Χρύσα ΜαγγινοπούλουΆρθρο: Χρύσα Μαγγινοπούλου
Κοινωνική Ανθρωπολόγος
Αυτό είναι το βασικό ερώτημα που θέτει ο Φρανκ Κάπρα στην ταινία “Μια υπέροχη ζωή” και το θέτει όσο πιο άμεσα θα μπορούσε να γίνει κάνοντας τον θεατή να σκεφτεί και να συνειδητοποιήσει την αξία που μπορεί να έχει ως άνθρωπος δίχως τελικά να την γνωρίζει. Αν όχι γι αυτόν τον ίδιο, για τους ανθρώπους που βρίσκονται τριγύρω του. Άλλωστε τι θα ήταν τα Χριστούγεννα χωρίς “Μία Υπέροχη Ζωή” να μας θυμίζει για ποιο λόγο γίνεται όλη η φασαρία;
O ψηλόλιγνος και καλόκαρδος Tζορτζ Μπέιλι μεγαλώνει στο Μπεντφορντ Φολς του Κονέκτικατ και αφιερώνει όλη του τη ζωή θυσιάζοντας κάθε του όνειρο προς όφελος της μικρής πόλης του και των κατοίκων της. Πάντα ποθούσε να ταξιδεύει αλλά ποτέ δεν είχε αυτή την ευκαιρία καθώς έπρεπε να εμποδίσει τον πλούσιο φιλάργυρο Πότερ από το να αποκτήσει τον έλεγχο ολάκερης της πόλης. Όλα τούτα τον εμποδίζουν να λειτουργήσει μια επιχείρηση που την κληρονόμησε από τον γενναιόδωρο πατέρα του.
Και ενώ όλα κυλούν ομαλά, ο Τζόρτζ έχει παντρευτεί τον παιδικό του έρωτα Μαίρη και έχουν αποκτήσει τέσσερα παιδιά, τα πάντα αλλάζουν όμως όταν, παραμονή Χριστουγέννων, όλο το ταμιακό υπόλοιπο της εταιρίας, το οποίο προοριζόταν για κατάθεση, χάνεται και ο Τζόρτζ σε απόγνωση, αντιμέτωπος με το ενδεχόμενο της φυλάκισης, ετοιμάζεται να πέσει από τη γέφυρα στον ποταμό και να αυτοκτονήσει.
Κάπου εκεί αρχίζει το πιο όμορφο και συγκινητικό κομμάτι αυτής της αριστουργηματικής ταινίας, όταν ένας άγγελος τον αποτρέπει από την αυτοκτονία και του δείχνει την τύχη της πόλης του και των κατοίκων της αν αυτός δεν είχε γεννηθεί ποτέ. Εκείνη λοιπόν τη στιγμή διαλέγει για να εμφανιστεί μπροστά του, ο φύλακας άγγελός του. Του επισημάνει πόσο πολύτιμος είναι για τη ζωή των αγαπημένων του ανθρώπων, της οικογένειάς του, αλλά και πολλών ακόμα συνανθρώπων του. Παράλληλα του δείχνει πως αξίζει πολύ περισσότερο από ότι πίστευε μέχρι τότε ο ίδιος για τον εαυτό του.
Στην ταινία δύο είναι οι κεντρικές ιδέες. Η πρώτη είναι πως οι πράξεις κάθε ανθρώπου επηρεάζουν αλυσιδωτά τις ζωές πολλών άλλων. Η δεύτερη, πως η εργασία στερημένη από τον κοινωνικό της ρόλο δεν έχει κανένα απολύτως νόημα. Η πρώτη ιδέα κορυφώνεται με τη σκηνή που παραπέμπει στον τίτλο (ότι δηλαδή είναι πράγματι μια θαυμάσια ζωή, όποια και αν είναι) ενώ η δεύτερη με την τελική σκηνή όπου συγκεντρώνονται οι πάντες να επιστρέψουν τρόπον τινά το κοινωνικό τους χρέος προς τον Τζόρτζ. Παρ’ όλο που η ταινία θεωρείται κατεξοχήν feelgood movie ωστόσο ο σκηνοθέτης οδηγεί τον ήρωά του στη γαλήνη μέσα από πόνο, από άρνηση, από στέρηση, από αυτολύπηση που οδηγεί συχνά στην αυτοκαταστροφή. Και αυτό το κάνει χωρίς ευκολίες. Γιατί ούτε η ζωή είναι εύκολη.
Ο ήρωας δεν είναι σούπερ – ήρωας, είναι ένας άνθρωπος που αμφιταλαντεύεται διαρκώς, που οδηγείται να σκεφτεί μέχρι και την αυτοκτονία και που η ζωή του διδάσκει με σκληρές εικόνες ότι τα καθημερινά, τα μικρά είναι πολλές φορές εξίσου σημαντικά με τα μεγάλα και τα προβεβλημένα. Αυτή η προσέγγιση καθιστά την ταινία περίεργα αισιόδοξη, όμως η τελική γεύση παραμένει ότι η παρουσία του καθένα από εμάς είναι σημαντική και έχει ξεχωριστή αξία τουλάχιστον για τους ανθρώπους που αποτελούν το στενό κοινωνικό μας περιβάλλον.
