος μας τραγουδοποιός Διονύσης Σαββόπουλος «οι παρέες γράφουν ιστορία…».