Ματίνα ΚαπετανάκηΆρθρο: Ματίνα Καπετανάκη
Δικηγόρος
Επιμέλεια: Μαρία Κασσεροπούλου
Φιλόλογος
Η γυναίκα ως θύμα εγκλήματος.
Είναι πιο εύκολο να φανταστούμε τη γυναίκα ως θύμα παρά ως θύτη. Η ευαίσθητη φύση της και η σωματική της διάπλαση, που υστερεί σε σχέση με του άντρα, την καθιστούν στο μυαλό μας και στην πραγματικότητα πιο εύκολα ως θύμα. Άλλωστε οι αποδείξεις και οι στατιστικές επαληθεύουν τα παραπάνω: το 2000 μια στις τρεις γυναίκες σε όλο τον κόσμο υπήρξε θύμα φυσικής κακοποίησης, κυρίως από κάποιον γνωστό της, ενώ μέχρι και 7 στις 10 γυναίκες παγκοσμίως κάποια στιγμή στη ζωή τους έχουν υποστεί σωματική ή σεξουαλική βία. Σύμφωνα επίσης με επίσημα στοιχεία, στην Ευρωπαϊκή Ένωση μια στις πέντε γυναίκες έχει υπάρξει θύμα βίας από τον σύντροφό της.
Η γυναίκα, ήδη από όταν είναι μικρό κοριτσάκι, έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να πέσει θύμα εγκλήματος, και ιδιαίτερα εγκλήματος βίας. Ενδοοικογενειακή βία, βιασμός, σεξουαλική παρενόχληση στο χώρο του σχολείου ή της εργασίας αργότερα, trafficking. Ο κατάλογος των εγκλημάτων είναι μεγάλος και δε γνωρίζει διακρίσεις κοινωνικές, οικονομικές ή φυλετικές.
Μέχρι πριν λίγες δεκαετίες, τέτοιου είδους εγκλήματα δε γίνονταν σχεδόν ποτέ γνωστά. Οι γυναίκες δεν είχαν τα δικαιώματα που έχουν σήμερα, το θέμα θεωρούνταν ταμπού και δεν ξεπερνούσε τα όρια της οικογένειας, μέσα στην οποία μάλιστα πολύ συχνά συνέβαιναν αυτά τα εγκλήματα. Ακόμα και σήμερα, όπου υπάρχει καλύτερη πρόβλεψη και προστασία των θυμάτων από τον νομοθέτη, τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο, τα θύματα μπορεί να μην προχωρήσουν σε καταγγελία των εγκλημάτων. Οι λόγοι; Τις περισσότερες φορές ντρέπονται ή φοβούνται ενδεχόμενα αντίποινα από τον δράστη. Άλλοτε θεωρούν ότι δε θα τις πιστέψει κανείς ενώ πολύ συχνά δε θέλουν να προκαλέσουν πόνο στους κοντινούς τους ανθρώπους οι οποίοι θα μάθουν για το περιστατικό σε περίπτωση καταγγελίας στις αρχές.
Παρόλα ταύτα, τα τελευταία χρόνια γίνεται μια συστηματική προσπάθεια εκ μέρους όλων των μηχανισμών, και κυρίως της ποινικής δικαιοσύνης, για καλύτερη αντιμετώπιση τέτοιου είδους εγκλημάτων και παροχή βοήθειας προς τα θύματα. Προς αυτή την κατεύθυνση βοηθάει και η αλλαγή αντιλήψεων από τους πολίτες απέναντι σε τέτοιες συμπεριφορές.
Ποιοι είναι όμως οι παράγοντες που οδηγούν στη θυματοποίηση των γυναικών;
Ένας βασικός παράγοντας είναι τα πατριαρχικά κατάλοιπα των κοινωνιών. Εν έτει 2015, ακόμα θεωρείται δεδομένος ο έλεγχος και η εξουσία του άνδρα επί της γυναίκας στα πλαίσια της οικογένειας και των στενών προσωπικών σχέσεων. Πρόκειται λοιπόν για ένα κοινωνικό κατασκεύασμα του φύλου που επικρατεί μέχρι σήμερα. Και όπως αναφέρει και ο Goodstein: “αποτέλεσμα αυτής της προσέγγισης της γυναικείας θυματοποίησης είναι η θεώρηση του άνδρα όχι ως μιας ψυχολογικά διαταραγμένης και βίαιης προσωπικότητας, αλλά ως μιας προσωπικότητας διαμορφωμένης από τα πρότυπα του κοινωνικά κατασκευασμένου φύλου”.
