Δημήτρης ΒαγενάςΆρθρο: Δημήτρης Βαγενάς
Ψυχολόγος
Ανέκαθεν ο γάμος και η οικογένεια αποτελούσαν δύο πολύ ισχυρούς θεσμούς, με αποτέλεσμα να θεωρούνται η φυσιολογική εξέλιξη κάθε ερωτικής σχέσης. Αρκετοί, βέβαια, υποστηρίζουν πως οι θεσμοί αυτοί έχουν παρακμάσει, και είναι γεγονός πως όλο και περισσότερα ζευγάρια επιλέγουν να συγκατοικήσουν εκτός γάμου ή να παντρευτούν χωρίς να τεκνοποιήσουν, παρόλα αυτά ο γάμος μέχρι και σήμερα αποτελεί τον μοναδικό, κοινωνικά πλήρως αποδεκτό, τρόπο απόκτησης παιδιών. Από μικροί, άλλωστε, ακούμε παραμύθια για ερωτευμένα ζευγάρια που ανεβαίνουν τα σκαλιά της εκκλησίας και «ζουν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα», ενώ στις ρομαντικές ιστορίες το happy end σχετίζεται πάντα με το γάμο, και το τραγικό τέλος με το θάνατο ενός εκ των δύο εραστών.
Το μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Δουμά «Η κυρία με τις καμέλιες» δεν θα μπορούσε να έχει διαφορετικό τέλος, ούτε, φυσικά, η όπερα του Τζουζέππε Βέρντι, σε ποιητικό κείμενο Φραντσέσκο Μαρία Πιάβε, «Τραβιάτα», δηλαδή «παραστρατημένη», που βασίζεται στο εν λόγω έργο του Δουμά. Η ιστορία ξεκινάει στο Παρίσι του 1850 και συγκεκριμένα στην οικία της Βιολέττας Βαλερύ, μιας γυναίκας ελαφρών ηθών. Κατά τη διάρκεια μιας δεξίωσης, ο γοητευτικός Αλφρέντο της εξομολογείται τα συναισθήματά του, εκείνη ενδίδει στον ερωτά του, και τελικά αποφασίζουν να συζήσουν στα περίχωρα του Παρισιού. Μια μέρα ο Ζερμόν, πατέρας του Αλφρέντο, επισκέπτεται κρυφά τη Βιολέττα και της ζητάει να χωρίσουν, καθώς η κόρη του ετοιμάζεται να παντρευτεί και ο γάμος της θα χαλάσει αν ο Αλφρέντο εξακολουθήσει να συζεί με μια εταίρα. Εκείνη δέχεται να θυσιάσει τον έρωτά της και εγκαταλείπει τον αγαπημένο της, χωρίς να του εξηγήσει το λόγο. Ο Αλφρέντο θυμωμένος ορκίζεται να την εκδικηθεί και τελικά την ταπεινώνει κατά τη διάρκεια μιας δεξίωσης. Λίγο καιρό μετά, η φθισική Βιολέτα βρίσκεται στο υπνοδωμάτιό της και της απομένουν μονάχα λίγες ώρες ζωής. Ο Αλφρέντο, γνωρίζοντας πια πως η αγαπημένη του αναγκάστηκε να τον εγκαταλείψει, την επισκέπτεται μετανιωμένος, όσο για τον πατέρα του, την εκλιπαρεί να τον συγχωρέσει. Η Βιολέττα, λέγοντας στον Αλφρέντο να μην την ξεχάσει ποτέ και δίνοντάς του ένα πορτρέτο της, τον παρακαλεί να παντρευτεί μια αντάξιά του κι αμέσως μετά ξεψυχά στην αγκαλιά του.
Στην «Τραβιάτα» κεντρική θέση κατέχει ο γάμος και η οικογένεια που έρχονται σε αντίθεση με τη μοιχεία και την πορνεία, αφού ο Ζερμόν προσπαθεί να διαλύσει τη σχέση του γιου του με μια εταίρα, στην προσπάθειά του να προστατέψει την οικογένειά του και να σώσει το γάμο της κόρης του. Δεν τον ενδιαφέρει ο χαρακτήρας και τα συναισθήματα της Βιολέττας, αλλά η ιδιότητά της και το γεγονός πως αυτή η ιδιότητα είναι γνωστή στην υψηλή κοινωνία του Παρισιού, στην οποία βέβαια η Βιολέττα έχει προ πολλού εισχωρήσει, όχι όμως ως σύζυγος, αλλά ως μία ανύπαντρη γυναίκα που συντηρείται από τους εραστές της. Η παραστρατημένη αυτή γυναίκα δεν μπορεί να έχει θέση στην αστική οικογένεια, που, κατά τον Ένγκελς, είναι μετά μανίας μονογαμική. Η μονογαμία αυτή όμως είναι μόνο για τις γυναίκες, οι οποίες είναι οι νόμιμες σύζυγοι και οι μητέρες των νόμιμων παιδιών, ενώ κάθε απιστία απ’ τη μεριά τους απαγορεύεται δια ροπάλου. Αντίθετα, οι άντρες καταδικάζουν την πορνεία στα λόγια, αλλά στην πραγματικότητα χρησιμοποιούν τις εταίρες ως σεξουαλικά αντικείμενα, χωρίς βέβαια να διαταράσσουν την οικογενειακή τους ισορροπία και χωρίς να θεωρούν πως οι γυναίκες αυτές έχουν θέση στην κοινωνία. Η σύζυγός τους θα είναι πάντα η μητέρα των κληρονόμων τους, ενώ η εταίρα τους, που δεν έχει να τους εξασφαλίσει τίποτα, θα μένει πάντα εξοστρακισμένη, αποδεικνύοντας έτσι την απόλυτη κυριαρχία τους πάνω στο γυναικείο φύλο.