Η ταινία πραγματεύεται τον αφανή ήρωα της καθημερινότητας, αυτόν που δεν θα μνημονεύσει η ιστορία για μεγάλα κατορθώματα αλλά που η παρουσία του ζεσταίνει τις καρδιές των ανθρώπων γύρω του και βελτιώνει την ζωή τους. Η ταινία μιλάει για τον καθένα από εμάς, που αντιμετωπίζει την κάθε ημέρα με γενναιότητα και εντιμότητα.
Ο κοινωνικός αναβρασμός και η πολλαπλή κρίση που διερχόμαστε αυτή την περίοδο δεν μπορούν παρά να μας προβληματίσουν έντονα την παρούσα εορταστική περίοδο. Σε περιόδους κρίσης η «κατάθλιψη των Χριστουγέννων» λαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις. Αξίες εξανεμίζονται, ασφάλειες προσωπικές, εθνικές και κοινωνικές κλονίζονται, παλιά ερωτήματα αμφισβητούνται και νέα νοήματα αναζητούνται. Καλούμαστε όλοι να επαναπροσδιορίσουμε και να βιώσουμε εκ νέου έννοιες και πραγματικότητες, όπως η μοναξιά, η αλληλεγγύη, η κοινωνική και ατομική ευημερία. Μία τέτοια συνθήκη, άρα, φέρνει τους ανθρώπους αντιμέτωπους με ζητήματα υπαρξιακά και δομικά, που στο παρελθόν έμεναν κρυμμένα κάτω από αλλοτινές βεβαιότητες.
Η “κατάθλιψη των Χριστουγέννων” δεν αποτελεί ψυχική νόσο. Στην πραγματικότητα, αναφερόμαστε σε καταθλιπτικού τύπου συμπτώματα, τα οποία σε περιόδους εορτών γίνονται πιο έντονα κι ενοχλητικά – ιδιαιτέρως σε άτομα με αντίστοιχη προδιάθεση. Ενώ, όλοι περιμένουμε την περίοδο των Χριστουγέννων να είμαστε ευτυχισμένοι, ορισμένοι ανακαλύπτουν πως τελικά όχι μόνο δε χαίρονται, αλλά επιπλέον κι ότι δε μπορούν να χαρούν και να ευτυχήσουν. Η διαπίστωση αυτή ασφαλώς τους καταθλίβει και τους προκαλεί ψυχικό πόνο.
Πάντως αποτελεί αναμφισβήτητη πραγματικότητα, πως τον Δεκέμβριο στατιστικά σημειώνονται οι περισσότερες απόπειρες αυτοκτονίας και πως οι παραπομπές για κλινικού τύπου καταθλίψεις σημειώνουν σημαντική αύξηση. Οι αιτίες είναι συνήθως εξωγενείς και τις περισσότερες φορές συνδυάζονται με την πλήρη αδυναμία να ανταποκριθεί κανείς στις σταθερές, που βάζουν η κοινωνία και ο καταναλωτισμός.
Τα Χριστούγεννα προλογίζουν το τέλος του χρόνου, που συνήθως αποτελεί και την περίοδο του απολογισμού. Ελπίδες και όνειρα που δεν πραγματοποιήθηκαν, προσωπικές αποτυχίες, χαμένες ευκαιρίες και αρνητικές σκέψεις τείνουν να μεγεθύνονται, μέσα στο εορταστικό κλίμα.
Το πνεύμα των γιορτών δεν είναι: καταναλώνω, κουράζομαι, ξενυχτώ, τρώω και πίνω πολύ. Το πνεύμα των γιορτών είναι βρίσκομαι με ανθρώπους που αγαπώ, ζω όμορφες στιγμές μαζί τους, δίνω και παίρνω αγάπη και δώρα συμβολικά που φανερώνουν τη σκέψη που μετράει περισσότερο και όχι το πόσα ξοδεύει κανείς για να ευχαριστήσει τον άλλον.
Αν αναλογιστούμε τους πολλαπλούς συμβολισμούς, που μεταδίδει το μήνυμα της Γέννησης, ίσως καταφέρουμε να καταπολεμήσουμε αυτή τη σκιά της θλίψης και της μελαγχολίας των Χριστουγέννων. Η νύκτα της Γέννησης δε σημαίνει τίποτα άλλο παρά μία πραγματική ελπίδα αναγέννησης του ανθρώπου και ολόκληρου του κόσμου, μία ουσιαστική ευκαιρία μετάβασης από τη θλίψη στην αισιοδοξία. Άλλωστε, το βασικό μήνυμα των Χριστουγέννων είναι το θαύμα της Ζωής που, αν και πραγματοποιήθηκε κάτω από αντίξοες συνθήκες, σκόρπισε το μήνυμα της αγάπης σε όλο τον κόσμο.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Κωστοπούλου, Μ. (2014). Μιλώντας για εμάς και τα προβλήματά μας. Εκδ. Καστανιώτη
Βάρβογλη, Λ. (2004). Σε ποιους δεν αρέσουν τα Χριστούγεννα. Εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ
Stoppler, C.M. (2014). What causes the holiday blues?. MedicineNet.com