ΑnimartistsΆρθρο: Μιχαέλα Αδαμαντία Φλώρου
Νοσηλεύτρια Π.Ε.
«Τα συναισθήματα είναι επισκέπτες, που πρέπει να φεύγουν.»
Είναι τα λόγια ενός καλού μου φίλου. Ξέρετε, είναι από εκείνες τις φράσεις που γεννιούνται κατά τη διάρκεια μιας απλής καθημερινής συζήτησης. Ναι, από αυτές που μοιάζουν ακίνδυνες στην αρχή και στο τέλος σου «καρφώνουν» στο μυαλό τις δυνατότερες σκέψεις και τα μεγαλύτερα “αν”.
Συζητώντας λοιπόν μαζί του περί σχέσεων και πιο συγκεκριμένα της δυσκολίας που υπάρχει τη σημερινή εποχή, όχι μόνο να κρατήσει κανείς, αλλά ακόμα και να αναπτύξει ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις, οδηγήθηκε η κουβέντα μας στους ανθρώπους εκείνους, που βρίσκονται παγερά αποστασιοποιημένοι από τα συναισθήματά τους. Άνθρωποι που κατά καιρούς έχω “ζηλέψει”, δε θα σας πω ψέματα, καθώς πλανάται ο μύθος, πως είναι οι μόνοι που μένουν αλώβητοι στο τέλος. Άλλωστε έχω εκφράσει πολλές φορές στο παρελθόν, την επιθυμία να βιώνω τις καταστάσεις και τα γεγονότα γύρω μου, συναισθηματικά απαλλαγμένη, ελλείψει σκέψεων, εικόνων, φαντασίας. Φαίνεται πολύ βολικό.. αλλά είναι όντως;
Ψάχνοντας, λοιπόν, λίγο πιο επιστημονικά, έπεσα πάνω στη λέξη αλεξιθυμία και στο μέντορά της, Έλληνα ψυχίατρο και καθηγητή του Harvard, Πέτρο Σιφναίο.
Με μια γρήγορη ανασκόπηση σε αυτόν τον, ελληνικής προέλευσης, όρο, παρατηρούμε το στερητικό “α” (έλλειψη), τον όρο “λέξη” και “θυμός”, που σημαίνει συναίσθημα. Είναι μια έννοια που ερευνήθηκε κατά κόρον από τον ίδιο και τον John Nemiah και εισήχθη στην ψυχιατρική το 1972. Ο όρος αλεξιθυμία χρησιμοποιείται τα τελευταία χρόνια, για να περιγράψει μια (προβληματική) κατάσταση της προσωπικότητας, που χαρακτηρίζεται από δυσκολία στην αναγνώριση και έκφραση των συναισθημάτων μέσω της λεκτικής οδού, περιορισμένη ικανότητα φαντασίας και δυσκολία αναλυτικού και λεπτομερούς τρόπου σκέψης. Η εμφάνισή της αφορά περίπου το 10% του γενικού πληθυσμού, με το 8% να αντιπροσωπεύεται από ανδρες και το υπόλοιπο 2% από γυναίκες.
Πρέπει να τονίσω βέβαια κάπου εδώ, πως δεν αποτελεί ούτε διανοητική ή ψυχολογική διαταραχή, μα ούτε και ασθένεια. Είναι μια ιδιαιτερότητα της προσωπικότητας που διαφέρει σε σοβαρότητα από άνθρωπο σε άνθρωπο. Μετριέται από ερευνητές και ψυχολόγους με τη βοήθεια ερωτηματολογίου κλίμακας συμφωνίας (κλίμακα Likert). Ένα από αυτά αναπτύχθηκε το 2005 και διατίθεται online. Η συνολική βαθμολογία που συγκεντρώνει ο καθένας σε αυτό, υποδηλώνει την παρουσία ή την απουσία της.
Εστιάζοντας στα αίτιά της, θα δούμε πως χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, τα πρωτογενή και τα δευτερογενή. Τα πρώτα είναι οργανικής/νευρολογικής φύσεως (κληρονομικά χαρακτηριστικά, γενετικές ανωμαλίες, κάποια ελλιπή νευρολογική ανάπτυξη, επιπλοκές από κάποια εγκεφαλική εγχείρηση), ενώ τα δεύτερα ψυχολογικής (κοινωνικές – πολιτισμικές επιρροές, μια νευρωτική αναστροφή ή ένας αμυντικός μηχανισμός ενάντια σε κάποιο τραύμα). Σημαντικό είναι να αναφέρω βέβαια, πως μπορεί η αιτία να είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης και των δύο.
Χωρίς τη δυνατότητα λοιπόν της γνωστικής (σκέψη) και συναισθηματικής (βίωμα) διάστασης των εμπειριών τους, οι αλεξιθυμικοί γίνονται όλο και πιο δύσκολοι στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, αφού αδυνατούν να συνδεθούν συναισθηματικά ή να συν-εμπαθήσουν τους γύρω τους. Έχουν περιορισμένο συναισθηματικό λεξιλόγιο, παθαίνουν σύγχυση με τις συναισθηματικές αντιδράσεις των άλλων και συνήθως χαρακτηρίζονται ως μοναχικοί, “κρύοι” και απαθείς. Είναι σαν να ζουν σε ένα κόσμο πολλών και όμορφων χρωμάτων και να μπορούν να δουν μόνο το άσπρο και το μαύρο.
