Δημήτρης ΒαγενάςΆρθρο: Δημήτρης Βαγενάς
Ψυχολόγος
Συζητούσα με μία βιβλιοφάγο φίλη μου που είχα να δω πολύ καιρό και η κουβέντα μας περιστρεφόταν – πού αλλού; – γύρω απ’ τα βιβλία!
«Ποιο μυθιστόρημα έχεις διαβάσει περισσότερες φορές, ποια βιβλία έχεις πάνω στο κομοδίνο σου κλπ…»
Κάποια στιγμή μου είπε με μια φυσικότητα πως για εκείνη, ευτυχία σημαίνει να διαβάζει τ’ αστυνομικά μυθιστορήματα της Αγκάθα Κρίστι. Η φράση αυτή αρχικά δε με ξάφνιασε, αφού κάθε αναγνώστης θα μπορούσε να πει το ίδιο για τον αγαπημένο του συγγραφέα. Ψάχνοντας, όμως, για τη «Βασίλισσα του Εγκλήματος» συνειδητοποίησα πως πολλοί αναγνώστες – ακόμα κι όσοι δεν την συμπεριλαμβάνουν απαραίτητα στις αγαπημένες τους συγγραφές – θα μπορούσαν να ταυτιστούν μ’ αυτή τη φράση. Άλλωστε, το παραπάνο φαίνεται να εξηγεί το λόγο που το θεατρικό της έργο «Ποντικοπαγίδα» παίζεται ασταμάτητα στο Λονδίνο από το 1952, αποτελώντας το μακροβιότερο έργο στον κόσμο, και τα βιβλία της έχουν μεταφραστεί σε 103 γλώσσες, πουλώντας δισεκατομμύρια αντίτυπα. Επίσης, το γεγονός πως οι επιστήμονες έχουν μελετήσει τα μυθιστορήματά της οδηγούμενοι σε παρόμοια συμπεράσματα, μάλλον αποδεικνύει πως η φίλη μου είχε απόλυτο δίκιο, κι ας μην είχε στο νου της τις εν λόγω έρευνες…
Ο «Κώδικας Αγκάθα Κρίστι» απασχόλησε τους επιστήμονες των πανεπιστημίων του Λονδίνου, του Μπέρμιγχαμ και του Γουόργουικ, οι οποίοι εισήγαγαν στους υπολογιστές περισσότερα από ογδόντα μυθιστορήματά της, αναλύοντας κάθε λέξη και κάθε πρόταση. Βάσει των αποτελεσμάτων, κοινές φράσεις που επαναλαμβάνονται στα μυθιστορήματά της, όπως «μπορείς να ρίξεις ένα βλέμμα σ’ αυτό;», «λιγότερο ή περισσότερο», «μια – δυο μέρες» και «κάτι σαν κι αυτό», καθώς και λέξεις – κλειδιά που κατέχουν κεντρική θέση στα βιβλία της, όπως «ζωή», «ζω», «ζωντανός» και «θάνατος», αυξάνουν τα επίπεδα της σεροτονίνης και των ενδορφινών, των χημικών αγγελιοφόρων του εγκεφάλου δηλαδή, που επιφέρουν απόλαυση και ικανοποίηση. Η Pernilla Danielsson του πανεπιστημίου του Μπέρμιγχαμ υποστηρίζει ακόμα πως το λεξιλόγιο των βιβλίων της είναι πολύ περιορισμένο, αφήνοντας τον αναγνώστη να επικεντρωθεί στους χαρακτήρες και ν’ απολαύσει την πλοκή, χωρίς ν’ αφήνει ποιητικές φράσεις και δύσκολες λέξεις ν’ αποσπούν την προσοχή του. Επίσης, ο τρόπος που η Κρίστι εκφραζόταν παραπέμπει στον τρόπο που εκφράζονται οι υπνωτιστές, δεν πρέπει, επομένως, να μας προκαλεί εντύπωση το γεγονός πως οι αναγνώστες «εθίζονται» στα βιβλία της, διαβάζοντάς τα ξανά και ξανά. Παρά, πάντως, το περιορισμένο λεξιλόγιο, στα μυθιστορήματά της υπάρχουν συνήθως πάνω από εννιά χαρακτήρες και ο καθένας έχει τη δική του ιστορία, κάτι που θα μπορούσε να μπερδέψει και ν’ αποπροσανατολίσει τους αναγνώστες, δεδομένου ότι είναι αρκετά δύσκολο να δίνουμε την προσοχή μας σε πάνω από εννιά ταυτόχρονα ερεθίσματα. Ωστόσο, όσο η ιστορία πλησιάζει στο τέλος της, τόσο οι πληροφορίες μειώνονται και οι παράγραφοι γίνονται όλο και πιο μικρές, ενεργοποιώντας τους νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου του σχετίζονται με τη λαχτάρα και την αίσθηση ελευθερίας.
Σύμφωνα, λοιπόν, με την εν λόγω νευρογλωσσολογική έρευνα, είναι απολύτως δικαιολογημένα τα θετικά συναισθήματα που βιώνουν οι αναγνώστες της «Βασίλισσας του Εγκλήματος». Όσο, όμως, έγκυρα κι αξιόπιστα κι αν είναι τα παραπάνω ευρήματα, πιστεύω πως η επιστήμη δεν μπορεί να εξηγήσει και να καταλάβει απόλυτα τι σκέφτεται και τι αισθάνεται ένας άνθρωπος όταν έρχεται σ’ επαφή μ’ ένα έργο τέχνης. Ενστερνιζόμενος απόλυτα την άποψη του συγγραφέα Θ. Δ. Φραγκόπουλου, θεωρώ πως κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να γράψει το ποίημα που γεννιέται μέσα του, τη στιγμή που διαβάζει το ποίημα κάποιου άλλου…
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
BBC NEWS. (2005). Linguists study Christie’s appeal. Ανάκτηση στις 17 Απριλίου 2015 από http://www.bbc.com/news
Davis, B. M. (2013). Did Agatha Christie Have a Formula for Success? Ανάκτηση στις 16 Απριλίου 2015 από http://www.helpingwritersbecomeauthors.com/
JSBlog – Journal of a Southern Bookreader. (2005). Neuroscience bolsters Agatha Christie promotion. Ανάκτηση στις 17 Απριλίου 2015 από http://jsbookreader.blogspot.gr/
Κρίστι, Α. (2013). Η ποντικοπαγίδα. Αθήνα: Εκδόσεις Αιγόκερως