Βαγγέλης ΚατσαμπούρηςΆρθρο: Βαγγέλης Κατσαμπούρης, MBPsS
PhD Health Psychology researcher
Honorary assistant clinical psychologist
Ζώντας έξω από την πατρίδα μου, αντιλαμβάνομαι μία διαφορετική οπτική για το πώς ΖΕΙ η τρίτη ηλικία σε άλλες χώρες. Και ζηλεύω, κι εύχομαι να αλλάξουν τα πράγματα, και οι αντιλήψεις, και τα στερεότυπα για τα δικά μας “γερόντια”…
Η γήρανση εμφανίζεται σε βιολογικό, ψυχολογικό και κοινωνικό επίπεδο. Αποτελεί μία βιολογική πραγματικότητα που είναι πέρα από τον ανθρώπινο έλεγχο, παρά τις οποιεσδήποτε ιατρικές επεμβάσεις. Υπάρχουν διάφορες κοινωνικο-πολιτιστικά κατασκευασμένες αντιλήψεις για το τι σημαίνει να είσαι ή ποιος θεωρείται «γέρος». Στις θεωρητικά κοινωνικά ανεπτυγμένες χώρες, “γέρος” θεωρείται αυτός ο οποίος είναι άνω των 65 ετών, έχει μόλις ή κοντεύει να συνταξιοδοτηθεί, αλλά δεν χάνει τον κοινωνικό ρόλο του και την ενεργή συμβολή του. Βέβαια, το τελευταίο δεν ξέρω το κατά πόσο ισχύει στη δική μας χώρα, καθώς επίσης και το κατά πόσο η χρήση του όρου “γέρος” θεωρείται τιμητικός ή ένδειξη σεβασμού…
Επτά προτάσεις για την ανθρώπινη γήρανση, αποδεκτές από την πλειοψηφία του επιστημονικού κόσμου, αναφέρουν τα εξής: “υπάρχουν τεράστιες διαφορές μεταξύ της κανονικής, βέλτιστης και παθολογικής γήρανσης”, “οι γηράσκοντες πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ετερογενείς”, “υπάρχει μία λανθάνουσα νοητική ικανότητα στο να μάθουν καινούριες δεξιότητες”, “η γήρανση οδηγεί στα όρια ή και σε απώλεια της απόδοσης”, “επικρατεί μία ευρεία γνώση και εμπειρία γύρω από θέματα, ζητήματα και καταστάσεις που μπορεί να αντισταθμίσει τις ηλικιακές μεταπτώσεις”, “η ισορροπία μεταξύ των κερδών και των απωλειών γίνεται λιγότερο θετική”, και ότι “ο εαυτός παραμένει ανθεκτικός”. Ορισμένοι παράγοντες που αποτελούν τροχοπέδη για τους ηλικιωμένους να φροντίσουν τον εαυτό τους είναι η φυσική δύναμη και αντοχή, η κατάσταση της υγείας, το οικονομικο-κοινωνικό υπόβαθρο, η οικογενειακή και κοινωνική υποστήριξη, και η εργασιακή και εκπαιδευτική κατάρτιση.
Παρόλα αυτά, η βέλιστη και υγιής γήρανση προϋποθέτει μία σειρά από όρους που βοηθούν στη μακροζωΐα, σύμφωνα με έρευνα του Πανεπιστημίου του Harvard. Συγκεκριμένα βρέθηκε ότι καλύτερα γερνούν οι υγιείς άνδρες, της λευκής φυλής, που κατέχουν ένα ικανοποιητικό εκπαιδευτικό επίπεδο έχοντας αφιερώσει αρκετά χρόνια για τη μόρφωση τους, είναι εργασιακά επιτυχημένοι, τους παρεχόταν καλή ιατρική φροντίδα, ασχολούνται με αθλητικές δραστηριότητες, και προέρχονταν από ένα ζεστό οικογενειακό περιβάλλον. Επίσης, είναι μη καπνιστές, δεν είναι καταχραστές του αλκοόλ, έχουν φυσιολογικό βάρος, και ένα σταθερό γάμο.
Στην πραγματικότητα οι ηλικιωμένοι, συνήθως, έχουν αντίληψη πως η γήρανση έχει τεράστια επιρροή και προκαλεί προβλήματα στη λειτουργία των αισθήσεων και στην απώλεια των ικανοτήτων τους. Για να επικαλύψουν αυτή την αδυναμία τους συνήθως αναφέρονται σε σημαντικά γεγονότα και κατορθώματα της ζωής τους για τα οποία «απαιτούν» την αναγνώριση από τους νεότερους με π.χ. φράσεις όπως «Εγώ, στην ηλικία σου…». Προσπαθούν να δείχνουν αυτόνομοι, ανεξάρτητοι, κοινωνικά ενεργοί, και αξιοπρεπείς έχοντας πλήρη έλεγχο των γηρατειών τους. Διαφορετικά οδηγούνται στην απομόνωση, στη μοναξιά και αργότερα στο θάνατο.
