Βασίλειος ΚιοσσέςΆρθρο: Βασίλειος Ν. Κιοσσές
Ψυχολόγος – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
– Έλα…
– Που με πας;
– Έλα να φτιάξουμε τσάι και να χαζέψουμε το φεγγάρι.
– Πωωω… Bαρετό; Εσένα δεν σου αρέσει το τσάι.
– Θα κοιτάμε όμως το φεγγάρι και θα είμαστε μαζί. Εκεί, θα βρούμε ιστορίες ξεχασμένες, ιστορίες δικές μας που κάποτε έμοιαζαν οι πλέον σημαντικές. Εκεί θα θυμηθούμε πρόσωπα που χάσαμε. Εκεί θα ανακαλύψουμε ξανά τη μαγεία της αναπόλησης, τη φρίκη της απώλειας, τον τρόμο της αλλαγής.
«Γιατί τα’ αλλιώτικό και τ’ απ’ αλλού φερμένο το φοβούνται οι ανθρώποι» μοιράζεται σοφά ο Ελύτης. Οτιδήποτε αλλιώτικο μοιάζει να πανικοβάλει ακόμα κι αν αυτό γνωστικά είναι καλύτερο ή θεμιτό.
Κάθε αλλαγή φέρνει μια απώλεια και κάθε απώλεια οφείλει να πενθηθεί. Αν δεν διαπραγματευτούμε τις αλλαγές που φέρνει μια απώλεια τότε η ενέργειά τους παραμένει και εκτονώνεται με τρόπους ακατανόητους. Νεύρα, θυμός, έλλειψη συγκέντρωσης, αυπνία και τόσα ακόμα, εκδηλώνονται στο σώμα και στο νου κάθε φορά που βιώνουμε μία αλλαγή.
Στην ψυχοθεραπεία κάθε τόσο κουβεντιάζουμε για την αλλαγή, την επιθυμητή, αυτή που διευκολύνει. Ξεχνάμε όμως να δούμε πως κάθε μέρα στη ζωή μας βιώνουμε αλλαγές, άλλοτε μικρές, άλλοτε μεγαλύτερες. Κάποιες φορές τις προκαλούμε και άλλες έρχονται χωρίς να μας ρωτήσουν. Δυσκολότερες απώλειες είναι αυτές ενός προσώπου. Και ακόμα δυσκολότερο είναι όταν αιφνίδια χάνουμε έναν άνθρωπο, χωρίς να προλάβουμε καν να διαπραγματευτούμε το θάνατό του.
Πολλά έχουν ειπωθεί και γραφτεί για τον τρόπο που βιώνουμε το πένθος και το θρήνο όταν ένας άνθρωπός μας πεθαίνει. Σύνθετα γίνονται τα πράγματα όταν όμως πενθούμε για καταστάσεις, για συνθήκες που αλλάζουν, για γεγονότα και σχέσεις. Εκεί ο θρήνος μοιάζει να μην αναγνωρίζεται. Εκδηλωνεται στις σκέψεις, στο σώμα, στον τρόπο που υπάρχουμε.
Μια μετακόμιση, μια αλλαγή δουλειάς, μια απώλεια θέσης εργασίας, μια απώλεια του αγαπημένου σου μπρελόκ, μια κακή επίδοση στις πανελλήνιες. Καθημερινά και συνήθη γεγονότα που δεν τους δίνουμε την αξία που τους αναλογεί. Μια σχέση από απόσταση έχει πάντα τη διάσταση του πένθους. Κάθε φορά που αποχωρίζονται οι σύντροφοι, το πένθος βρίσκει χώρο να τοποθετηθεί. Σε κάθε σμίξιμο, αυτό φθίνει. Και πάλι απ’ την αρχή.
Οικονομική κρίση, ένα ατέρμονο πένθος. Άνθρωποι θρηνούν για την απώλεια της ευημερίας. Άνθρωποι θυμωμένοι, όχι άδικα. Χάνουν μια ζωή τακτοποιημένη, όπως εκείνες οι συνθήκες τους επέτρεψαν να έχουν.
