Μένη ΚουτσοσίμουΆρθρο: Μένη Κουτσοσίμου
Ψυχολόγος – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
ΜΔΕ στην Κοινωνική Ψυχιατρική-Παιδοψυχιατρική
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Ιωαννίνων
Μεταδιδάκτωρ Ιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων στην Ποιότητα Υπηρεσιών
«Όταν η δική μας ευτυχία σημαίνει τη δυστυχία κάποιου άλλου… μπορούμε να είμαστε πραγματικά ευτυχισμένοι;»
… από την πρώτη λέξη μου φάνηκε πολύ δύσκολο να σας απαντήσω με ένα ναι ή ένα όχι, παρόλο που και οι δύο απαντήσεις έκοβαν το νήμα του τερματισμού. Η αμφιθυμία μου χορεύει σε τρελούς ρυθμούς. Να σας πω την αλήθεια, έσβησα ήδη την πρώτη γραμμή, ξεκινώντας να γράφω αυτό το κείμενο… σκούρα τα πράγματα… γι’ αυτό επιλέγω συνειδητά να κάνω την εύλογη διάκριση σε γίνεται και δεν γίνεται και να επιλέξει καθείς αναλόγως.
Ευχαρίστηση vs δυστυχία… Να βρίσκονται αντικρουόμενες, όχι όμως ως έννοιες αλλά ως επιλογές, στη δυναμική της πραγμάτωσής τους… από διαφορετικούς μεταξύ τους ανθρώπους ή ως μεταβλητές στον ίδιο άνθρωπο που ζει τις επιλογές του στο ίδιο του το τοπίο; Δεν μπορούμε να μιλήσουμε αντικειμενικά για την ευτυχία ή τη δυστυχία, αυτό γνωρίζω και νιώθω. Μπορούμε μόνο να μιλήσουμε γι’ αυτό που την καταστρέφει ή γι’ αυτό που τη δημιουργεί.
Πώς θα μπορούσε μία τέτοια συνθήκη να αυτοπροσδιοριστεί; Θα σας βάλω στο παιχνίδι με παραδείγματα:
Α. Ας υποθέσουμε ότι βρίσκεστε σε μία σχέση, μία συμβίωση ή ένα γάμο. Η ρουτίνα είναι κάτι που έχετε αποκτήσει από κοινού και ο καθένας σας έχει βολευτεί για τους δικούς του λόγους. Κι εκεί που όλα κυλάνε ρολόι, έρχεται η στιγμή εκείνη που ένας από τους δύο, νιώθει πως δεν χωράει πλέον σε αυτή τη συνθήκη, κι επιλέγει να αλλάξει το τοπίο του, να πάρει ενδεχομένως την απόφαση να δραπετεύσει ή ακόμη και να αποχωρήσει οριστικά.
Αν η ευτυχία του ενός πυροδοτήσει τη δυστυχία του άλλου σε μία τέτοια συνθήκη, σας προκαλώ ανοιχτά, θα ευχόσασταν να μην είναι έτσι; Να μην επιδιώξεις δηλαδή αυτό που θα σε κάνει ευτυχισμένο/η ή που έστω το πιστεύεις για την ώρα; Μπορεί λοιπόν η φράση του Τουργκιένεφ πως «η ευτυχία του καθενός χτίζεται πάνω στις δυστυχίες των άλλων», να ακούγεται σκληρή για την ώρα, αλλά κρατήστε την, θα σας χρειαστεί για τη συνέχεια.
Β. Γιατί μπορεί να συμβαίνει κάλλιστα και το αντίθετο. Η δυστυχία του ενός να προκαλεί την ευτυχία του άλλου… κι εκεί τα πράγματα μπερδεύονται ακόμη πιο πολύ… ξέρω, χρειάζεστε παράδειγμα. Ας πούμε ότι βρίσκεστε σε μία σχέση, η οποία σας κακοποιεί συναισθηματικά. Ο θύτης ασκεί κριτική, πίεση και όλα τα αρνητικά στο σύντροφό του – στο ρόλο του θύματος – και το χαίρεται στη σαδιστική του προέκταση, ότι τα καταφέρνει δηλαδή να αντλεί ευτυχία στον πόνο του άλλου.
