Δημήτρης ΒαγενάςΆρθρο: Δημήτρης Βαγενάς
Ψυχολόγος
Όλοι μας έχουμε βιώσει κατά καιρούς συναισθήματα μοναξιάς και όλοι έχουμε συναντήσει μοναχικούς ανθρώπους. Συχνά στενοχωριόμαστε βλέποντας την απογοήτευση στα μάτια τους και προσπαθούμε να τους βοηθήσουμε, άλλοτε πάλι λέμε πως πρόκειται για επιλογή τους και πως αν συμπεριφερόντουσαν με καλύτερο τρόπο θα είχαν περισσότερους ανθρώπους γύρω τους. Ίσως κάποιες φορές αυτά τα συμπεράσματα να είναι σωστά, δεν πρέπει, όμως, να ξεχνάμε πως αποτελούν απλές υποθέσεις και πως θα ήταν προτιμότερο να πλησιάσουμε περισσότερο τη λύπη των άλλων, παρά να κάνουμε εικασίες. Έτσι κι αλλιώς, το γεγονός πως τα συναισθήματα μοναξιάς και η αντιμετώπισή τους απασχολούν όλο και περισσότερο τους ψυχολόγους, πρέπει να μας κάνει να σκεφτούμε πως η μοναξιά αποτελεί ένα πολύπλοκο και δύσκολο θέμα, και είναι, επομένως, ανώφελο κι επικίνδυνο τόσο το να καταφεύγουμε σε βιαστικά συμπεράσματα για να υποτιμήσουμε τα αρνητικά συναισθήματα των οικείων μας, όσο και το να ψάχνουμε έτοιμες λύσεις και συμβουλές για ν’ απαλύνουμε τον πόνο τους.
Οι επιστήμονες της υγείας έχουν εντοπίσει τα αρνητικά αποτελέσματα της μοναξιάς και το συσχετισμό της με την κατάθλιψη, τις διαταραχές του ύπνου και την αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης της νόσου Alzheimer. Οι υπαρξιακοί ψυχολόγοι, αντίθετα, φαίνονται πιο αισιόδοξοι, υποστηρίζοντας πως οι μοναχικοί άνθρωποι είναι πιο δημιουργικοί από τους υπόλοιπους και έχουν τη δυνατότητα να οδηγηθούν στην προσωπική τους ανάπτυξη, ενώ οι άλλες προσεγγίσεις αντιμετωπίζουν τη μοναξιά περισσότερο σαν ένα κοινωνικό φαινόμενο, παρά σαν μία ατομική εμπειρία. Με την τελευταία άποψη συμφωνούν πρόσφατες έρευνες, που υποστηρίζουν πως η μοναξιά μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο σαν ασθένεια. Εκδηλώνοντας τα συναισθήματά μας στους οικείους μας τούς δίνουμε τη δυνατότητα να τα ερμηνεύσουν, να τα μιμηθούν και να τα εσωτερικεύσουν, κι αυτό συμβαίνει είτε τα συναισθήματα αυτά είναι θετικά, είτε όχι. Η μοναξιά δε θα μπορούσε ν’ αποτελεί εξαίρεση και δεδομένου ότι οι περισσότεροι άνθρωποι που αισθάνονται απομονωμένοι έχουν παρέες, οι οποίες, βέβαια, δεν τους καλύπτουν ποσοτικά ή ποιοτικά, μεταδίδουν τα αρνητικά τους συναισθήματα στους οικείους τους που με τη σειρά τους τα μεταδίδουν στους δικούς τους. Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα η μοναξιά εξαπλώνεται πιο εύκολα ανάμεσα σε φίλους παρά ανάμεσα σε μέλη της ίδιας οικογένειας και «μολύνει» περισσότερο τις γυναίκες απ’ ότι τους άντρες. Αυτό οφείλεται στο ότι οι γυναίκες είναι μεν πιο πρόθυμες από τους άντρες να συζητήσουν τα προβλήματά τους και να ζητήσουν βοήθεια, έχουν όμως και περισσότερη ανάγκη από συναισθηματική επαφή.