Εκτός όμως από τη θυματοποίηση της γυναίκας στα πλαίσια της ιδιωτικής ζωής, ο χώρος των επιχειρήσεων μπορεί να εγκυμονεί και αυτός κινδύνους για εκείνη. Η γυναίκα εργαζόμενη πολύ συχνά πέφτει θύμα σεξουαλικής, σωματικής ή ψυχολογικής βίας, η οποία επίσης πηγάζει από τα πατριαρχικά πρότυπα, καθώς ο εργοδότης θεωρεί ότι έχει εξουσία και δύναμη πάνω της. Άλλος ένας τρόπος με τον οποίο η γυναίκα πέφτει θύμα είναι μέσω των προϊόντων ομορφιάς. Οι εταιρείες εκμεταλλευόμενες τα κοινωνικά στερεότυπα που θέλουν τη γυναίκα πάντα όμορφη και να αρέσει πάση θυσία, υπόσχονται προϊόντα και επεμβάσεις που “κάνουν θαύματα”, τα οποία τελικά αποδεικνύονται ψευδή.
Τέλος, οφείλουμε να αναφέρουμε την άμεση συσχέτιση της θυματοποίησης με την παραβατική συμπεριφορά των γυναικών. Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η πορνεία. Οι περισσότερες γυναίκες που γίνονται πόρνες, έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους για να γλιτώσουν από την κακοποίηση. Έχοντας γαλουχηθεί μέσα σε ένα βίαιο περιβάλλον και συνηθισμένες πλέον στη θυματοποίησή τους, καταφεύγουν στην πορνεία σαν λύση επιβίωσης αφού ο εξευτελισμός και η βία είναι ήδη μέρος της καθημερινότητας τους. Τον ίδιο φαύλο κύκλο όμως συναντούμε και σε υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας. Η γυναίκα υφίσταται σωματική και ψυχολογική βία στα πλαίσια της συζυγικής ζωής και αισθάνεται ότι η δικαιοσύνη δεν μπορεί να την βοηθήσει. Έτσι αποφασίζει να “πάρει τον νόμο στα χέρια” της, δολοφονώντας τον σύζυγο-δυνάστη.
Η θυματοποίηση των γυναικών, όπως δείχνουν τα στοιχεία, συνέβαινε πάντα και συμβαίνει ακόμα. Είναι ένα φαινόμενο πιο συχνό από όσο μπορούμε να φανταστούμε και να πιστέψουμε. Επειδή πραγματοποιείται τις περισσότερες φορές πίσω από κλειστές πόρτες, δεν μπορούμε να συλλάβουμε το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος. Η κόρη σου, η αδελφή σου, η φίλη σου, η σύντροφος σου, η κοπέλα που κάθεται δίπλα σου στο λεωφορείο ή που σου σερβίρει τον καφέ στην αγαπημένη σου καφετέρια, μπορεί να έχει υπάρξει ή να είναι ακόμα θύμα ενός εγκλήματος.
Έχε λοιπόν τα μάτια και τα αυτιά σου ανοιχτά. Μα κυρίως, δράσε. Είτε προληπτικά αποβάλλοντας παρωχημένα στερεότυπα και συμπεριφορές, είτε κατασταλτικά βοηθώντας μια γυναίκα που έχει υπάρξει ήδη θύμα. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι είναι στο χέρι μας να αλλάξει αυτός ο κόσμος και να γίνει ένα καλύτερο και ομορφότερο μέρος για να ζούμε εμείς και τα παιδιά μας στο μέλλον…
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Ferraro, K. J. (2000). “Woman Battering: More Than a Family Problem.” Στο Renzetti C. M. & Goodstein, L. (Eds) Women, Crime, and Criminal Justice: Original Feminist Readings. Los Angeles, CA: Roxbury Publishing Company
Goodstein, L. (2000). “Women, Crime and Criminal Justice-An Overview”. Στο Renzetti C. M. & Goodstein, L. (Eds) Women, Crime, and Criminal Justice: Original Feminist Readings. Los Angeles, CA: Roxbury Publishing Company
Oshoff, S. (2000). “When Victims Become Defendants: Battered Women Charged With Crimes.” Στο Renzetti C. M. & Goodstein, L. (Eds) Women, Crime, and Criminal Justice: Original Feminist Readings. Los Angeles, CA: Roxbury Publishing Company/
Sanchez, L. (2000). “Doing Crime and Being Victimized: Agency and Victimization in Women’s Illicit Lives and in the Legal Treatment of Women in Prostitution.” Στο Renzetti C. M. & Goodstein, L. (Eds) Women, Crime, and Criminal Justice: Original Feminist Readings. Los Angeles, CA: Roxbury Publishing Company.
Κουράκης, Ν., Αποσπόρη, Ε., Συκιώτου, Α., & Μηλιώνη, Φ. Α. . (2006). Έμφυλη Εγκληματικότητα: Ποινική και εγκληματολογική προσέγγιση του φύλου. Εκδόσεις Αντώνη Ν.Σάκκουλα.