Χρύσα ΜαγγινοπούλουΆρθρο: Χρύσα Μαγγινοπούλου
Κοινωνική Ανθρωπολόγος
Ο Τσάρλς Φόστερ Κέιν, μεγιστάνας του τύπου, πεθαίνει σε ηλικία 76 ετών στον επιβλητικό πύργο του Ζάναντου ψιθυρίζοντας τη λέξη Rosebud (ροδανθός). Μια ομάδα δημοσιογράφων προσπαθεί να αποκρυπτογραφήσει τα τελευταία λόγια του και ενώ παρατηρούν την δημόσια ζωή του, η οποία χαρακτηρίζεται από άφθονο πλούτο και έντονα πολιτικά και κοινωνικά γεγονότα, δυστυχώς δεν δίνουν απάντηση στο αίνιγμα.
Ο δημοσιογράφος Τόμσον, του οποίου, ποτέ δεν βλέπουμε το πρόσωπο, αποφασίζει να βρει τη λύση του μυστηρίου, ερευνώντας την παιδική ζωή του Kέιν και παίρνοντας συνέντευξη από τέσσερα σημαντικά για εκείνον πρόσωπα. Όλη η αφηγηματική δομή της ταινίας στηρίζεται σε τέσσερις βασικές αφηγήσεις ανθρώπων που βρέθηκαν κοντά του σε μεγάλες περιόδους της ζωής του. Η κάθε αφήγηση έχει διαφορετική κινηματογραφική γραφή που ορίζει τη συναισθηματική ποιότητα της μνήμης του εκάστοτε αφηγητή.
Ο Τόμσον ξεκινά την έρευνά του και προσεγγίζει σημαντικά πρόσωπα της ζωής του μεγιστάνα, τον Θάτσερ κηδεμόνα του, τον Μπέρνσταιν διαχειριστή και φίλο του, τον Λίλαντ παλιό του φίλο, τη Σούζαν δεύτερη σύζυγό του και τέλος τον μπάτλερ Ρέυμοντ που διαχειριζόταν τις υποθέσεις του τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Ο κάθε ένας θα προσθέσει ένα κομματάκι στο πορτραίτο του Kέιν όμως κανένας δεν θα μπορέσει να απαντήσει για την σημασία του Rosebad για να συμπληρώσει το παζλ της πολύπλοκης προσωπικότητας του, ο οποίος επηρέασε τους περισσότερους ανθρώπους που τον πλαισίωναν. Η ιστορία ξεκινάει από την παιδική ηλικία όπου ο μικρός Τσαρλς κληρονομεί μια τεράστια περιουσία και η φτωχή μητέρα του δέχεται να τον παραδώσει σε έναν κηδεμόνα, τον τραπεζίτη Θάτσερ.
Όλοι τους είναι πολύ πρόθυμοι να μιλήσουν αλλά κανείς δεν μπορεί να του δώσει την εξήγηση που αναζητά. Έτσι παρακολουθούμε τον βίο και την πολιτεία του Κέιν και καθώς οι έρευνες συνεχίζονται ο θεατής γίνεται μάρτυρας της εκφυλλιστικής πορείας ενός ανθρώπου προς τη δόξα και την ολοένα και αυξανόμενη ισχύ που αποκτά. Ο ήρωας πάμπλουτος, ήδη, στην ενηλικίωσή του, ασχολείται με τον κίτρινο Τύπο, φλερτάρει με την πολιτική, υποθέτει ότι μπορεί να αγοράσει τα πάντα και πεθαίνει τελείως μόνος. “Aν δεν ήμουν τόσο πλούσιος, θα είχα γίνει σπουδαίος” ομολογεί κάποια στιγμή ο ίδιος του, και όμως ο Κέιν αγαπήθηκε και μισήθηκε όσο κανείς.
Η αφήγηση της ταινίας δεν ακολουθεί την κλασική δομή αρχή-μέση-τέλος, αντίθετα αρχίζει από το τέλος. Με την επιγραφή «No trespassing» που αποτελεί σύμβολο αδυναμίας διείσδυσης στον εσωτερικό κόσμο του ατόμου και συγκεκριμένα του ήρωα Τσάρλς Φόστερ Κέιν προετοιμάζει τον θεατή για μία ταινία στην οποία η «λύση» του δράματος δεν θα δοθεί. Ο «Πολίτης Κέιν» είναι ένας ιδιαίτερος χαρακτήρας, δεν μπορεί να χαρακτηριστεί με τον όρο καλός ή κακός ακριβώς γιατί τα όρια είναι δυσδιάκριτα, έχει πολύπλευρο χαρακτήρα που εντέλει γίνεται συμπαθής. Ξεπερνά τον ίδιο του τον εαυτό λόγω της θέλησής του για δύναμη και τυφλωμένος από τη λάμψη της δόξας προχωρά σταθερά στην αναπόφευκτη πτώση του. Θεωρεί ότι μπορεί να έχει τα πάντα αλλά τελικά πεθαίνει μόνος του. Όλη του η ζωή χαρακτηρίζεται από συγκρούσεις πότε εσωτερικές πότε με τους ανθρώπους γύρω του πότε με την κοινωνία. Ζει δυναμικά, ωφελιμιστικά, καταπατά τις θεμελιώδεις αρχές του, χάνει σημαντικά πρόσωπα από γύρω του λόγω της συμπεριφοράς του. Δεν έχει τη δυνατότητα να αφουγκραστεί τα αληθινά συναισθήματά του.
