Δημήτρης ΒαγενάςΆρθρο: Δημήτρης Βαγενάς
Ψυχολόγος
Καθημερινά ερχόμαστε συνεχώς αντιμέτωποι με καταστάσεις, άλλες λιγότερο, άλλες περισσότερο σημαντικές, που επηρεάζουν τα συναισθήματά μας. Ένα νέο που μαθαίνουμε, μια σύγκρουση μ’ ένα φίλο μας και η επίπληξη ενός ανωτέρου στη δουλειά, είναι ικανές να μας θυμώσουν, να μας απογοητεύσουν και να μας στενοχωρήσουν, έστω και για μερικά λεπτά. Συνήθως θεωρούμε πως τα συναισθήματα αυτά είναι φυσική συνέπεια των καταστάσεων, παρόλα αυτά, τα αρνητικά συναισθήματα οφείλονται στις αρνητικές σκέψεις που κάνουμε για ένα γεγονός, και όχι στο γεγονός αυτό καθ’ αυτό.
Δίνοντας ένα συγκεκριμένο παράδειγμα, ας φανταστούμε ένα φοιτητή που τηλεφωνεί στους φίλους του για να βγουν και κανένας δεν μπορεί, με αποτέλεσμα να περάσει το βράδυ στο σπίτι του. Είναι πολύ πιθανό να σκεφτεί πως ο ίδιος έχει κάνει πολλές θυσίες γι’ αυτούς, εκείνοι, όμως, είναι αχάριστοι και δεν έχουν διάθεση να ρυθμίσουν το χρόνο τους με τέτοιο τρόπο ώστε να προλάβουν να βγουν μαζί του. Ίσως δεν ενδιαφέρονται πολύ για εκείνον, μπορεί ακόμα να βαριούνται την παρέα του ή και να έχουν κανονίσει να βγουν χωρίς αυτόν και να του έχουν πει ψέματα. Σ’ αυτή την περίπτωση, θα σκεφτεί πως εφόσον τον αποφεύγουν, μάλλον είναι καλύτερα να σταματήσει να κάνει παρέα μαζί τους, πως δυστυχώς δεν είχε ποτέ αρκετούς φίλους και μάλλον αυτό συμβαίνει επειδή οι άλλοι τον βρίσκουν βαρετό, άρα δεν θα καταφέρει ν’ αποκτήσει καινούριες παρέες και θα μείνει μόνος του. Οι συγκεκριμένες σκέψεις γεννήθηκαν από ένα πραγματικό γεγονός, αφορούν, όμως, καταστάσεις που δεν είναι αληθινές – όπως το ενδεχόμενο της απομόνωσης – και που ίσως δεν πραγματοποιηθούν ποτέ: τις περισσότερες φορές, οι σκέψεις που κάνουμε για ένα γεγονός αποτελούν μια εικασία, και είναι, φυσικά, προτιμότερο να επικεντρωθούμε στο πώς θ’ αντιμετωπίσουμε αυτό που μας συμβαίνει τώρα, παρά να κάνουμε δυσοίωνα σενάρια για το μέλλον μας.
Πώς, λοιπόν, θα καταφέρουμε ν’ αντιμετωπίσουμε τις αρνητικές μας σκέψεις; Δεδομένου ότι οι σκέψεις μας οδηγούν σε συναισθήματα, μπορούμε να προσπαθήσουμε να ονομάσουμε τα συναισθήματα αυτά και να βρούμε την πηγή τους. Αναφερόμενοι ξανά στο παράδειγμα του φοιτητή, όλες οι παραπάνω σκέψεις θα τον κάνουν να αισθανθεί μόνος. Για ποιο λόγο, όμως, βιώνει ένα τέτοιο συναίσθημα; Δοκιμάζοντας να καταλάβει την αιτία του συναισθήματος και αφού αποκλείσει φράσεις όπως «νιώθω μοναξιά επειδή δεν έχω φίλους» ή «νιώθω μοναξιά επειδή δε βγήκα σήμερα», θα καταλάβει πως νιώθει μοναξιά επειδή πιστεύει πως οι φίλοι του αδιαφορούν γι’ αυτόν και πως αργά ή γρήγορα θα μείνει μόνος του. Έτσι θα συνειδητοποιήσει πως οι σκέψεις αυτές βασίζονται σε απλές υποθέσεις, που παρότι είναι βιαστικές και δεν έχουν επαληθευτεί ακόμα, κατάφεραν να του γεννήσουν τόσο επώδυνα συναισθήματα, φτάνοντάς τον, μάλιστα, στο σημείο να πιστέψει πως το μέλλον του – ένα μέλλον δύσκολο και μοναχικό – είναι προδιαγεγραμμένο.
Πολύ συχνά, μια αρνητική εμπειρία δεν μας οδηγεί μόνο σε εικασίες, αλλά και στην αυτο- απόδοση αρνητικών χαρακτηριστικών. Σε περίπτωση, για παράδειγμα, που έρθουμε αντιμέτωποι με μια αποτυχία ή συμπεριφερθούμε άσχημα σε κάποιον, είναι σημαντικό η σκέψη «είμαι αποτυχημένος» και «είμαι εγωιστής» να αντικατασταθεί με σκέψεις όπως «απέτυχα σήμερα στην τάδε δραστηριότητα» και «φέρθηκα σήμερα εγωιστικά». Έτσι, θα συνειδητοποιήσουμε πως αυτό συνέβη μία δεδομένη χρονική στιγμή και πως η ανικανότητα και η αγένεια δεν αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία της προσωπικότητάς μας, ενώ ταυτόχρονα θα καταλάβουμε τι ακριβώς συνέβη και συμπεριφερθήκαμε μ’ αυτόν τον τρόπο, μειώνοντας τις πιθανότητες να επαναλάβουμε μια παρόμοια συμπεριφορά στο μέλλον. Αν, επίσης, συνηθίζουμε να κατηγορούμε τον εαυτό μας, μπορούμε να γράψουμε ένα γράμμα σε δεύτερο ενικό πρόσωπο στο οποίο θ’ αποδοκιμάζουμε τον εαυτό μας και μετά να σκεφτούμε αν θα μιλούσαμε ποτέ έτσι σε κάποιον που συμπαθούμε. Σίγουρα σ’ έναν φίλο μας δε θα λέγαμε «δεν αξίζεις» ή «δεν είσαι καλός σε τίποτα», ποιος ο λόγος, λοιπόν, τέτοιου είδους σκέψεις να στρέφονται εναντίον μας;
Παρά τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, δεν έχει νόημα να λογοκρίνουμε τις αρνητικές μας σκέψεις ή να ψάχνουμε παρηγοριά σε φράσεις όπως «όλα θα πάνε καλά», εφόσον κάποιες καταστάσεις είναι πράγματι πολύ δύσκολες και οι συνεπακόλουθες σκέψεις είναι μάλλον λογικές. Αυτό που μπορούμε, όμως, να κάνουμε είναι να βρούμε εναλλακτικούς τρόπους αντίδρασης και ερμηνείας των γεγονότων, και να συνειδητοποιήσουμε πως κάνοντας υποθετικά σενάρια και προβαίνοντας σε αυτο – κατηγορίες μεγιστοποιούμε τα προβλήματά μας, αντί να ψάχνουμε λύσεις να τ’ αντιμετωπίσουμε.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Chaskalson, M. (2014). Mindfulness in eight weeks. London: Harper Collins Publishers
Germer, C. K. (2009). The mindful path to self – compassion. New York: The Guilford Press.
Seppala, E. (2011). Self – compassion: The secret to empowered action is learning not to beat yourself up. Spirituality and health, 59–65.