Ματίνα ΚαπετανάκηΆρθρο: Ματίνα Καπετανάκη
Δικηγόρος
Επιμέλεια: Μαρία Κασσεροπούλου
Φιλόλογος
Κούκλες barbie για τα κοριτσάκια, αυτοκινητάκια για τα αγοράκια. Μπαλέτο τα κορίτσια, ποδόσφαιρο τα αγόρια. Διευθυντές εταιρείας οι άντρες, δασκάλες οι γυναίκες.
Από μικρό παιδί θυμάμαι να γίνονται αυτού του είδους οι διαχωρισμοί ανάμεσα σε μας (τα κοριτσάκια) και τους άλλους (τα αγοράκια). Οι γονείς μας έχοντας γαλουχηθεί κατά τον ίδιο τρόπο από τους δικούς τους γονείς, μας δίδαξαν το συγκεκριμένο) μοτίβο: τι είναι πρέπον για μένα και τι για τον αδερφό μου. Και κάπως έτσι δημιουργείται ένα είδος φαύλου κύκλου.
Οι διαχωρισμοί ανάμεσα στα δυο φύλα δεν υπάρχουν άνευ ερείσματος. Βιολογικές διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα, όπως οι ορμόνες και η σωματική διάπλαση, δημιουργούν στερεότυπα όπου η γυναίκα είναι πιο ευαίσθητη και ευγενική ενώ ο άνδρας πιο δυνατός και επιθετικός. Εκτός όμως από τις βιολογικές διαφορές, συναντούμε διαφορές οι οποίες στηρίζονται στην κοινωνική κατασκευή του φύλου. Με αυτόν τον όρο εννοούμε ότι η κοινωνική ομάδα προσδιορίζει σε πολύ μεγάλο βαθμό θέσεις και ρόλους, δικαιώματα και υποχρεώσεις ανάλογα με το φύλο μας (Κουράκης, Αποσπόρη, Συκιώτου & Μηλιώνη, 2006).
Μια πολύ ενδιαφέρουσα έρευνα πάνω στην κοινωνική κατασκευή του φύλου έχει πραγματοποιηθεί από την κοινωνική ανθρωπολόγο Margaret Mead. Η Mead (1928) μελέτησε τρεις κοινότητες στη Νέα Γουινέα, καταγράφοντας και αναλύοντας κάθε πλευρά της κοινωνικής ζωής τους. Οι δύο πρώτες κοινότητες είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό: δεν έκαναν διάκριση μεταξύ ανδρικής και γυναικείας ψυχολογίας και για αυτό δεν κατασκεύαζαν προσωπικότητες καθαρά ανδρικές ή γυναικείες. Η διαφορά τους ήταν ότι οι μεν μεγάλωναν τα παιδιά τους έτσι ώστε να γίνονται πράοι, ευαίσθητοι και περιποιητικοί ανεξαρτήτως φύλου, ενώ οι δε προωθούσαν την επιθετικότητα και την αντιπαλότητα πάλι χωρίς να δίνεται έμφαση στο φύλο των παιδιών. Η τρίτη κοινότητα έστρεφε την ανατροφή των παιδιών προς μια διαφοροποίηση ανάμεσα στα δυο φύλα, θεωρώντας ότι η γυναίκα είναι εξωστρεφής, δυναμική, τολμηρή και αλληλέγγυα με τα μέλη του φύλου της, ενώ ο άνδρας ανασφαλής, ευαίσθητος και ζηλότυπος ως προς τους ομόφυλούς του.
Από την παραπάνω έρευνα, τόσο η Mead (1928) όσο και άλλοι ερευνητές συμπέραναν ότι η διαπαιδαγώγηση των παιδιών καθορίζεται από τα πολιτισμικά πρότυπα των ομάδων και όχι από το φύλο. Τα άτομα μαθαίνουν από τη στιγμή της γέννησής τους σε κάποιους συγκεκριμένους κανόνες συμπεριφοράς, οι οποίοι ανταποκρίνονται στο πρότυπο της εκάστοτε κοινωνίας και στους οποίους οφείλουν να συμμορφώνονται και να τους ακολουθούν.
Κατά τον ίδιο τρόπο, στη σύγχρονη κοινωνία επικρατεί το πρότυπο του δυνατού άντρα που αναλαμβάνει ηγετικούς ρόλους και της γυναίκας, που είναι πιο αδύναμη και θεωρείται πιο κατάλληλη σε θέσεις που δεν απαιτούν τόση δύναμη και σθένος. Ωστόσο τις τελευταίες δεκαετίες, με την εμφάνιση και εξέλιξη του φεμινιστικού κινήματος, παρατηρείται όλο και πιο συχνά οι γυναίκες να αναλαμβάνουν σημαντικές θέσεις και ανώτατα αξιώματα, υποδεικνύοντας ότι πραγματοποιείται μια στροφή στα μέχρι πρότινος παραδοσιακά πρότυπα. Εντούτοις, αυτή η στροφή δεν είναι τόσο σημαντική ώστε να πούμε με βεβαιότητα ότι άνδρες και γυναίκες αντιμετωπίζονται ανεξάρτητα από το φύλο τους και τα στερεότυπα γύρω από αυτό.
Ποιος είναι λοιπόν ο σωστός τρόπος διαπαιδαγώγησης και αντιμετώπισης των δύο φύλων στα πλαίσια της κοινωνίας;
Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι χρειάζονται πρότυπα και κανόνες, που εξασφαλίζουν την ομαλή λειτουργία της κοινωνίας. Άλλωστε, ο άνθρωπος χρειάζεται σταθερές για να νιώσει ασφαλής και ήρεμος και οι κανόνες βοηθούν στο να δημιουργηθεί αυτή η σταθερότητα. Το αν είναι πραγματική ή απλά μια ψευδαίσθηση, είναι μια ‘’λεπτομέρεια’’ που δεν τον ενδιαφέρει. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι τα πρότυπα είναι απαραίτητα και χρειαζόμαστε κατευθύνσεις για να εξασφαλίζουμε τη σταθερότητα.
Φαντάσου όμως έναν κόσμο όπου τα παιδιά μεγαλώνουν έχοντας μπροστά τους όλες τις επιλογές και ο άνθρωπος επιλέγει χωρίς γνώμονα το φύλο του. Πότε πιστεύεις ότι θα λειτουργούσε καλύτερα μια κοινωνία; Όταν ακολουθεί συγκεκριμένα πρότυπα στα οποία πρέπει το κάθε φύλο να συμμορφώνεται ή όταν ο άνθρωπος ακολουθεί την ‘’καρδιά’’ του και ό, τι τον κάνει ευτυχισμένο;
Βιβλιογραφικές αναφορές
Mead, M. (1928). Sex and Temperament in Tree Primitive Societies. New York: Mentor Books
Κουράκης, Ν., Αποσπόρη, Ε., Συκιώτου, Α. & Μηλιώνη, Φ.Α., (2006). Έμφυλη Εγκληματικότητα: Ποινική και εγκληματολογική προσέγγιση του φύλου, Αθήνα-Κομοτηνή, Εκδόσεις Αντώνη Ν.Σάκκουλα