Το μυστήριο λύνεται ακριβώς στο τέλος. Το Rosebud είναι το όνομα που είχε δώσει ο ήρωας της ταινίας στο έλκηθρό του όταν ήταν μικρό παιδί κι αναγκάστηκε να το στερηθεί κατά την υιοθεσία του και τον αποχωρισμό από την οικογένειά του και την χιονισμένη πατρίδα του. Η Rosebud καίγεται, η σανίδα μαζί με την ήδη νεκρωμένη καρδιά στην πυρρά, ο Kέιν ήταν πάντα αυτός που ήταν γιατί αναγκάστηκε να πεθάνει από πολύ μικρός… Η αγάπη του για τους γονείς του για την οικογένεια του πέθανε για πάντα, αφού αυτοί αποποιήθηκαν του μικρού και τον έστειλαν μακριά τους για ένα καλύτερο μέλλον αψηφώντας στην ουσία το παιδί. Η καρδιά του πάγωσε για πάντα και ο φόβος της απόρριψης ρίζωσε μέσα του.
O S. Freud επέμενε συχνά πάνω στο γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι το προϊόν των τραυμάτων της παιδικής του ηλικίας. Στα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού, τον κύριο ρόλο τον παίζει η οικογένεια, που αποτελεί πρότυπο για ένα παιδί. Ακόμη και εάν τα παιδιά δεν έχουν συνειδητές αναμνήσεις από τα πρώτα τους χρόνια, ασυνείδητες λειτουργίες «καταγράφονται» από τις αισθήσεις και έτσι αργότερα το μυαλό του παιδιού είναι έτοιμο να αποθηκεύσει γεγονότα της ζωής του. Τα γεγονότα που βιώνουν, καθορίζουν σημαντικά το υπόλοιπο της ζωής τους.
Τραύμα είναι η αντίδραση του ψυχοσωματικού οργανισμού σε κάποιο γεγονός και όχι το ίδιο το γεγονός που την προκάλεσε. Αναλύοντάς το περισσότερο, τα τραυματικά γεγονότα είναι ασυνήθιστα, όχι γιατί συμβαίνουν σπάνια αλλά, μάλλον, επειδή συντρίβουν την ανθρώπινη προσαρμογή στη ζωή. Τέσσερις είναι οι μηχανισμοί άμυνας για την αντιμετώπιση μιας τραυματικής εμπειρίας: φεύγω, επιτίθεμαι, παγώνω, παραδίδομαι.
Είναι πάντα άσχημο το συναίσθημα που βιώνουμε, όταν χάνουμε κάτι που αγαπάμε. Ο Κέιν μπορεί να απέκτησε τα πλούτη όλου του κόσμου, να απέκτησε όποια γυναίκα ήθελε, να έγινε διάσημος, να τον θαύμασαν και να τον πόθησαν, όμως την ύστατη στιγμή, τη στιγμή της μετάβασης από τη γεμάτη ζωή του στο θάνατό του, αυτό που του’ρθε στο μυαλό ήταν το έλκηθρο που σαν μικρό και φτωχό παιδί αποτελούσε όλη τη χαρά και το παιχνίδι του. Το Rosebud γίνεται λοιπόν ένα σύμβολο της χαμένης νεότητας, της παιδικής αθωότητας και των χαμένων ευκαιριών. Είναι το έμβλημα δηλαδή όλων των πραγμάτων για τα οποία ένας άνθρωπος μπορεί να ξοδέψει ολόκληρη τη ζωή του, γυρεύοντας να τα ξανακερδίσει. «Ενδεχομένως, το Rosebud να ήταν κάτι που δεν μπόρεσε να κερδίσει ή κάτι που έχασε. Ούτως ή άλλως, ακόμα και αν ξέραμε τι σήμαινε αυτή η λέξη, δε θα εξηγούνταν τίποτε. Δεν νομίζω ότι μία λέξη μπορεί να εξηγήσει τη ζωή ενός ανθρώπου».
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Kandel E. (2008). Αναζητώντας τη μνήμη. Η ανάδυση μιας νέας επιστήμης του νου. Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης
Kennerley H. (2008). Overcoming Childhood Trauma. Εκδόσεις Ατραπός