Βία. Ανωτέρα.

Άρθρο: Χρύσα Μαγγινοπούλου
Κοινωνική Ανθρωπολόγος

Με τον όρο ανωτέρα βία χαρακτηρίζεται οποιοδήποτε τυχαίο γεγονός του οποίου η έλευση είναι για τις ανθρώπινες δυνάμεις απρόβλεπτη και αναπότρεπτη. Το κύριο χαρακτηριστικό στην “ανωτέρα βία” είναι πως ο άνθρωπος, στη συνήθη πορεία των πραγμάτων, δεν μπορεί να προβλέψει ένα τέτοιο γεγονός. Για παράδειγμα ζημιές ή ατυχήματα από μια επερχόμενη κακοκαιρία μπορούν να προβλεφθούν σε αντίθεση από μία πρόσκρουση. Η νομική έννοια της ανωτέρας βίας, προέρχεται βασικά από το αστικό δίκαιο και αποτελεί έκφραση της γενικής αρχής ότι «κανείς δεν μπορεί να υποχρεωθεί στα αδύνατα», να κάνει κάτι δηλαδή, που είναι αντικειμενικά ή και υποκειμενικά αδύνατο.

Η ιδιοφυής κωμωδία από τη Σουηδία με τίτλο Ανωτέρα Βία αποδομεί και σατιρίζει τις σχέσεις των δύο φύλων. Αφορμή είναι η στιγμή μίας χιονοστιβάδας. Η Ebba (Lisa Loven Kongsli) ζητάει τη βοήθεια του Tomas (Johannes Kuhnke), καθώς προσπαθεί να προστατεύσει τα παιδιά τους. Ο Tomas όμως τρέχει για να σωθεί ο ίδιος αρπάζοντας, την τελευταία στιγμή, μόνο το κινητό του τηλέφωνο… Ευτυχώς η προδιαγεγραμμένη καταστροφή τελικά δεν επήλθε και μετά την αναστάτωση επικρατεί έντονη αμηχανία. Πλέον, η οικογενειακή ισορροπία έχει διαταραχθεί πλήρως. Η αναπάντεχη αντίδραση του Τόμας προκαλεί την επαναξιολόγηση των ρόλων και του οικογενειακού κατεστημένου. Ο γάμος του ζευγαριού κρέμεται από μια κλωστή, καθώς ο Tόμας προσπαθεί να επανακτήσει τον ρόλο του αρχηγού της οικογένειας.

Ανθρώπινο αντανακλαστικό; Ασυγχώρητο λάθος; Πώς αντιδρούν οι άνθρωποι σε μία ξαφνική και αναπάντεχη κατάσταση όπως μία φυσική καταστροφή; Ο Ντάνιελ Γκόλμαν χρησιμοποιεί τον όρο συγκινησιακή πειρατεία αποδίδοντας με αυτόν τις ανεξέλεγκτες ανθρώπινες συναισθηματικές αντιδράσεις. Είναι μέρος του «πρωτόγονου» εγκεφάλου και παίρνει αποφάσεις για αντίδραση σε διλήμματα όπως «μάχη ή φυγή». Το ότι αισθανόμαστε και αντιδρούμε πριν σκεφτούμε, ή χωρίς να ελέγχουμε τις αντιδράσεις μας λογικά, έχει καλά και άσχημα. Όμως σε πολλές περιπτώσεις η αντίδρασή μας πριν καν σκεφτούμε, ή χωρίς έλεγχο του τι κάνουμε και γιατί, μας φέρνει σε δύσκολη θέση και οι συνέπειες μπορεί να είναι ακόμα και καταστροφικές. Ο σύγχρονος άνθρωπος στο περιβάλλον που ζει πλέον, είναι απαραίτητο να ελέγχει όσο το δυνατόν περισσότερο τις συναισθηματικές του αντιδράσεις, για να μπορεί να λειτουργεί αρμονικά στο χώρο της εργασίας του και στο οικογενειακό του περιβάλλον.

Ανάμεσα στα μέλη μιας οικογένειας ο καθένας έχει τον ρόλο του και περιμένει από τους άλλους να παίξουν το δικό τους. Στις μέρες μας όμως ο άντρας πολύ σπάνια θα χρειαστεί να προστατέψει την οικογένεια του. Οι άνδρες σήμερα έρχονται αντιμέτωποι με μεγάλες αλλαγές στο ρόλο και στις απαιτήσεις που έχει η κοινωνία από αυτούς. Ακόμη πιο απαιτητικά είναι τα πράγματα για τους πατεράδες. Οι στατιστικές δείχνουν ότι το πιο πιθανό είναι ένας άντρας να εγκαταλείψει την οικογένεια του σε μία κρίσιμη κατάσταση. Οι έρευνες που έχουν γίνει στα ναυτικά ατυχήματα δείχνουν ότι επιβιώνουν περισσότεροι άντρες από γυναίκες.

Τα στερεότυπα ξεγυμνώνονται σταδιακά. Παλαιότερα ήταν πιο δεδομένες και ξακάθαρες οι απαιτήσεις που υπήρχαν για τον ρόλο του πατέρα και της μητέρας στην οικογένεια. Ενώ σήμερα, μετά την έξοδο των γυναικών στην αγορά εργασία, και οι απαιτήσεις προς τον πατρικό ρόλο έχουν αντίστοιχα αυξηθεί και έχουν γίνει συνθετότερες. Τα άτομα στην μεταμοντέρνα εποχή χαρακτηρίζονται από τη στροφή προς τον εαυτός τους και τις ατομικές τους ανάγκες, με βασικό άξονα την ατομική ανεξαρτησία σε αντίθεση με το παρελθόν όπου οι ανάγκες του ατόμου έμπαιναν σε δεύτερη μοίρα καθώς προτεραιότητα είχαν οι ανάγκες του συνόλου και της οικογένειας.

Στο τέλος της ταινίας οι γονείς αναγκάζονται να προκαλέσουν μία ελεγχόμενη κατάσταση κινδύνου, για να μην μείνει λαβωμένη στην συνείδηση των παιδιών τους η εικόνα του πατέρα-προστάτη. Η στροφή αυτή των ατόμων στις προσωπικές τους ανάγκες και φιλοδοξίες αποτελεί πολιτισμικό χαρακτηριστικό των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών και χαρακτηρίζεται ατομικισμός. Η τελική σκηνή έρχεται να επιβεβαιώσει ποιος κρατά τα ηνία της οικογένειας και το θρίαμβο του σε έντονα κρίσιμες καταστάσεις.

Ο Καθένας για τον εαυτό του.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Berggen. H. & Tragardh, L. (2009). As svensken manniska? (Είναι άνθρωπος ο Σουηδός;). Εκδ. Norstedts