ΑnimartistsΆρθρο: Γεώργιος Βασίλαρος
Ψυχολόγος
Ίσως ένα απο τα πλέον φλέγοντα και διαχρονικά ζητήματα των συντροφικών σχέσεων να είναι η ενδεχόμενη δίαπραξη μιας απιστίας ή προδοσίας. Η συνεπακόλουθη προσπάθεια εκδίκησης έχει βρεθεί πολλές φορές ως έναυσμα για την εξαγωγή ποικίλλων ερευνών που μελετούν αντίστοιχες συμπεριφορές, χαρακτηριστικά προσωπικότητας αλλά και το ευρύτερο πλαίσιο της συντροφικής-ερωτικής σχέσης.
Όσο πιο εύθραστες, εαυάλωτες και δυσπρόσιτες φαντάζουν οι διαπροσωπικές σχέσεις στις μέρες μας, τόσο περισσότερο ενδιαφέρον και προσοχή δίνονται σε αυτές. Το καίριο θέμα της απιστίας ή της προδοσίας συνήθως επισύρει την αναζήτηση της εκδίκησης ή της συγχώρεσης. Στο παρόν άρθρο ιδιάιτερη έμφαση δίνεται στην διετέλεση της εκδίκησης καθώς και στην ανάλυση των πτυχών των προσωπικοτήτων που ενδεχομένως την υϊοθετούν.
Μια πρόσφατη έρευνα των Βrewer, Hunt, James και Abell (2015), έθεσε ως εγχείρημα την σκιαγράφηση των προσωπικοτήτων που προβαίνουν σε ανάλογες αποκρίσεις της εκδίκησης. Στον πυρήνα αυτής της αξιολόγησης και περιγραφής, βρέθηκαν τρία κυρίαρχα χαρακτηριστικά. Η ομάδα αυτή των χαρακτηριστικών ονομάστηκε “σκοτεινή τρίαδα” και περιείχε στοιχεία του μακιαβελισμού, του ναρκισσισμού και της ψυχοπαθολογίας. Σίγουρα σε ένα πρώτο άκουσμα αναδεικνύουν αρνητική φόρτιση και ίσως μια τάση υπερβολής. Θεωρώ ωστόσο πως, ίσως και οι δυο πρώτες κατηγορίες, για ένα μεγάλο μέρος των αναγνωστών να είναι ανοικείες ή συγχεόμενες με λανθασμένες σημασίες και ερμηνείες. Μια μικρή διασαφήνιση σε αυτό το σημείο κρίνεται απαραίτητη. Ο μακιαβελισμός αν και αρχικά προερχόταν από πολιτική θεωρία, στο εύρος των διαπροσωπικών σχέσεων κυρίως διατείνεται την πραγμάτωση των προσωπικών προσδοκιών και φιλοδοξιών με οποιοδήποτε κόστος -κοινωνικό, συναισθηματικό- ακόμα και αν αυτό συνεπάγεται την άρση ηθικών αξιών ή και την πιθανή επιζήμια συμπεριφορά προς ένα άλλο άτομο. Σχετικά με τον ναρκισσισμό που ίσως είναι πιο γνωστός και κατανοητός, συνήθως αναφερόμαστε σε προσωπικότητες με ισχυρή φαινομενική αυτοπεποίθηση, έντονη αίσθηση ενισχυμένης αυτο-εικόνας και με επίδειξη αλλαζονικών και υπεροπτικών συμπεριφορών. Η ιδιαίτερη συνιστώσα αυτής της κατηγορίας που πρέπει να δοθεί προσοχή είναι ότι τα άτομα με ναρκισιστικά χαρακτηριστικά, παρουσίαζουν ένα πολύ εύθραστο “εγώ” και μεγάλη δυσκολία και ανασφάλεια στην σύναψη υγειών διαπροσωπικών σχέσεων.
Επιστρέφοντας στην εν λόγω έρευνα, αλλά και στο θέμα που διαπραγματεύεται το παρόν άρθρο, νομίζω ότι είναι εύλογη η συσχέτιση αυτών των χαρακτηριστικών με τις προσωπικότητες που αναζητούν την εκδίκήση ή ακόμη και με αυτές που είναι δράστες στην “πράξη της προδοσίας”. H αποκαλούμενη “σκοτεινή τριάδα” διαφαίνεται ως ενισχυτικός παράγοντας για την εκμετάλλευση, την ψυχρότητα, την έλλειψη ενσυναίσθησης και την χειριστική – διάθεση χαλιναγώγησης στα πλαίσια μιας συντροφικής σχέσης. Σε παρόμοιες μελέτες που έχουν πραγματοποιηθεί από τους Adams, Luevano και Jonason (2014) αλλά και από τον Βrewer (2015) έχουν επιβεβαιώσει ότι άτομα που σημειώνουν υψηλά “σκορ” στην κλίμακα της “σκοτεινής τρίαδας” είναι πιθανότερο να επιδοθούν στην απιστία ή στην προδοσία.