Υπάρχουν τόσες περιπτώσεις που ο θρήνος δεν αναγνωρίζεται. Μια αποβολή, μια έκτρωση ακόμα και στην περίπτωση της υιοθεσίας. Μπορεί να υπάρχει συνειδητή επιλογή, αλλά η απώλεια είναι γεγονός. Σχέσεις που δεν είναι αποδεκτές από την κοινωνία. Σχέσεις ομοφυλοφίλων, εξωσυζυγικές σχέσεις, σχέσεις με κατοικίδια.
«Έλα πως κάνεις έτσι, ένα σκυλάκι ήταν, θα πάρεις άλλο». Θα είναι όμως άλλο! Δεν θα είναι ποτέ εκείνο.
Τόσες και τόσες περιπτώσεις παραγνωρισμένου θρήνου συμβαίνουν και η λίστα δεν σταματά. Λες και μια κακιά μάγισσα καταράστηκε τους ανθρώπους να δυσανασχετούν σε κάθε αλλαγή. Σαν κάποιος τιτάνας να στέκεται μπροστά σε κάθε προσπάθεια να διαβείς το μονοπάτι της διαπραγμάτευσης.
Τι είναι όμως χειρότερο; Ο τιτάνας που συναντάς ή ο τιτάνας που εκ των προτέρων έχεις τοποθετήσει ο ίδιος; Και αυτός ο τιτάνας πολλές φορές είναι αυτός ο κριτής που στέκεται εκεί, έτοιμος να κρίνει εκ των προτέρων ποια αλλαγή αξίζει ή όχι να πενθηθεί. Κάθε αλλαγή, από τη στιγμή που αποτελεί μέρος της συνειδητής ή ασυνείδητής καθημέρινότητάς μας, έχει αξία να πενθηθεί, να επιτρέψουμε στους εαυτούς μας να συμμετέχουμε ενεργά στη διεργασία αυτή, να αξιολογήσουμε τις συνέπειες και να ενσωματώσουμε τις νέες συνθήκες στη ζωή μας.
Όχι, ο χρόνος δεν γιατρεύει. Από μόνος του δεν κάνει τίποτα. Ούτε είναι ο μάγος του παραμυθιού που με το ραβδί του θα πάρει το σύννεφο της απώλειας. Η διεργασία του πένθους απαιτεί τη δική μας συμμετοχή. Διεργάζομαι σημαίνει εργάζομαι μαζί του. Δεν κάθομαι σε μια γωνία υπομονετικά να περάσει η παλίρροια δίχως να βραχούν τα ρούχα μου. Το καλύτερο που έχω να κάνω είναι να τα ψηλαφίσω, να παραδεχτώ πως κρυώνω, πως έχω δίκιο να θλίβομαι, πως τα βρεγμένα ρούχα δεν είναι εύκολα όταν τα φοράς. Πως με βρεγμένα ρούχα είναι πιο εύκολο να βυθιστείς στη θάλασσα, πως τα βρεγμένα ρούχα δεν κολακεύουν, και πως οι γύρω διστάζουν να αγγίξουν, μη τυχόν βραχούν και οι ίδιοι.
Δεν μου αρέσουν οι συμβουλές και δύσκολα τις δίνω. Μην το πάρεις σαν συμβουλή αλλά σαν σκέψη που εμένα ανακουφίζει. Μην προσπαθήσεις να νιώσεις διαφορετικά από αυτό που αισθάνεσαι. Μην πιστέψεις ούτε για μια στιγμή πως κάτι κάνεις λάθος, πως «συνήθως» οι άνθρωποι νιώθουν αλλιώτικα. Το πένθος σου είναι δική σου, προσωπική υπόθεση. Άκουσέ το, σεβάσου το, τίμησέ το, εμπιστεύσου το, και αυτό με τη σειρά του θα εκτιμήσει που δεν του έκλεισες την πόρτα.
Η θλίψη δε σταματά να υπάρχει, απλά υπάρχει με διαφορετικούς τρόπους.
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία
Doka, K.J. (1989). Disenfranchised grief: Recognizing Hidden Sorrow. Lexington MA: Lexington Books.
Worden, W. (2002). Grief Counseling and grief therapy: a Handbook for the mental health practitioner (3rd Ed.). New York: Springer Publishing Company.