Δυστυχώς η αλεξιθυμία είναι μια κατάσταση που έχει συνδεθεί σημαντικά με την εμφάνιση σωματόμορφων διαταραχών (ψυχικές διαταραχές που παρουσιάζονται με τη μορφή σωματικών), όπως πόνο στο στομάχι, ταχυκαρδία, εξάψεις κ.ά., αλλά ακόμα και ψυχοσωματικών νόσων, οι πιο γνωστές από τις οποίες είναι η υπέρταση και οι φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου. Αυτό ακούγεται λογικό, αν αναλογιστεί κανείς πως δυσκολεύονται στην εκφόρτωση και εξουδετέρωση των όσων βιώνουν εσωτερικά. Έχει βέβαια συνδεθεί και με μια σειρά από ψυχολογικές διαταραχές, όπως ο αυτισμός, η κατάθλιψη και η σχιζοφρένεια, οι οποίες δύσκολα μπορούν να αντιμετωπιστούν, αφού μιλάμε για άτομα με μειωμένη κατανόηση του εαυτού. Υψηλές βαθμολογίες αλεξιθυμίας παρουσιάζουν επίσης άτομα με διαταραχές διατροφής, αφού δυσκολεύονται να αντιληφθούν ρεαλιστικά τις εικόνες του σωματικού εαυτού και των συναισθηματικών τους συγκρούσεων.
Τι γίνεται όμως με το κομμάτι της θεραπείας; Αν και η αλεξιθυμία είναι ένα χαρακτηριστικό που δύσκολα τροποποιείται θεραπευτικά, θα μπορούσαμε να πούμε πως επιδέχεται αποκατάστασης, ειδικά αν οφείλεται σε ψυχολογικά αίτια. Υπάρχουν αρκετές μελέτες για τη διερεύνηση μεθόδων, που μπορούν να διευρύνουν τις δεξιότητες ενός αλεξιθυμικού ατόμου και να έχουν θετικά αποτελέσματα στην εξαφάνιση σωματικών συμπτωμάτων ή νοσημάτων. Η εκφραστική γραφή μέσα από την καθημερινή καταγραφή ημερολογίου με στόχο την παρατήρηση του εαυτού “μέσα και έξω” σχετίζεται σημαντικά με τον εντοπισμό των συναισθημάτων. Η εκμάθηση της εκφραστικής γλώσσας και η απόκτηση γνώσεων για το πως μπορεί να περιγραφεί μια ιστορία επιτυγχάνεται σε αξιοσημείωτο βαθμό με την αναγνωση μυθιστορημάτων, καθώς μέσα σε αυτά αποτυπώνονται σκέψεις, συναισθήματα, στιγμές και εμπειρίες. Μέσα από την έκφραση τεχνών επίσης, όπως ο χορός, η υποκριτική, η μουσική, τα άτομα αναγνωρίζουν και εξωτερικεύουν τα συναισθήματά τους. Το σημαντικότερο ρόλο βέβαια παίζουν οι ατομικές συνεδρίες ψυχοθεραπείας, που βοηθούν στην καλλιέργεια της συναισθηματικής νοημοσύνης και αναγνώριση των προσωπικών τους συναισθημάτων, αλλά και των άλλων. Η ομαδική ψυχοθεραπεία βοηθά επίσης στην εξερεύνηση των σκέψεων τους, καθώς και στη σύνδεση τους με άλλους μέσα από την εστίαση σε φαντασίες και όνειρα και την εξωλεκτική εκφραστικότητα. Η ύπνωση και η χαλάρωση τέλος, βοηθά στην καθοδηγούμενη νοερή απεικόνιση με στόχο τη βελτίωση της συναισθηματικής αντίληψης.
Σε μια εποχή λοιπόν, που μαστίζεται από υπερβολή, γρήγορους ρυθμούς, επιφανειακότητα και ευκαιριακές καταστάσεις, ας μάθουμε να πλέουμε αρμονικά στη θάλασσα των συναισθημάτων μας, να βουτάμε μέσα της και να δεχόμαστε κάθε της κύμα ως το πιο πολύτιμο δώρο. Και ναι, αναφέρομαι και σε εκείνα τα δώρα που τρέχουμε να σκίσουμε το περιτυλιγμά τους με τρελό ενθουσιασμό και μας ανταμείβουν επάξια με το περιεχόμενό τους, αλλά και σε εκείνα που ο αρχικός ενθουσιασμός απλά.. κάπου χάνεται. Γιατί το να νιώθεις είναι δώρο, ακόμα κι αν το περιεχόμενο του μοιάζει με ωρολογιακή βόμβα.
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία
Bermond, B. et. al. (2007). A cognitive and an affective dimension of alexithymia in six languages and seven populations. Cognition and Emotion, 21: 1125–1136.
Nemiah, J. (1977). Alexithymia. Theoretical considerations. Psychother Psychosom 28(1-4): 199-206.
Sifneos, P. (1996). Alexithymia: past and present. Am J Psychiatry 153(7 suppl):137-142.6] Paez, D.; Velasco, C. & Gonzalez