Lost your password?

Άρθρο: Μένη Κουτσοσίμου
Ψυχολόγος – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
ΜΔΕ στην Κοινωνική Ψυχιατρική-Παιδοψυχιατρική
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Ιωαννίνων
Μεταδιδάκτωρ Ιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων στην Ποιότητα Υπηρεσιών

  • Πώς παίζεται το παιχνίδι;

  • Εγώ θα σε ρωτάω Θάρρος ή Αλήθεια, κι εσύ θα επιλέγεις σε τι θέλεις να απαντήσεις. Και θα σε ξαναρωτώ για να προχωρήσουμε… έτοιμος;
  • Έτοιμος… (σαν έτοιμος από καιρό…)

Θάρρος ή Αλήθεια; … Αλήθεια! Ξεκινάμε, τι σημαίνει για σένα Επιθυμία;

Η επιθυμία για μένα είναι η ανάγκη να αποκτήσω κάτι που τραβά ο οργανισμός μου, που πιστεύω και νιώθω ότι το θέλω, κάτι που χρειάζομαι ή απλά μου αρέσει ή πολύ περισσότερο που ονειρεύομαι. Το ίδιο πιστεύω πως ισχύει για όλα, τα άψυχα και τα έμψυχα.

Έχω την εικόνα του επιθυμητού αντικειμένου ή υποκειμένου που μου λείπει και προσπαθώ να καλύψω αυτή την ψυχική επένδυση του μνημονικού ίχνους. Ο Lacan δεν είναι εκείνος που έλεγε ότι η επιθυμία δεν είναι ούτε η όρεξη για ικανοποίηση, ούτε το αίτημα για αγάπη, αλλά η διαφορά που προκύπτει αν αφαιρέσουμε την πρώτη από την δεύτερη;

Πολύ ωραία απάντηση, συνεχίζουμε; Θάρρος ή Αλήθεια; … Αλήθεια ξανά! Ωραία, ποιο είναι το βαθύτερο κίνητρο μιας Επιθυμίας;

Νομίζω ότι είναι το γεγονός ότι χρειάζεται να αναγνωρίσω αυτή την ανάγκη κατάκτησης… την ενόρμηση που πηγάζει από εμένα τον ίδιο. Όταν ήμουν μωρό λ.χ., είχα τις ανάγκες ενός βρέφους και τη μητέρα που τις ικανοποιούσε. Αναπαριστώντας αυτή τη μνημονική εικόνα επανασυστήνεται η κατάσταση της πρώτης ικανοποίησης, στη φάση που το μωρό είναι τελείως ανήμπορο, ψάχνοντας τρόπο να εκφράσει την ανάγκη του, αρθρώνοντας αυτή ακριβώς την ανάγκη του σε αίτημα.

Το γεγονός λοιπόν να αναγνωρίσω αυτή την ανάγκη και να την αρθρώσω, εκεί κρύβεται το κίνητρο.

Να προχωρήσουμε στην επόμενη ερώτηση; Θάρρος ή Αλήθεια..; Αλήθεια… μου αρέσει που βρίσκω τις απαντήσεις! Εντάξει λοιπόν, Αίτημα κι Επιθυμία: ταυτίζονται ή απλώς συνυπάρχουν;

Εκτιμώ ότι απλά συνυπάρχουν. Ένα αίτημα είναι δυνατό να ικανοποιηθεί από τον Άλλον αλλά δεν φτάνει μόνο αυτό… να μιλήσω με παράδειγμα γι’ αυτό; Όσον αφορά στην απαίτηση λ.χ. για «απεριόριστη αγάπη» την οποία αναζητά ένα μωρό, αυτή παραμένει ανικανοποίητη. Ο λόγος είναι ότι στον πυρήνα της επιθυμίας, βρίσκεται η δυναμική τάση αναβίωσης της εμπειρίας της πρώτης «αυτόματης» ικανοποίησης της ανάγκης του υποκειμένου. Συνεπώς η ικανοποίηση της επιθυμίας δεν μπορεί να υπάρξει μέσα στην πραγματικότητα αλλά μόνο μέσα στη σφαίρα μιας ψυχικής πραγματικότητας, του καθενός.