Η εμπλοκή σε έναν υγιή τρόπο ζωής, η αποφυγή απλών λύσεων και η ενθάρρυνση της κοινωνικής και ατομικής ευελιξίας, η ενδυνάμωση της εκπαίδευσης και της μάθησης, η χρηματική υποστήριξη, και οι πραγματικές φιλοδοξίες και στόχοι αποτελούν στρατηγικές για ευτυχισμένα γηρατειά. Tο να είσαι και να παραμένεις ενεργός ακόμα και στα γεράματα σου εξαρτάται από τρεις πυλώνες· την επιλογή του τι μπορώ να προσφέρω, τη βελτιστοποίηση αυτών που μπορώ να κάνω, και το κέρδος/αποζημίωση που θα αποκομίσω. Επιπροσθέτως, η αυτο-εκτίμηση στους ηλικιωμένους βοηθά στην ψυχική και συναισθηματική επιβίωση και ισορροπία, καθώς και στην επιτυχή προσαρμογή σε δύσκολες καταστάσεις όπως π.χ. στο πένθος.
Η κλινική έρευνα προσπαθεί να αλλάξει το γηράσκον άτομο από παθητικό σε ενεργό, από εξαρτώμενο σε ανεξάρτητο, και από αντιδραστικό σε δημιουργικό μέσω της κοινωνικής αλλαγής των ρόλων, της κατάρριψης του στίγματος και των ταμπού, της απώλειας του φόβου για την τρίτη ηλικία, των ευκαιριών για προσβασιμότητα στην κοινωνική αλληλεπίδραση, και μέσω ενός ασφαλούς και προστατευμένου περιβάλλοντος. Νέοι ορίζοντες ανοίγονται για τους γέροντες με τη συμμετοχή σε αμειβόμενες ή εθελοντικές δραστηριότητες, τη χρήση νέων μεθόδων αλληλεπίδρασης με το οικείο περιβάλλον τους, και την εκμάθηση και ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων. Εντούτοις, εμπόδια σε αυτή την προσπάθεια στέκονται η έλλειψη ή η αβουλία πρόσβασης και εκμάθησης του διαδικτύου, και οι τυχόν ανησυχίες για την ασφάλεια του τι προσφέρει ένα τέτοιο μέσο.
Μπορεί στη χώρα μας, στα δικά μας μυαλά ή στα μυαλά καλύτερα των δικών μας, όλα αυτά να φαίνονται ουτοπικά αλλά οι πέντε βασικές αρχές των Ηνωμένων Εθνών για τους ηλικιωμένους, που θεσπίστηκαν το 1991, είναι η ανεξαρτησία, η συμμετοχή, η φροντίδα, η αυτο-πραγμάτωση, και η αξιοπρέπεια. Πέντε ουσιώδη στοιχεία για να στηρίξουμε τα τιμημένα γηρατειά.
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία
Age UK. (1999). Help the Aged. Retrieved from http://www.ageuk.org.uk/.
Atchley, R. C. (1989). A continuity theory of normal aging. The gerontologist, 29(2), 183-190.
Baltes, P. B., & Baltes, M. M. (1990). Psychological perspectives on successful aging: The model of selective optimization with compensation. Successful aging: Perspectives from the behavioral sciences, 1, 1-34.
Coleman, J. C., & Hendry, L. B. (1999). The nature of adolescence. Psychology Press.
Regnier, V., & Pynoos, J. (1992). Environmental interventions for cognitively impaired older persons. Handbook of mental health and aging, 763-792.
United Nations Human Rights. (1991). United Nations Principles for Older Persons. Retrieved from http://www.ohchr.org/EN/ProfessionalInterest/Pages/OlderPersons.aspx.
Vaillant, G. E., & Vaillant, C. O. (1990). Natural history of male psychological health, XII: A 45-year study of predictors of successful aging at age 65. The American journal of psychiatry, 147(1), 31.
World Health Organization. (2012). Good health adds life to years. Global brief for World Health Day.
World Health Organization. (2002). Active ageing: a policy framework. Retrieved from http://www.who.int/ageing/active_ageing/en/.