Σε μια τέτοια οικογένεια, η οποία στηρίζεται στην κυριαρχία του άντρα και στην παραγωγή παιδιών που προορίζονται να κληρονομήσουν τα πλούτη και το όνομά του, δεν μπορεί να γίνει δεκτή μια σχέση που βασίζεται στον έρωτα, παρότι η Βιολέττα ζει με τον Αλφρέντο σαν παντρεμένη, φτάνοντας μάλιστα στο σημείο να ξεπουλήσει τα υπάρχοντά της για να επιβιώσουν. Περιέργως, ο Ζερμόν δεν προσβάλλεται που ο γιος του ζει με τα λεφτά μιας εταίρας, αντίθετα, θα τον ενοχλούσε αν το ζευγάρι ζούσε με τα λεφτά του Αλφρέντο, επαληθεύοντας την κρίση του Ένγκελς και του Μαρξ πως ο γάμος αποτελεί την πρώτη μορφή ταξικού ανταγωνισμού και ταξικής καταπίεσης, όπου η μία ομάδα, δηλαδή οι άντρες, ευημερεί εκμεταλλεύοντας την άλλη, δηλαδή τις γυναίκες. Συνεπώς, η ενέργεια της Βιολέττας δεν αρκεί για να συγκινηθεί ο Ζερμόν, που τελικά καταφέρνει να την απομακρύνει από την οικογένειά του. Ωστόσο, στην τελευταία πράξη η παραστρατημένη αυτή γυναίκα γίνεται δεκτή στους κόλπους της οικογένειας, καθώς είναι πλέον ετοιμοθάνατη και άρα ακίνδυνη… Το μόνο που επιθυμεί είναι να μην ξεχαστεί το όνομά της και η θυσία της να πάρει τη μορφή μύθου μέσα στην οικογένεια των Ζερμόν. Παρακαλεί δε τον Αλφρέντο να παντρευτεί μια αντάξιά του, γνωρίζοντας πως η ίδια δεν θα μπορούσε να μπει ποτέ στην οικογένειά του και πως η θέση της εκεί θα μπορούσε να είναι μόνο σαν μια ιστορία που διαδίδεται από στόμα σε στόμα, ή σαν ένα άψυχο πορτρέτο, όπως αυτό που δίνει στον αγαπημένο της πριν ξεψυχήσει.
Στη σύγχρονη κοινωνία τέτοιους είδους έρωτες φαντάζουν ξεπερασμένοι, ωστόσο ο παραδοσιακός θεσμός της οικογένειας εξακολουθεί ν’ απειλείται: πλέον πολλά ζευγάρια συμβιώνουν χωρίς να παντρεύονται., αρκετά παιδιά γεννιούνται εκτός γάμου, σε κάποιες χώρες επιτρέπεται ο γάμος μεταξύ των ομοφυλοφίλων και πολλοί παντρεμένοι δεν θέλουν να τεκνοποιήσουν. Αν και συνήθως συζητάμε για το αν πρέπει να επικροτήσουμε ή ν’ απορρίψουμε τέτοιες καταστάσεις κι επιλογές, η ζωή αυτών των ανθρώπων αποτελεί μια πραγματικότητα που μάλλον πρέπει ν’ αποδεχτούμε. Έτσι κι αλλιώς, μπορεί πράγματι οι παραδοσιακές μορφές του γάμου και της οικογένειας να έχουν υποστεί πλήγματα, απ’ την άλλη όμως έχουν καταφέρει να εξελιχθούν, αποδεικνύοντας πως οι οικογενειακοί δεσμοί, εκτός από ανθεκτικοί, μπορούν να είναι κι ευέλικτοι…
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Engels, F. (2013). Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους. Αθήνα: Σύγχρονη Εποχή.
Feldman, R. S. (2010). Εξελικτική Ψυχολογία: Δια βίου ανάπτυξη – Τόμος Δεύτερος. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg.
Huges, M., & Kroehler, C. J. (2007). Κοινωνιολογία: Οι βασικές έννοιες. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική.