ΑnimartistsΆρθρο: Ελίζα Α. Μπάκου
Ψυχολόγος
“Nostalgia: A sentimental longing or wistful affection for a period in the past”
Oxford Dictionary
Συνήθως, κάθε Γενάρη ο καθένας μας αναλώνεται σε αισιόδοξες υποσχέσεις: «Δε θα ξαναφάω γλυκά», «Θα διαβάζω περισσότερο», «Θα κόψω το κάπνισμα», «Θα αρχίσω γυμναστήριο». Και έχουμε όλη την καλή πρόθεση να τις κρατήσουμε, μέχρι να εμφανιστεί στο δρόμο μας μια σοκολάτα, το επόμενο πάρτυ ή το επόμενο τσιγάρο. Υπάρχει αυτή η ανάγκη για ένα ξεκαθάρισμα, για ένα ξεκίνημα, λες και ο χρόνος ξαφνικά αρχίζει από την αρχή.
Για μένα αυτή η ανάγκη έκανε την εμφάνισή της στα τέλη του μήνα, όταν επέστρεψα στην Ελλάδα για διακοπές. Και φυσικά η μαμά μου, όπως όλες οι μαμάδες, αποφάσισε να παίξει ξανά αυτήν την τραγουδιστή κασέτα, που τόσο μου είχε λείψει: «Καθάρισε παιδί μου το δωμάτιό σου, τόσα πράγματα έχεις εκεί, σαν να θέλει να πέσει να σε πλακώσει, θέλει και ξεσκόνισμα, έχεις ρούχα που να θέλουν πλύσιμο;». Όλα μαζί, ακατάπαυστα και μονοκοπανιά. Γλυκός θόρυβος, που σου λείπει και δεν το καταλαβαίνεις. Θα καθαρίσω το δωμάτιό μου λοιπόν. Σύντομη υπόσχεση, που μπορείς να κρατήσεις για να αποφευχθούν και οι απογοητεύσεις.
Ρούχα που είχαν να φορεθούν καιρό, φωτογραφίες, διάσπαρτες σημειώσεις από μια σχολή που είχε τελειώσει εδώ και κανα δυο χρόνια, κι άλλες φωτογραφίες, κάτι βιβλία που σκονίζονταν στο πάτωμα και γενικά ένας πονοκέφαλος κλεισμένος σε μερικά τετραγωνικά. Πράγματα που, καμιά φορά, αρνείσαι να δεχθείς πως δεν αποτελούν το παρόν σου και δε σου ανήκουν πια. Και η μοναδική λέξη, που μπορεί να περιγράψει αυτή τη μπερδεμένη κατάσταση: νοσταλγία. Γλυκερή λέξη, που καθόλου δε μου ταιριάζει.
Αν ψάξεις τον ορισμό της στα λεξικά, θα δεις, πως αναφέρεται σε μια συναισθηματικά φορτισμένη επιθυμία για την επιστροφή στο παρελθόν. Και φυσικά, αν ψάξεις τον όρο σε διάφορες ερευνητικές βάσεις θα δεις, πως την έχουμε ήδη (σχεδόν) ορίσει, μετρήσει και παιχνιδιάρικα χωρέσει ανάμεσα σε χιλιάδες άλλα δεδομένα. Όπως διάβασα, λοιπόν, αναφέρεται σε ένα θετικό, κοινωνικό και παρελθοντικά προσανατολισμένο συναίσθημα και σχεδόν όλοι «νοσταλγούμε» διάφορα πράγματα τουλάχιστον 1-3 φορές την εβδομάδα (Sedikides, Wildschut, Arndt, & Routledge, 2008). Από τα ερεθίσματα, που συνήθως μας προκαλούν μια τέτοιου είδους αντίδραση, τα οσφρητικά είναι τα πιο συναισθηματικά φορτισμένα, αλλά λιγότερο συνηθισμένα (Goddard, Pring, & Felmingham, 2005) σε σχέση με άλλα ερεθίσματα, όπως για παράδειγμα η μουσική ή οι λέξεις. Και φυσικά κάπως αυτή η κατάσταση εκφράζεται στο νευρωνικό μας ορίζοντα. Σχετικά πρόσφατα δημοσιεύθηκε μια μελέτη (Arshamian, Iannilli, Gerber, Willander, Persson, Seo και συν., 2013) γύρω από τις νευροανατομικές διαστάσεις του τρόπου με τον οποίο ανασύρουμε τις διάφορες αυτοβιογραφικές μνήμες, που σηματοδοτούνται από λέξεις ή μυρωδιές. Τόσο οι λέξεις, όσο και οι μυρωδιές φαίνεται να ενεργοποιούν περιοχές του προμετωπιαίου φλοιού (βλ. dorsolateral prefrontal cortex) και του μέσου κροταφικού λοβού (βλ. parahippocampus), καθώς και περιοχές του ινιακού (occipital) λοβού και της παρεγκεφαλίδας. Παράλληλα τα οσφρητικά ερεθίσματα φαίνεται να ενεργοποιούν ένα ευρύτερο δίκτυο του στεφανιαίου συστήματος, μιας περιοχής που εμπλέκεται άμεσα με το συναίσθημα.
Αυτό που μου έκανε περισσότερο εντύπωση είναι ότι, κάποιες από τις έρευνες που διάβασα, εμπλέκουν τη νοσταλγία με τη θερμορύθμιση (thermoregulation). Αυτό, που συνήθως, όταν αναφερόμαστε στο παρελθόν, μας δίνει μια αίσθηση ζεστασιάς, φαίνεται πως δεν είναι απλά ιδέα μας. Τείνουμε να αισθανόμαστε πιο νοσταλγικοί τις μέρες που έχει κρύο, να αξιολογούμε τη θερμοκρασία ενός κρύου δωματίου ως πιο ζεστό, όταν αισθανόμαστε νοσταλγικά και να αξιολογούμε περισσότερο το πόσο ζεστά νιώθουμε, όταν ακούμε «νοσταλγικά» τραγούδια (Zhou, Wildschut, Sedikides, Chen, & Vingerhoets, 2012). Παράλληλα στο άρθρο γινόταν λόγος για μια ομοιοστατική λειτουργία της νοσταλγίας, όπως και πολλών άλλων θετικών συναισθημάτων, που έρχεται να εξισορροπήσει τα πράγματα σε περιπτώσεις που μας κάνουν να αισθανόμαστε δυσάρεστα.
Αυτά. Μαύρες σακούλες λοιπόν και πέταμα σε ό,τι δε χρειάζεται. Αυτό το δωμάτιο ανήκει στο παρελθόν και τώρα έχεις το δικαίωμα να το σκέφτεσαι «νοσταλγικά». όπως ακριβώς του ταιριάζει.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Sedikides, C., Wildschut, T., Arndt, J., & Routledge, C. (2008). Nostalgia: Past, present, and future. Current Directions in Psychological Science, 17, 304 –307
Goddard, L., Pring, L., & Felmingham, N. (2005). The effects of cue modality on the quality of personal memories retrieved. Memory 13, 79–86.
Arshamian, A., Iannilli, E., Gerber, J. C., Willander, J., Persson, J., Seo, H. S., et al. (2013). The functional neuroanatomy of odor evoked autobiographical memories cued by odors and words. Neuropsychologia 51, 123–131
Zhou, X., Wildschut, T., Sedikides, C., Chen, X., & Vingerhoets, A. J. J. M. (2012). Heartwarming memories: Nostalgia maintains physiological comfort. Emotion, 12, 678-684.