Μαρία ΤερζοπούλουΆρθρο: Μαρία Τερζοπούλου
Κοινωνική Λειτουργός
Γεώργιος Φραγκάκης
Κλινικός Ψυχολόγος – Προσωποκεντρικός Ψυχοθεραπευτής
Η Πορνογραφία της Εκδίκησης (“Revenge Pornography” ή αλλιώς «Revenge Porn») αναφέρεται στην ανάρτηση και κοινοποίηση προσωπικών δεδομένων σεξουαλικού περιεχομένου, όπως φωτογραφίες ή βίντεο, στο διαδίκτυο που έχουν γυριστεί από τους ίδιους τους εμφανιζόμενους ή με τη συναίνεσή τους, αλλά κατόπιν έχουν κυκλοφορήσει χωρίς όμως τη δική τους συγκατάθεση. Κάτι τέτοιο συνήθως γίνεται για λόγους «εκδίκησης», όπως για παράδειγμα μετά από το τέλος μιας σχέσης, εξ ού και ο τίτλος τους. Υπάρχει πλέον πλήθος ιστότοπων και blog που ενθαρρύνουν τους ανθρώπους να «ανεβάζουν» υλικό με τους τωρινούς ή τους πρώην συντρόφους τους. Αυτού του είδους η πορνογραφία έχει δυσανάλογα μεγάλες επιπτώσεις στις γυναίκες παρότι ανάμεσα στα θύματα συγκαταλέγονται και άντρες (Richardson, 2012).
Ένα ζωντανό παράδειγμα είναι η Chrissy Chambers, γνωστή vlogger του διαδικτύου. Στα δεκαοκτώ της ερωτεύτηκε έναν άνδρα από την Αγγλία κατά έξι χρόνια μεγαλύτερό της. Ένα χρόνο μετά, η Chrissy του πρότεινε να χωρίσουν και το ίδιο βράδυ ο σύντοφός της τής ζήτησε να βγουν για ένα ποτό. Εκείνη ξυπνώντας την επόμενη μέρα δεν θυμόταν να έχει έρθει σε σεξουαλική επαφή μαζί του. Στα 22 της χρόνια ανακάλυψε έξι πορνογραφικά βίντεο στα οποία φαίνεται η ίδια να έρχεται σε σεξουαλική συνεύρεση με τον πρώην φίλο της, χωρίς όμως να διακρίνονται τα χαρακτηριστικά του ή το όνομά του, σε αντίθεση με εκείνης, το οποίο ήταν συνοδευόμενο από υβριστικές περιγραφές και αφήνοντάς την παντελώς εκτεθειμένη. Υπήρχαν ακόμη και διάφορα σχόλια σχετικά με την παρουσία της στα βίντεο, όπου έμοιαζε αναίσθητη ή λιπόθυμη.
Έμαθε για αυτά μέσω προσβλητικών σχολίων, που αφορούσαν τα συγκεκριμένα βίντεο, στο λογαριασμό που διέθετε στο YouTube, όπως και μετά από μαζικές απώλειες συνδρομών από αυτό. Τα βίντεο ήδη είχαν κυκλοφορήσει περίπου δύο χρόνια πριν από τότε που η ίδια έμαθε για αυτά και είχαν κοινοποιηθεί σε παραπάνω από 30 πορνογραφικές ιστοσελίδες, συγκεντρώνοντας εκατοντάδες χιλιάδες προβολές. Το χειρότερο ήταν πως δεν υπήρχε τρόπος να κατεβάσει το υλικό από το διαδίκτυο ή έστω να το αποκρύψει.
Η Chambers αντιμετώπισε μεγάλες δυσκολίες στο να υπερασπιστεί τον εαυτό της νομικά αφού δεν υφίσταται ομοσπονδιακός νόμος στις ΗΠΑ σχετικά με την Πορνογραφία της Εκδίκησης, παρότι σε 24 πολιτείες απαγορεύεται η μη συναινετική κοινοποίηση πορνογραφικού υλικού. Έτσι, η Chambers άρχισε να εκπροσωπείται από την εταιρεία «McAllister Olivarius», που και στο παρελθόν έχει συνηγορήσει υπέρ θυμάτων βιασμού ή Πορνογραφίας της Εκδίκησης και έχει τη δράση της στο Λονδίνο, όπου και είχαν αναρτηθεί τα βίντεο.