Στον αντίποδα όμως, έχει υπάρξει έντονο ερευνητικό ενδιαφέρον για το ποια άτομα δραστηριοποιούνται και συνηγορούν υπέρ της εκδίκησης. Μέσω ερωτηματολογίων προσωπικότητας αλλά και υποθετικών σεναρίων (τι θα κάνατε αν ο σύντροφος σας, σας απατούσε;) έχει εξεταστεί αν οι συμμετέχοντες σε απώτερο χρόνο αποφάσιζαν να ανταποδώσουν την υφιστάμενη αδικία καθώς και αν η κατέυθυνση της εκδίκησης διαχωρίζεται σε “άμεση” ή “έμμεση”. Τα αντίστοιχα ευρήματα διατύπωσαν ότι ορισμένες προσωπικότητες που διακρίνονται από στοιχεία ψυχοπαθολογίας (αντικοινωνική συμπεριφορά), εμφανίζουν αυξημένη ροπή προς την εκδίκηση και είναι περισσότερο πρόθυμοι να την υλοποιήσουν. Θετικοί προβλεπτικοί παράγοντες για την εφαρμογή της εκδίκησης, συνιστούν και οι υψηλές βαθμολογίες στην κλίμακα του μακιαβελισμού και του ναρκισσισμού. Παρόλα ταύτα, από τους τρεις αυτούς παράγοντες επικρατέστερος και με επιτακτικότερη βαρύτητα εμφανίζεται ο αντίστοιχος της “ψυχοπαθολογίας“. Όσον αφορά, την άμεση ή έμμεση εκδικήση, δεν βρέθηκε κάποιος παράγοντας που να παρουσίαζει δυναμική συσχέτιση με τον βαθμό υϊοθέτηση της . Το γεγονός αυτό δύναται να δώσει ώθηση για περαιτέρω ερευνητική δραστηριότητα.
Συνοψίζοντας υπό το πρίσμα του προσωπικού μου προβληματισμού, απλά θα ήθελα να παροτρύνω τους αναγνώστες να αναλογιστούν και να εξετάσουν την βαθύτερη ουσία και δυναμική της εκδίκησης. Σε μια εποχή όπου συνεχώς οριοθετούμε τις σχέσεις, φοβόμαστε να αποκαλύψουμε τα συναισθήματα μας και να δεθούμε με τους σημαντικούς “άλλους” στην καθημερινότητα μας, οποιαδήποτε πρόκληση απώλειας ή επίθεσης (προδοσία, απιστία) στην προσωπική μας ταυτότητα, επιφέρει ανεπανόρθωτο πλήγμα. Περιχαρακωμένοι στο σκληρο-πυρηνικό “εγώ” μας αποφεύγουμε να συνειδητοποιήσουμε ακόμα και κάποια θετικά γνωρίσματα από επιβλαβείς συμπεριφορές και καταφεύγουμε στην εκδίκηση. Συσσορεύουμε πλήθος αρνητικών και στρεσσογόνων συναισθημάτων, ξοδεύουμε την ενέργεια μας με απώτερο στόχο να ανταποδώσουμε την επιζήμια συμπεριφορά που ανεχθήκαμε. Διαλέγοντας όμως ένα άλλο μονοπάτι, θα ήταν προτιμότερο να ανασυντάξουμε τον τρόπο αντίληψης και σκέψης μας και να εστίασουμε στην κατανοήση και στον έλεγχο των δικών μας συναισθημάτων. Η ισότιμη κατανομή ευθυνών για την συνειδητοποίηση του προβήματος αλλά και η εξεύρεση των αιτιών του που μπορεί να πηγάζουν από εμάς τους ίδιους, θα έχουν ως αποτέλεσμα μια πιο εξισορροπημένη στάση και ίσως τον αποκλεισμό της εκδίκησης ως αναγκαία λύση εκτόνωσης.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Adams, H. M., Luevano, V. X., & Jonason, P. K. (2014). Risky business: Willingness to be caught in an extra-pair relationship, relationship experience, and the Dark Triad. Personality and Individual Differences, 66, 204-207.
Brewer, G., Hunt, D., James, G., & Abell, L. (2015). Dark Triad traits, infidelity and romantic revenge. Personality and Individual Differences, 83, 122-127.