Λευτέρης ΑνέστηςΆρθρο: Λευτέρης Ανέστης
Φοιτητής Ψυχολογίας
Επιμέλεια: Μαρία Κασσεροπούλου
Φιλόλογος
“…Music is my escape. It silences the world and my worries…”
Στην καθημερινότητά μας αποφεύγουμε κατά το δυνατόν ερεθίσματα, ανθρώπους και καταστάσεις που μας δημιουργούν αρνητικά συναισθήματα. Ωστόσο μετά από μία κουραστική μέρα, πολλοί από εμάς επιλέγουμε ένα θλιβερό κομμάτι να συνοδεύσει τις στιγμές χαλάρωσης στο αυτοκίνητο ή πίσω στο σπίτι, ενώ δεν είναι λίγες οι φορές που το άκουσμα τέτοιων τραγουδιών μας υποβάλλει σε μία βαθιά μελαγχολική διάθεση. Η μουσική αυτή μπορεί να αποτελεί γενικότερη προτίμηση του ατόμου, αλλά συχνά επιλέγεται και μετά από συναισθηματικές απώλειες, όπως ένας χωρισμός ή ένας θάνατος. Το συναίσθημα της θλίψης, ακόμα και το ξέσπασμα σε δάκρυα μετά από τέτοια ακούσματα, προσφέρουν μία περίεργη αίσθηση ηδονής, παρόλο που η θλίψη γίνεται αντιληπτή ως ένα καθαρά αρνητικό συναίσθημα.
Όλες οι μορφές τέχνης, όταν αποκτούν μία θλιβερή μέχρι και καταθλιπτική χροιά, δημιουργούν εντονότερα συναισθήματα από ό, τι έργα με χαρούμενο χαρακτήρα και αφήνουν στο άτομο μία ιδιότυπη αίσθηση ικανοποίησης. Ήδη από την αρχαιότητα, ο Αριστοτέλης έκανε λόγο για την «κάθαρση» που απολαμβάνουν οι θεατές αφού παρακολουθήσουν μια τραγωδία. Κάτι αντίστοιχο φαίνεται να συμβαίνει με τη μουσική, μια μορφή τέχνης ικανή να αφυπνίσει μία μεγάλη ποικιλία συναισθημάτων. Συγκεκριμένα, η μουσική κρίνεται ως θλιβερή με βάση τόσο αντικειμενικά κριτήρια, που σχετίζονται με τις ακουστικές ιδιότητες ενός κομματιού, όσο και με υποκειμενικά κριτήρια, για παράδειγμα βιώματα που συνδέονται με το τραγούδι ή στίχους που ξυπνούν μνήμες.
Οι άνθρωποι που προτιμούν τη θλιβερή μουσική φαίνεται να έχουν ανεπτυγμένη φαντασία, μια τάση προς την εσωστρέφεια και είναι ανήσυχα πνεύματα, που αναζητούν συνεχώς νέες εμπειρίες. Έχει επίσης αποδειχθεί ότι τα άτομα αυτά χάνονται εύκολα μέσα σε σκέψεις και φαντασιακές εικόνες που δημιουργούν και διακρίνονται από αυξημένη ενσυναίσθηση, χαρακτηριστικά που όπως θα δούμε σχετίζονται με την εμπειρία του ακούσματος θλιβερής μουσικής. Από την άλλη πλευρά, η επιλογή καταθλιπτικής μουσικής (ο όρος χρησιμοποιείται χωρίς την παθολογική του διάσταση) μπορεί να είναι συγκυριακή, να σχετίζεται δηλαδή με μία πρόσφατη απώλεια, να συνδέεται με προσωρινά αισθήματα μοναξιάς ή να έχει συσχετισθεί με συγκεκριμένες καταστάσεις ή πρόσωπα. Κοινός παρανομαστής στην επιλογή του συγκεκριμένου είδους μουσικής είναι η πεποίθηση του ατόμου ότι πρόκειται για μία μορφή συναισθηματικής έκφρασης με μεγάλη αισθητική αξία.
Η επιστημονική κοινότητα δεν έχει καταλήξει με σιγουριά στο αν η θλιβερή μουσική δημιουργεί όντως αρνητικά συναισθήματα, τα οποία στη συνέχεια μετουσιώνονται σε ευχαρίστηση αλλά συμμετέχοντες σε έρευνες αναφέρουν ότι στο άκουσμα τέτοιας μουσικής αναδύεται ένα ηδονικό αίσθημα χαρμολύπης. Ο φιλόσοφος Jerrold Levinson υποστηρίζει ότι η θλιβερή μουσική δημιουργεί ένα αυθεντικό συναίσθημα θλίψης, το οποίο έχει διάφορες ευεργετικές δράσεις που προσφέρουν ευχαρίστηση, όπως η αναγνώριση και η έκφραση έντονων συναισθημάτων, η ανάκληση συναισθηματικών γεγονότων του παρελθόντος και η απόσπαση της προσοχής από πραγματικά προβλήματα.
Η θλιβερή μουσική φαίνεται να έχει την ικανότητα να ενεργοποιεί περισσότερο την φαντασία. Συγκεκριμένα, το άτομο αντιλαμβάνεται ότι το αισθητικό ερέθισμα, παρόλη την αρνητική χροιά, δεν είναι πραγματικά απειλητικό προς το «εγώ» και καταφέρνει να βυθιστεί σε ένα στάδιο που μοιάζει με εκείνο της ύπνωσης. Η μουσική και οι φαντασιακές ικανότητες του ατόμου συνεργούν ώστε να δημιουργήσουν μία εικονική πραγματικότητα στην οποία το άτομο έχει τη δυνατότητα να ρυθμίσει και να βιώσει έντονα συναισθήματα. Ένα ακόμη αίσθημα που φαίνεται να σχετίζεται με την καταθλιπτική μουσική είναι η νοσταλγία ως αποτέλεσμα της ανάκλησης μνημών που το άτομο ουσιαστικά «ξαναζεί» μέσω της μουσικής. Για να επιτευχθούν τα παραπάνω, απαραίτητη προϋπόθεση είναι το άτομο να αφεθεί πλήρως στη μουσική ενώ τα συναισθήματα είναι πιο έντονα όταν βρίσκεται κανείς μόνος ή κοντά στη φύση.
Τα παραπάνω ευρήματα συνηγορούν στο συμπέρασμα ότι η θλιβερή μουσική έχει θετικές επιδράσεις στη συναισθηματικότητα του ατόμου, την ανάπτυξη συναισθηματικής νοημοσύνης, την ενεργοποίηση της φαντασίας και τη ρύθμιση της διάθεσης. Η θεραπεία μέσω της μουσικής αποκτά ολοένα και περισσότερη εμπειρική υποστήριξη από τους ερευνητές. Συγκεκριμένα, ο ρόλος της θλιβερής μουσικής φαίνεται να είναι αξιοσημείωτος.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Garrido, S., & Schubert, E. (2011). Negative emotion in music: What is the attraction? A qualitative study.
Kawakami, A., Furukawa, K., Katahira, K., & Okanoya, K. (2013). Sad music induces pleasant emotion. Frontiers in psychology, 4.
Sachs, M. E., Damasio, A., & Habibi, A. (2015). The pleasures of sad music: a systematic review. Frontiers in human neuroscience, 9.
Vuoskoski, J. K., Thompson, W. F., McIlwain, D., & Eerola, T. (2012). Who enjoys listening to sad music and why?. Music Perception, 29(3), 311-317.