Για δύο χρόνια η Chambers κράτησε μυστική την υπόθεση από το κοινό της, περιμένοντας τη στιγμή που θα είχε κάποια νομική υποστήριξη και θα ήταν πλέον έτοιμη να μοιραστεί την ιστορία της με εκατοντάδες χιλιάδες άτομα, να ξαναβιώσει τον πόνο και τη ντροπή και να είναι έτοιμη ακόμη και να επικριθεί για αυτό. Όπως δηλώνει και η ίδια, πρωταρχικός της στόχος είναι να ενθαρρύνει άλλα θύματα να διεκδικήσουν την τιμή και τα δικαιώματά τους καθώς και να επιτύχει την υποστήριξη των ανθρώπων που δείχνουν αλληλεγγύη, την αλλαγή στους νόμους, τη θέσπιση νέων και, τέλος, την καταδίκη για αυτό το έγκλημα μίσους.
H Chambers, με τη βοήθεια της εταιρείας «McAllister Olivarius», καταθέτει την πρώτη αστική αγωγή κατά της Πορνογραφίας της Εκδίκησης στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αν έχει επιτυχία, η υπόθεση αυτή θα αποτελέσει ορόσημο στην ιστορία της Πορνογραφίας της Εκδίκησης και της νομοθεσίας για αυτή. Την ίδια περίοδο, μέλη του Κογκρέσου (Σώμα που ασκεί τη νομοθετική εξουσία στις ΗΠΑ) ξεκίνησαν να ετοιμάζουν ένα νομοσχέδιο που να ποινικοποιεί την Πορνογραφία της Εκδίκησης στις ΗΠΑ, το οποίο όμως απαιτεί μεγάλη υποστήριξη από το κοινό ώστε να προωθηθεί. Έτσι, η Chambers ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2015 μία λίστα υπογραφών που καταδικάζει την Πορνογραφία της Εκδίκησης ως απεχθές έγκλημα το οποίο πρέπει να αντιμετωπιστεί ανάλογα. Το ITIF (Information Technology & Innovation Foundation) απευθύνθηκε επίσης στο Κογκρέσο τονίζοντας τους λόγους για τους οποίους πρέπει να προχωρήσει στην έγκριση του νομοσχεδίου και στην εφαρμογή λοιπών μέτρων. Την ίδια περίοδο η εταιρεία Google στάθηκε στο πλευρό των θυμάτων της Πορνογραφίας της Εκδίκησης και έδωσε τη δυνατότητα απόκρυψης των αποτελεσμάτων αναζήτησης που σχετιζόταν με αυτά, ενώ παράλληλα μεγάλες εταιρείες, όπως το Facebook και το Twitter, άρχισαν επίσης να δρουν κατά της κακοποίησης που μπορεί να συμβαίνει μέσω των ιστοσελίδων τους.
Σημειωτέον ότι οι εικόνες που έχουν τραβηχτεί και κυκλοφορούν χωρίς τη συναίνεση των εμφανιζόμενων έχουν σοβαρότερη αντιμετώπιση από τις αρχές σε σχέση με αυτές που έχουν τραβηχτεί με τη συγκατάθεση των εμφανιζόμενων, αλλά έχουν κυκλοφορήσει χωρίς τη συναίνεσή τους (Salter, 2013). Σε κάποιες πολιτείες της Αμερικής, υπάρχουν πλέον νόμοι που προστατεύουν τα άτομα εκείνα των οποίων οι σύντροφοί τους τούς έχουν φωτογραφίσει χωρίς τη συγκατάθεσή τους. Ωστόσο, το 80% των φωτογραφιών που αναρτώνται στους ιστότοπους «Πορνογραφίας της Εκδίκησης» είναι «selfies» που τραβήξαν τα θύματα και προώθησαν στους συντρόφους τους, κάτι που δεν προβλέπεται στον προαναφερθέντα νόμο. Μάλιστα αυτές οι αναρτήσεις περιλαμβάνουν και προσωπικές πληροφορίες του θύματος, όπως τηλεφωνικούς αριθμούς και συνδέσμους για σελίδες κοινωνικής δικτύωσης.