Καλώς, προχωράμε: Θάρρος ή Αλήθεια..; Αλήθεια… θα παραμείνω σε αυτή την επιλογή. Ποια πιστεύεις πως είναι τα συστατικά μιας Επιθυμίας, πώς καταλαβαίνεις δηλαδή ότι παίρνει μορφή;

Εύκολη απάντηση βάσει θεωρίας. Ο Freud μίλησε για τα συστατικά της και προσδιόρισε την ώση, την πηγή, τον σκοπό και το αντικείμενο. Διακρίνοντας λοιπόν την ανάγκη από την ενόρμηση – η οποία ενδέχεται να μην ικανοποιηθεί – η ανάγκη αφορά στη βιολογική λειτουργία που ρυθμίζεται αναλόγως, όταν το αντικείμενο υπάρχει στο τοπίο, ενώ όσον αφορά στην ενόρμηση, έχουμε μία σταθερή ώση κι έλξη, κι εδώ το αντικείμενο δεν έχει καμία απολύτως σημασία.

Ο Αριστοτέλης αναφέρθηκε θυμάμαι στην τάση του ανθρώπου να κλίνει προς το μη ορθό, αφού παρακινείται από ένα επιθυμητό ερέθισμα, ταυτίζοντας την επιθυμία με την όρεξη… περί ορέξεως δε, όλα καθοδηγούνται από τα ένστικτα, σε αντίθεση με τη λογική… Τι νόημα έχει άλλωστε, αν δεν έχεις νιώσει πραγματικά ότι ποθείς κάτι, ότι είναι ζήτημα ζωής και θανάτου να το διεκδικήσεις (;) … κατά την επιθυμία πράττει ο ακροατής, έλεγε ο Αριστοτέλης… χωρίς αναβολές, θα συμπληρώσω εγώ.

  • Συνεχίζουμε το παιχνίδι μας; Διακρίνω προβληματισμό στο πρόσωπό σου, θέλεις να μου πεις;
  • Είμαι καλά, μην ανησυχείς, απλά σκέφτομαι.

Καλώς… Θάρρος ή Αλήθεια..; Αλήθεια… Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για την εκπλήρωσή της Επιθυμίας;

Δύσκολη απάντηση. Η επιθυμία δεν μπορεί ποτέ να ικανοποιηθεί, η πίεσή της είναι συνεχής και «αιώνια». Γνωρίζω ότι η πραγμάτωση της επιθυμίας δεν συνίσταται στην ικανοποίησή της, αλλά στην αναπαραγωγή της επιθυμίας καθεαυτής.

Αποκτά δε νόημα εφ’ όσον ο σημαντικός Άλλος τους αποδίδει κάτι τέτοιο… το αντικείμενο της επιθυμίας του ανθρώπου… είναι να επιθυμείται από κάποιον άλλον… κι αφού είναι αδύνατον κανείς να βρει αυτό που εξ ορισμού αιώνια λείπει, το αντικείμενο της επιθυμίας μετατίθεται διαρκώς μετονομαζόμενο. Έχει μάθει να φωλιάζει στα όνειρα, ως απωθημένη φαντασίωση…

  • Μήπως θα ήθελες να δοκιμάσεις και στο Θάρρος τη δυναμική σου;
  • Θα μπορούσα, δώσε μου λίγο χρόνο ακόμη.
  • Θάρρος ή Αλήθεια..; Αλήθεια… Υπόκειται σε κανόνες η Επιθυμία;
  • Στην κβαντομηχανική, υπάρχει ο Νόμος της πρόθεσης και της επιθυμίας, όπου κάθε πρόθεση και κάθε επιθυμία διαθέτει εγγενείς μηχανισμούς για την πραγματοποίηση της…
  • Θάρρος ή Αλήθεια..; Αλήθεια… Αγγίζοντας τα Όρια, σε ρωτάω, υπάρχει Ηθική στην Επιθυμία;
  • Αν αναφέρεσαι στις Δέκα Εντολές, θα σου απαντήσω με βεβαιότητα πως ναι, υπάρχει, όλα έχουν τα όριά τους.

