Μπορεί το χρήμα να φέρει την ευτυχία;

Άρθρο: Δημήτρης Βαγενάς
Ψυχολόγος

«Μπορεί το χρήμα να φέρει την ευτυχία;» Αν και αυτή η ερώτηση φαντάζει κλισέ κι έχουμε πάντα την τάση να δίνουμε στους άλλους αρνητική απάντηση, το συγκεκριμένο ερώτημα έρχεται ξανά και ξανά στην επιφάνεια, κι αν ψάξουμε βαθιά μέσα μας, ίσως παραδεχτούμε πως η απάντηση δεν είναι και τόσο προφανής… Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο το ότι η επιστήμη της ψυχολογίας έχει ασχοληθεί πολλές φορές, έμμεσα ή άμεσα, με το συγκεκριμένο ερώτημα, δίνοντας μια ποικιλία ενδιαφερουσών απαντήσεων.

Στο βαθιά απαισιόδοξο έργο «Ο πολιτισμός πηγή δυστυχίας», ο Σίγκμουντ Φρόιντ  υποστηρίζει πως δεν μπορούμε να είμαστε πραγματικά ικανοποιημένοι απ’ τη ζωή μας όταν θεωρούμε το χρήμα, την εξουσία και την επιτυχία αυτοσκοπούς, κι όταν επιδιώκουμε να τ’ αποκτήσουμε για να κατακτήσουμε στη συνέχεια την ευτυχία. Κατά το Φρόιντ, η απόλαυση και η ευδαιμονία είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την ικανοποίηση των σεξουαλικών κι επιθετικών ενστίκτων, τα οποία όμως ο πολιτισμός έχει περιορίσει σε μεγάλο βαθμό, επιβάλλοντας νόμους και τιμωρώντας τους παραβάτες, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να βιώνουν συναισθήματα δυσφορίας. Στην προσπάθειά μας να μειώσουμε τη δυσαρέσκειά μας, στρέφουμε την προσοχή μας σε άλλα πράγματα, όπως στην απόκτηση χρημάτων, καθώς και σε υποκατάστατες ικανοποιήσεις, όπως στην απόλαυση έργων τέχνης. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω όμως, τα λεφτά δεν έχουν καμία σχέση με την ευτυχία, όσο για την τέχνη, αν και χαρακτηρίζεται απ’ το Φρόιντ «πηγή ευχαρίστησης» και «παρηγοριά για τη ζωή», επιδρά για λίγο, αναγκάζοντάς μας αμέσως μετά να επιστρέψουμε στη δύσκολη πραγματικότητα.

Ο συσχετισμός του χρήματος με την ευτυχία απασχόλησε λίγα χρόνια πριν και τους ψυχολόγους του San Francisco State University, οδηγώντας τους σε κάπως διαφορετικά και – χωρίς αμφιβολία – πιο αισιόδοξα συμπεράσματα. Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν ν’ απαντήσουν σ’ ερωτήσεις σχετικά με τις πρόσφατες αγορές τους και, βάσει των αποτελεσμάτων, όσοι επένδυσαν τα χρήματά τους σ’ εμπειρίες, δηλαδή σε συναυλίες, θεατρικά έργα, ταξίδια και δείπνα με φίλους, βίωσαν πιο έντονα θετικά συναισθήματα και ένιωσαν περισσότερο ικανοποιημένοι από τις αγορές τους σε σχέση με όσους επένδυσαν σε προϊόντα, ανεξάρτητα από το ποσό των χρημάτων που ξοδεύτηκαν και από το εισόδημα του κάθε καταναλωτή. Σύμφωνα με τον Ryan Howell, τέτοιους είδους εμπειρίες έχουν μακροπρόθεσμα θετικά αποτελέσματα, καθώς δημιουργούν ευχάριστες αναμνήσεις. Αντίθετα, η χαρά που μας δίνει ένα προϊόν μπορεί να είναι μεγάλη όταν το αγοράζουμε, ειδικά αν θέλαμε να το αποκτήσουμε από καιρό, αλλά εξασθενεί πάρα πολύ γρήγορα, ενώ είναι πιθανό σύντομα να το βαρεθούμε. Οι συμμετέχοντες που επένδυσαν σ’ εμπειρίες θεωρήθηκαν επίσης πιο εξωστρεφείς, καθώς επέλεξαν να περάσουν το χρόνο τους με φίλους, και πιο ανοιχτοί στο να δοκιμάσουν καινούρια πράγματα, αφού μια τηλεόραση μπορεί να επιστραφεί, ενώ ένα δίκλινο δωμάτιο όχι.

Εν τέλει, αν και η ευτυχία δε σχετίζεται άμεσα με την απόκτηση χρημάτων και με την ενασχόληση με την τέχνη, όπως είχε υποστηρίξει κι ο Φρόιντ, φαίνεται πως όταν ένα χρηματικό ποσό επενδυθεί σε μια καλλιτεχνική εκδήλωση, έχουμε πολλές πιθανότητες να αισθανθούμε ευτυχισμένοι. Αυτό βέβαια δε σημαίνει πως το χρήμα αυτό καθ’ αυτό φέρνει την ευτυχία, αφού ένα ακριβό προϊόν κι ένα υψηλό εισόδημα δε σχετίζονται με τα συναισθήματα ικανοποίησης, αλλά πως ορισμένες φορές τα λεφτά είναι το μέσο για να ζήσουμε σημαντικές κι ευχάριστες εμπειρίες, απ’ τις οποίες πηγάζει τελικά η χαρά μας.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Δημητριάδου, Δ., & Ζύμνη, Κ. (2011). Θετικά στοιχεία του χαρακτήρα και αρετές. Στο Α. Σταλίκας & Π. Μυτσίκδου (Επιμ.), Εισαγωγή στη Θετική Ψυχολογία (σσ. 163–193). Αθήνα: Εκδόσεις Τόπος.

Freud, S. (1930). Das Unbehagen in der Kultur. Wien: Internationaler Psychoanalytischer Verlag

Nauert, R. (2012). Buying New Experiences, Not Things, Tied to Happiness. Psych Central. Ανάκτηση στις 21 Αυγούστου 2015 από http://psychcentral.com/news/2012/01/27/buying-new-experiences-not-things-tied-to-happiness/34167.html