Πώς να παρατείνουμε τη διάρκεια των θετικών συναισθημάτων;

Άρθρο: Δημήτρης Βαγενάς
Ψυχολόγος

«Δεν υπάρχει κανένα χρέος που να έχει υποτιμηθεί τόσο, όσο το χρέος να είμαστε ευτυχισμένοι»
Robert Louis Stevenson

Μια βόλτα στη θάλασσα, ένα ξεκούραστο σαββατόβραδο συντροφιά με φίλους και μια μονοήμερη εκδρομή, είναι μόνο μερικά απ’ τα απλά πράγματα που μπορούν να μας δώσουν χαρά. Όπως όλοι γνωρίζουμε βέβαια, η ευχαρίστηση που αντλούμε από τέτοιες δραστηριότητες είναι πρόσκαιρη, ειδικά σε περίπτωση που, λόγω οικονομικών ή άλλων προβλημάτων, οι δυνατότητες αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου μας είναι περιορισμένες. Ακόμα όμως κι αν νιώθουμε απόλυτα ικανοποιημένοι με τα ενδιαφέροντά μας, δεν είναι καθόλου βέβαιο πως αυτό αρκεί για να νιώσουμε ευτυχισμένοι, αφού η βίωση μιας θετικής εμπειρίας – όπως ενός ταξιδιού στο εξωτερικό – οδηγεί σ’ ένα θετικό συναίσθημα που αργά ή γρήγορα θα εξασθενίσει, οδηγώντας μας στην αναζήτηση ενός άλλου σημαντικού γεγονότος – π.χ. του επόμενου ταξιδιού. Είναι, λοιπόν, δυνατόν να ενδυναμώσουμε την επίδραση μιας θετικής εμπειρίας, παρατείνοντας έτσι και τη διάρκεια των θετικών συναισθημάτων μας;

Προσπαθώντας ν’ απαντήσουν σ’ αυτό το ερώτημα, οι Bryant και Veroff εισήγαγαν το 2007 την έννοια του «απολαμβάνειν», μιας διαδικασίας που μετατρέπει ένα θετικό ερέθισμα, αποτέλεσμα ή γεγονός σε θετικά συναισθήματα, στα οποία επικεντρώνουμε την προσοχή μας, εκτιμώντας τα και απολαμβάνοντάς τα. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, για να συμβεί αυτό δεν αρκεί να βιώσουμε μια θετική εμπειρία, αλλά πρέπει να σταθούμε σ’ αυτήν και να την αποθηκεύσουμε στη μνήμη μας, προεκτείνοντας έτσι την ένταση και τη διάρκειά της. Σύμφωνα με τους Bryant και Veroff (2010), για να παρατείνει κάποιος τη χαρά που αντλεί από απλές δραστηριότητες πρέπει να μην είναι επιβαρημένος από καθημερινές έγνοιες, να επικεντρώνεται στην παρούσα στιγμή και να έχει ένα βαθμό μετα – επίγνωσης των θετικών συναισθημάτων του. Πιο συγκεκριμένα, είναι σημαντικό όταν κάνουμε κάτι που μας ευχαριστεί να βάζουμε στην άκρη τα προβλήματα και τις ανησυχίες μας: έτσι κι αλλιώς, όταν έρθει η ώρα θα τ’ αντιμετωπίσουμε, τώρα όμως έχουμε επιλέξει ν’ ασχοληθούμε με κάτι άλλο και δεν έχει κανένα νόημα ν’ αφήνουμε τις υποχρεώσεις μας να μας χαλάνε τη διάθεση. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο να εστιάζουμε την προσοχή μας στη δεδομένη στιγμή: όταν είμαστε στον εργασιακό μας χώρο πρέπει να σκεφτόμαστε πώς θ’ ανταποκριθούμε στις υποχρεώσεις μας, κι όταν διασκεδάζουμε, οφείλουμε να έχουμε στραμμένη την προσοχή μας σ’ αυτό που μας ευχαριστεί. Παρόλα αυτά, συχνά η σκέψη μας τρέχει σε πράγματα που μας στενοχώρησαν στο παρελθόν ή σε φόβους που έχουμε για το μέλλον. Έτσι, βασανιζόμαστε συνεχώς από αρνητικές σκέψεις και δεν μπορούμε ν’ απολαύσουμε όσα μας ευχαριστούν, πόσω μάλλον να παρατείνουμε τη δράση τους. Αν, λοιπόν, απαλλαγούμε από τέτοιου είδους σκέψεις κι επικεντρωθούμε στο παρόν, έχουμε κάνει δύο πολύ σημαντικά βήματα για να ενεργοποιηθεί η διαδικασία του «απολαμβάνειν». Σειρά έχει η προσπάθειά μας να παρατείνουμε τη διάρκεια της απόλαυσης: μπορεί τα συναισθήματα χαράς ν’ αποτελούν αυτόματες αντιδράσεις σε συγκεκριμένα ερεθίσματα, η διατήρησή τους, όμως, απαιτεί ορισμένες στρατηγικές.