Θάρρος ή Αλήθεια Αγαπητέ..; Θάρρος… Μάλιστα… πότε ήταν η τελευταία φορά που διεκδίκησες ό,τι επιθύμησες;

  • Παρακαλώ; Με ρωτάς πότε διεκδίκησα για τελευταία φορά την επιθυμία μου;
  • Ναι, καλά καταλαβαίνεις.
  • Έχει περάσει καιρός, ειλικρινά δεν θυμάμαι… πριν από λίγο καιρό θέλησα κάτι που μου έλλειπε και συγκέντρωσα το ποσό που απαιτούνταν για να το αγοράσω.
  • Σκέφτεσαι κάτι άλλο που ίσως έχεις επιθυμήσει και δεν αγοράζεται;
  • …

Δεν πειράζει που κόλλησες… Θάρρος ή Αλήθεια Αγαπητέ..; Θάρρος… Πότε ήταν η τελευταία φορά που ήσουν Εσύ το Αντικείμενο της Επιθυμίας του Άλλου και το ένιωσες με όλο σου το είναι;

  • Δεν παίζω άλλο… πονάνε αυτές οι απαντήσεις. Δεν ξέρω.
  • Καλά, μην ταράζεσαι. Η διεκδίκηση δεν είναι μία, ο τρόπος της έχει πολλά πρόσωπα και ιδιότητες, σκέψου ό,τι θα ταίριαζε σ’ εσένα…
  • Μα με ρωτάς κάτι πράγματα…
  • Σε παρακαλώ, μην ταράζεσαι… Δεν έχω σκοπό να σε κάνω να νιώσεις άβολα… θα ήθελες να σταματήσουμε το παιχνίδι;
  • Όχι, δεν είναι σωστό.
  • Δεν υπάρχει σωστό και λάθος, όποια στιγμή θέλεις, σταματάμε… ένα παιχνίδι είναι άλλωστε.
  • Μάλιστα… Θάρρος ή Αλήθεια;
  • Και τα δύο μαζί…
  • Δεν σε καταλαβαίνω. Προτείνεις να αλλάξουμε τους κανόνες του παιχνιδιού;… αυτό ειλικρινά ανατρέπει όλα τα δεδομένα.
  • Ναι, η Αλήθεια σου και η Αλήθεια μου που συναντώνται στο Θάρρος μας…

…να ανακαλέσουμε τις Μνήμες μας,

…να προχωρήσουμε τις Ανάγκες μας,

…να ζήσουμε τα Όνειρά μας,

  • Μου ζητάς να φορτίσουμε την Πραγματικότητα;
  • Αντέχω στην (εν)ταση… Εσύ;

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Dor, J. (1985). Εισαγωγή στην ανάγνωση του Λακάν 1.Το ασυνείδητο δομημένο σαν γλώσσα, Αθήνα, Πλέθρον, 1994.

Dor, J. (1985). Εισαγωγή στην ανάγνωση του Λακάν 2. Η δομή του υποκειμένου, Αθήνα, Πλέθρον, 1996.

Freud, S. (1915). «Ενορμήσεις και πεπρωμένα των ενορμήσεων», στα Δοκίμια Μεταψυχολογίας, Αθήνα, Καστανιώτης, 2000.

Ιεροδιακόνου, Χ.Σ. (2004). Ψυχολογικά θέματα στον Αριστοτέλη: από τη σκοπιά ενός ψυχιάτρου. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Μαστορίδη.

Lacan, J. (1958-1959) Le Séminaire, Livre VΙ, Le désire et son interprétation, (ανέκδοτο).

Lacan, J. (1960). «Subversion du sujet et dialectique du désir dans l΄ inconscient freudien», στα Écrits II, Paris, Petite Bibliothèque Seuil, 1999.

Lacan, J. (1964). «Αποσυναρμολόγηση της παρόρμησης», στο Το Σεμινάριο βιβλίο ΧΙ, Οι τέσσερις θεμελιακές έννοιες της ψυχανάλυσης, Αθήνα, Ράππα, 1982.

Lacan, J. (1964). «Η μερική παρόρμηση και το κύκλωμα της», στο Το Σεμινάριο βιβλίο ΧΙ, Οι τέσσερις θεμελιακές έννοιες της ψυχανάλυσης, Αθήνα, Ράππα, 1982.

Lacan, J. (1972-1973). Le Séminaire, Livre XX, Encore, Paris, Seuil, 1975.