Παρόλα αυτά, η γενικότερη άποψη θέλει τους μοναχικούς ανθρώπους να κάνουν παρέα με μοναχικούς και τα συναισθήματα απομόνωσης ν’ αποτελούν εκ των πραγμάτων χαρακτηριστικό της ίδιας παρέας. Οι Cacioppo, Fowler και Christakis (2009) ισχυρίζονται πως η μοναξιά μπορεί να «μολύνει» ακόμα και ανθρώπους που δεν γνωρίζονται μεταξύ τους, γι’ αυτό και αντιμετωπίζεται σαν ένας ιός που εξαπλώνεται πολύ πιο γρήγορα και πολύ πιο εύκολα απ’ όσο πιστεύουμε. Πώς, λοιπόν, μεταδίδεται η μοναξιά; Όπως φαίνεται, τα αρνητικά χαρακτηριστικά που τη συνοδεύουν αποτελούν τη βασικότερη αιτία εξάπλωσής της. Συγκεκριμένα, οι μοναχικοί άνθρωποι τείνουν να βιώνουν περισσότερο άγχος από τους υπόλοιπους και να έχουν χαμηλότερη αυτοεκτίμηση, ενώ συχνά, χωρίς απαραίτητα να το καταλαβαίνουν, γίνονται εχθρικοί με τους οικείους τους, αντιμετωπίζοντάς τους με ειρωνεία και κάνοντας καυστικά σχόλια. Θεωρώντας πως το περιβάλλον τους είναι απειλητικό και πιστεύοντας πως οι άλλοι τους αντιμετωπίζουν με συγκαταβατικότητα και καχυποψία, υιοθετούν συχνά μια επιθετική συμπεριφορά απέναντι στους γνωστούς τους, που εν συνεχεία αποφεύγουν να κάνουν παρέα μαζί τους. Έτσι, μειώνονται οι κοινωνικές επαφές τόσο των μοναχικών, όσο και των πρώην φίλων τους, που έχοντας απογοητευτεί από την αδικαιολόγητη εχθρότητα με την οποία αντιμετωπίστηκαν, υιοθετούν κι εκείνοι μια περίεργη στάση απέναντι στους δικούς τους γνωστούς, πιστεύοντας πως υπάρχει περίπτωση να στοχοποιηθούν ξανά χωρίς λόγο, όπως είχε συμβεί και στο παρελθόν. Ως εκ τούτου, είναι δύσκολο να εμπιστευτούν όσους δε γνωρίζουν και να συνάψουν φιλικές σχέσεις μαζί τους, ενώ είναι πιθανό οι φίλοι τους να τους γυρίσουν την πλάτη, λόγω της περίεργης συμπεριφοράς τους. Αυτό μπορεί να συμβεί και με τους φίλους των φίλων τους, με αποτέλεσμα τα συναισθήματα δυσπιστίας, καχυποψίας και μοναξιάς να «μολύνουν» πολλά άτομα που έχουν κοινούς γνωστούς, ακόμα κι αν δεν είναι μέλη της ίδιας παρέας.
Όσο περίεργο κι αν φαίνεται, τα πορίσματα των ερευνών που αναφέρθηκαν παραπάνω δε βρίσκονται σε πλήρη αντίθεση με τα «αντι – επιστημονικά» σχόλια που συχνά κάνουμε όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με τη μοναξιά των οικείων μας: αν θεωρούν πως το περιβάλλον τους είναι απειλητικό κι απομακρύνονται από τους φίλους τους, η μοναξιά φαίνεται ν’ αποτελεί εν τέλει μια συνειδητή επιλογή, ενώ αν συγκρούστηκαν με τα μέλη της παρέας τους λόγω των καυστικών τους σχολίων, πράγματι έχουν μείνει μόνοι λόγω της άσχημης συμπεριφοράς τους. Πόσο ευθύνεται όμως, κάποιος που λειτουργεί επιθετικά σ’ ένα – κατά την άποψή του – επιθετικό περιβάλλον, ειδικά απ’ τη στιγμή που ενδέχεται να είχε αντιμετωπιστεί με ανάλογη εχθρότητα στο παρελθόν; Ίσως αυτό είναι το ερώτημα που θα πρέπει να μας απασχολήσει την επόμενη φορά που θα χρειαστεί ν’ αντιμετωπίσουμε έναν μοναχικό άνθρωπο…
Βιβλιογραφικές αναφορές
Cacioppo, J. T., Fowler, J. H., & and Christakis, N. A. (2009). Alone in the Crowd: The Structure and Spread of Loneliness in a Large Social Network. Journal of Personality and Social Psychology, 97(6), 977 – 991.