Μένη ΚουτσοσίμουΆρθρο: Μένη Κουτσοσίμου
Ψυχολόγος – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
Επιθυμία & Αίτημα… καμία σχέση.
Η επιθυμία εκφράζεται μέσω της αναγνώρισης και των κοινωνικών κανόνων.
Το αίτημα αφορά στον εαυτό και σε ό,τι είναι παρακείμενο.
Κοινός συνδετικός ιστός αποτελεί η φαντασίωση, στη βάση της απόλαυσης του ατομικού πυρήνα, συνθέτοντας εκείνο το γοητευτικό σενάριο που κατασκευάζει καθείς με σκοπό την ικανοποίηση των προϋποθέσεων… κι εκεί γεννιέται η επιθυμία.
Η λειτουργία της φαντασίας αποτελεί τη δύναμη ή τη διαδικασία παραγωγής ειδώλων και ιδεών. Στην ψυχολογία, ο όρος χρησιμοποιείται για τη διαδικασία κατά την οποία το μυαλό αναβιώνει την αντίληψη των αντικειμένων, στα οποία έχει αρχικά δοθεί η έννοια της αίσθησης. Στην ψυχανάλυση του Λακάν, το Συμβολικό (ανοιχτά όρια) και το Φαντασιακό (ανοιχτός χώρος) προσδιορίζουν την επιβολή ενός ερμητικά κλειστού και υποκειμενικώς συμπαγούς φανταστικού τοπίου.
Χρειάζονται οι άνθρωποι τις φαντασιώσεις τους;
Αν κάτι εξυπηρετούν… αν όχι την πλήρη ή μερική ταύτισή τους με το υποκείμενο-πρωταγωνιστή. Ένα ερωτικό μυθιστόρημα λ.χ. αποτελεί μία φαντασίωση, καθώς δίνει στον αναγνώστη μία θέση αντικειμένου. Έτσι εντοπίζονται στοιχεία επιθυμίας σε κάθε αντικείμενο που αντανακλά την τάση του καθενός να κλείσει το κύκλωμα της ευχαρίστησης και να συμφιλιωθεί με την ίδια του την επιθυμία που δεν δύναται να ικανοποιηθεί πλήρως.
Η κοινωνία μας συνθέτει το σύμπαν χειρισμού των ταυτοτήτων μας και της προβολής των φαντασιώσεων. Παρόλο που όλοι μας γνωρίζουμε ότι βρισκόμαστε σε ελεύθερη πλεύση, ότι όλα είναι εικονικά και ουδέν κίνδυνο διατρέχουμε, καθώς δεν έχουμε πρόσβαση στο πραγματικό, συντελείται η εξής διαδικασία παγίδευσης: η επαφή μας με τους οικείους φόβους και τα άγχη, δημιουργούν ένα διφορούμενο φανταστικό βασίλειο, που ουδεμία ευθύνη φέρει για την αποκάλυψη της αλήθειας.
Επιστρέφοντας στον κόσμο της λογοτεχνίας, η φαντασία συνδέεται με την επιστημονική φαντασία και τα έργα τρόμου. Και τι συμβαίνει με τις σεξουαλικές φαντασιώσεις που επιθυμεί το άτομο να σκηνοθετήσει, καθώς ορισμένες είναι παντελώς ανεπίτρεπτες; Σε πειράματα που έχουν γίνει στο ρόλο και τη λειτουργία των ΜΜΕ, η απλοποίηση της πολυπλοκότητας των συναισθημάτων και η επιδίωξη να χωρέσουν σε προκατασκευασμένα κουτάκια, αποτελεί μεθοδολογικό εργαλείο. Η ανάγκη πιστοποίησης των εικονικών αντιλήψεων των ατόμων συνθέτουν τη δυναμική της επιλογής τους. Ο Λάζαρσφελντ μίλησε για τη θεωρία των δύο ορόφων, μία επικοινωνία δύο επιπέδων, με κυρίαρχο ρόλο στους διαμορφωτές της κοινής γνώμης. Η σημειολογία επίσης, τη δεκαετία του ’60 προσδιόρισε την προβληματική του κλειστού κυκλώματος, που ουδεμία σχέση εντόπιζε με το κοινό στο οποίο απευθυνόταν.
Συμπερασματικά, η βασική αρχή της ψυχανάλυσης προσδιορίζει ότι η επιθυμία δεν προϋπάρχει, καθώς χρειάζεται να φτιαχτεί και είναι ακριβώς αυτός ο ρόλος της φαντασίωσης να παρέχει αυτές τις συντεταγμένες στο υποκείμενο. Η απόσταση που τίθεται μεταξύ της επιθυμίας και της απόκτησης αυτής, ορίζει τη μεταστροφή της. Εάν φτάσεις πολύ κοντά στην κατάκτηση του ποθητού, τότε αυτό είτε εξαφανίζεται, είτε απομυθοποιείται, είτε διαλύεται ανεπανόρθωτα.
- Πώς ορίζεται αυτή η αποπλάνηση;… Ως συναινετική παραίσθηση.
- Μέχρι ποιο βαθμό ο εαυτός μας είναι εικονικός; Αν έχεις μάθει να ψωνίζεις φαντασιώσεις, τότε οι διπλές ερμηνείες αντηχούν την παράκαμψη των κλεμμένων ονείρων σου που με την παθητικότητά σου έχεις απολέσει. Η τεχνητή πραγματικότητα είναι επίτηδες φτιαγμένη έτσι ώστε να μην είναι πραγματική… Καλωσόρισες στην έρημο του πραγματικού…
Αντί επιλόγου…
Έχω το καπέλο, αλλά ακόµη δεν βρήκα το κουνέλι.
Δεν εννοώ ότι υπάρχουν για όλα απαντήσεις.
Λέω απλώς, ότι θα υπάρξουν τεράστια προβλήµατα αν δεν το βρω…
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Lacan J. (1998). The four fundamental concepts of psychoanalysis, Miller, Jacques-Alain