Η διήγηση της εμπειρίας μας σε κάποιον αποτελεί ίσως την πιο διαδεδομένη και ταυτόχρονα αυθόρμητη στρατηγική του «απολαμβάνειν». Ακολουθεί η «απορρόφηση στη στιγμή», δηλαδή η προσπάθεια να συγκεντρωθούμε στη θετική εμπειρία, χωρίς ν’ αποσπόμαστε από τα υπόλοιπα ερεθίσματα: αν, για παράδειγμα, παρακολουθούμε το αγαπημένο μας θεατρικό έργο, είναι σημαντικό η προσοχή μας να είναι στραμμένη στη σκηνή και όχι στο άβολο κάθισμά μας ή στους ενοχλητικούς διπλανούς που μουρμουρίζουν. Η ανοιχτή έκφραση των θετικών συναισθημάτων, μέσω γέλιων κι επιφωνημάτων χαράς, είναι μια στρατηγική που επιλέγεται συνειδητά, εφόσον εκδηλωνόμαστε επί τούτου, όπως και η όξυνση των αισθήσεων, χαρακτηριστικότατο παράδειγμα της οποίας είναι το κλείσιμο των ματιών όταν ακούμε την αγαπημένη μας μουσική ή όταν βρισκόμαστε σ’ ένα ήσυχο μέρος στη φύση. Μία ακόμη στρατηγική είναι η επιβράβευση του εαυτού μας μετά από κάποια επιτυχία. Αν κι έχουμε την τάση να αυτο – κατηγορούμαστε όταν αποτυγχάνουμε, συνήθως θεωρούμε πως τα επιτεύγματά μας είναι δεδομένα, κι έτσι δεν στεκόμαστε σ’ αυτά, στερώντας απ’ τον εαυτό μας τη δυνατότητα να βιώσει μία ακόμη θετική στιγμή. Εξίσου σημαντικό είναι να υπενθυμίζουμε στους εαυτούς μας για πόσα πράγματα αισθανόμαστε ευγνώμονες, καθώς και να σκεφτόμαστε πώς ήμασταν πριν βιώσουμε μια θετική εμπειρία και πώς θα ήμασταν αν δεν τη βιώναμε. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως τίποτα δεν κρατάει για πάντα και πως είναι σημαντικό να χαιρόμαστε τις θετικές μας στιγμές, ακόμα κι αν τις θεωρούμε «ελλιπείς», αφού δεν ξέρουμε αν στο μέλλον θα έχουμε τη δυνατότητα να βιώσουμε παρόμοιες, ούτε είναι στο χέρι μας να τις ζήσουμε όπως ακριβώς τις ονειρευόμασταν. Για να επιτευχθεί αυτό, μπορούμε να σαμποτάρουμε αρνητικές σκέψεις, όπως «καλά περνάμε, αλλά θα ήταν καλύτερα αν…» ή «χαίρομαι που συνέβη αυτό, αλλά θα ήμουν περισσότερο χαρούμενος αν…» Τέλος, για να ενεργοποιηθεί η διαδικασία του «απολαμβάνειν» είναι απαραίτητο να αποθηκεύουμε τις θετικές μας εμπειρίες μας και ν’ ανατρέχουμε σ’ αυτές, όταν κρίνεται απαραίτητο. Έτσι, όχι μόνο θα έχουμε ένα μικρό καταφύγιο για τις δύσκολες στιγμές, αλλά θα μπορέσουμε να εκτιμήσουμε περισσότερο όσα έχουμε και να συνειδητοποιήσουμε πόσα πράγματα έχουμε καταφέρει και πόσο οι συνθήκες ζωής μας έχουν βελτιωθεί, ακόμα κι αν τώρα αντιμετωπίζουμε ένα πρόβλημα.

Βάσει ερευνών, οι άνθρωποι που παρακολούθησαν ειδικά προγράμματα διαχείρισης των θετικών συναισθημάτων κατάφεραν ν’ αυξήσουν τη δραστηριότητα στο αριστερό ημισφαίριο του εγκεφάλου, που σχετίζεται με την ικανοποίηση και την ευδαιμονία, και να μειώσουν τη δραστηριότητα της αμυγδαλής, της ομάδας, δηλαδή, των νευρώνων που σχετίζονται με το φόβο και το άγχος. Παρότι, λοιπόν, συχνά υποτιμούμε τα επιτεύγματά μας και τις απλές χαρές της ζωής, φαίνεται πως είναι απαραίτητο να στραφούμε σ’ αυτά, όχι μόνο για ν’ αυξήσουμε τα θετικά μας συναισθήματα, αλλά και για να προστατευτούμε απ’ τ’ αρνητικά. Άλλωστε, όπως είχε πει κι ο συγγραφέας Robert Louis Stevenson, «δεν υπάρχει κανένα χρέος που να έχει υποτιμηθεί τόσο, όσο το χρέος να είμαστε ευτυχισμένοι».

Βιβλιογραφικές αναφορές

Bryant, F. B. (2010). The Art of Savoring. Ανάκτηση στις 12 Αυγούστου 2015 από http://www.livingnaturally.com/common/news/store_news.asp?task=store_news&SID_store_news=712&storeID=02AD61F001A74B5887D3BD11F6C28169

Chaskalson, M. (2014). Mindfulness in eight weeks. London: Harper Collins Publishers

Μπενέτου, Α., & Μαλικιώση – Λοΐζου, Μ. (2011). «Απολαμβάνειν»: μια διαδικασία ενδυνάμωσης των θετικών εμπειριών. Στο Α. Σταλίκας & Π. Μυτσίκδου (Επιμ.), Εισαγωγή στη Θετική Ψυχολογία (σσ. 97–115). Αθήνα: Εκδόσεις Τόπος.