Γ. Ποιος μου αποκλείει όμως ότι οι δύο συνθήκες ενδέχεται να συνυπάρχουν εξ αρχής στο ίδιο άτομο; Η επιλογή που κάποτε ήταν ευχαρίστηση, τώρα να έγινε δυστύχημα. Κι αυτό που κάποτε σε γέμιζε χαρά, τώρα να έγινε πόνος… δυσβάσταχτο φορτίο. Αντί παραδείγματος, σας παραθέτω τη φράση της Brigitte Bardot: «Υπήρξα πολύ ευτυχισμένη, πολύ πετυχημένη, πολύ όμορφη, πολύ διάσημη, πολύ πλούσια και πολύ δυστυχισμένη».
Πού εκφράζεται τέλος πάντων όλη αυτή η συσσωρευμένη αμφιθυμία; Ενδεχομένως σεξουαλικά, άλλοτε απαγορευμένα, ενίοτε σαδομαζοχιστικά. Το σύμπλεγμα αυτής της παρθένας/ πόρνης που συναντάται αρκετά συχνά – είναι ότι αυτές οι αντίθετες πλευρές, ενισχύουν συνεχώς την υποτιθέμενη αμοιβαιότητά τους – με αποτέλεσμα, η δυναμική που αναπτύσσεται, να εγγυάται μία πληκτική ή δυσλειτουργική ζωή στην καθημερινότητα. Όπως εύστοχα διατυπώνεται από τον Hoffer, «η διαρκής αναζήτηση της ευτυχίας είναι η κυριότερη αιτία της δυστυχίας μας», ο εχθρός του καλού, είναι πάντα το καλύτερο.
Και πού καταλήγουμε;
- Να κάνεις κάτι που θα δυσαρεστήσει τον άλλο;
- Να μην κάνεις κάτι για να μην δυσαρεστήσεις, αλλά να πνίξεις τις δικές σου ανάγκες;
Πώς θα γινόταν να μετριάσει κανείς την απόσταση στη διαδρομή;
- Γίνεται λοιπόν, όταν βρίσκεσαι κοντά στη ρήση του Καζαντζάκη: «Τι θα πει ευτυχία; Να ζεις όλες τις δυστυχίες. Τι θα πει φως; Να κοιτάς με αθόλωτο μάτι όλα τα σκοτάδια».
- Δεν γίνεται, όταν διάγεις το βίο σου βάσει της ρήσης του Chamfort: «Για να είναι κανείς ευτυχισμένος σ’ αυτόν τον κόσμο, πρέπει να φροντίσει να παραλύσουν κάποιες πλευρές της ψυχής του».
… ή αυτή του Schweitzer: «Η ευτυχία δεν είναι παρά καλή υγεία και ασθενής μνήμη».
Αν είναι λοιπόν να επιλέξω το να παραλύσω τη ψυχή μου για να αντέξω ή να ασθενήσω τη μνήμη μου για να συνεχίσω, ευχαριστώ δεν θα πάρω. Και σας ευχαριστώ διπλά που μου δώσατε την ευκαιρία να ακούσω τον εαυτό μου και γραπτώς. Κλείνοντας, να σας αφιερώσω τη φράση του Marcel Jouhandeau «Ευτυχία τώρα αμέσως ή ποτέ», για τον τρόπο που με κάνατε να νιώσω.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Bensaid C. (1994). Αγάπησε τον εαυτό σου, η ζωή θα σε αγαπήσει. Σειρά, Ψυχολογία. Νέα Σύνορα, Εκδόσεις Λιβάνη.
http://www.gnomikologikon.gr/catquotes.php?categ=3320