Σε μια μελέτη της Cyber Civil Rights Statistics (2013) πάνω στην Πορνογραφία της Εκδίκησης, στην οποία συμετείχαν 1.244 άτομα, πάνω από το 50% των θυμάτων ανέφεραν ότι μαζί με τις γυμνές φωτογραφίες τους εμφανίζονταν το πλήρες όνομά τους και το προφίλ κοινωνικής δικτύωσης, ενώ το 20% ανέφερε ότι υπήρχαν η διεύθυνση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και ο τηλεφωνικός τους αριθμός. Η ανάρτηση παρόμοιων φωτογραφιών μαζί με τα προσωπικά δεδομένα ενός ατόμου μπορεί να ενθαρρύνει την παρενόχληση του θύματος από ξένους και εκτός διαδικτύου. Τα θύματα υποφέρουν συχνά από μεγάλο φόβο, άγχος και κρίσεις πανικού, φοβούμενα δικαίως πιθανές παρενοχλήσεις και επιθέσεις από αγνώστους. Επίσης, η νευρική ανορεξία και η κατάθλιψη είναι συχνές σε θύματα ηλεκτρονικής παρενόχλησης. (Suicide Spurs Web to Regulation in South Korea, 2008). Οι ερευνητές έχουν ανακαλύψει ότι το άγχος των θυμάτων «κυβερνοπαρενόχλησης» χειροτερεύει με το χρόνο (Nobles et al., 2012) και τα θύματα αδυνατούν να κάνουν θετικές σκέψεις ή δυσκολεύονται να κάνουν καλά τη δουλειά τους. Μια μελέτη που διεξήχθη από την Cyber Civil Rights Initiative, κατέληξε στο ότι το 80% των θυμάτων βιώνει σοβαρό συναισθηματικό πόνο και άγχος (Cyber Civil Rights Statistics on Revenge Porn, 2013).
Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ακόμα καμιά συγκεκριμένη νομοθεσία που να προστατεύει τα άτομα από την Πορνογραφία της Εκδίκησης. Ο μόνος τρόπος για να προστατευτούν τα θύματα είναι μέσω της συνταγματικά κατοχυρωμένης Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ). Στο Σύνταγμα της Ελλάδος υπάρχουν διατάξεις, για την προστασία της ιδιωτικής σφαίρας του ατόμου. Η θεμελιώδης διάταξη του άρθρου 2 παρ. 1, αναφέρει ότι «ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν πρωταρχική υποχρέωση της πολιτείας». Σημαντικές διατάξεις περιλαμβάνονται στα άρθρα 9 και 19. Στο άρθρο 9, αναφέρεται ότι «η ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόμου είναι απαραβίαστη», διάταξη που απαγορεύει τη δημοσιοποίηση της ζωής του ατόμου. Το άρθρο 19 προστατεύει το απόρρητο των επιστολών και την ελεύθερη ανταπόκριση και επικοινωνία. Βασικό στοιχείο της επικοινωνίας αποτελεί η μυστικότητα του περιεχομένου της.
Στον Ποινικό Κώδικα, η προστασία του απορρήτου προβλέπεται από τα άρθρα 370, 370Α, 370Β και 370Γ. Τα άρθρα 370 και 370Α αναφέρονται στην προστασία των επιστολών και την παραβίαση του απορρήτου των τηλεφωνημάτων και της προσωπικής συνομιλίας αντίστοιχα, αλλά όχι του διαδικτυου (Καράκωστας, 2001).
Η πιο ουσιαστική διάταξη όσον αφορά το χώρο του Διαδικτύου περιλαμβάνεται στο άρθρο 370Γ, που τιμωρεί τη χωρίς άδεια πρόσβαση σε δεδομένα αποθηκευμένα σε Η/Υ. Το απόρρητο στην περίπτωση αυτή προστατεύεται υπό μία ευρεία έννοια. Δεν περιλαμβάνει μόνο δεδομένα τα οποία χαρακτηρίζονται από τη φύση τους απόρρητα, αλλά προστατεύει το δικαίωμα του νομίμου κατόχου των δεδομένων να αποκλείει σε άλλους την πρόσβαση σε όλα τα δεδομένα, που είναι αποθηκευμένα στον υπολογιστή του.
Τα παραπάνω άρθρα του Ποινικού Κώδικα δεν είναι αρκετά για να καλύψουν τις ανάγκες δίωξης της ηλεκτρονικής εγκληµατικότητας, η οποία, παράλληλα πάντα µε τις τεχνολογικές εξελίξεις, εµφανίζεται µε νέες µορφές. Άλλωστε, στα συγκεκριµένα άρθρα δεν έχει προβλεφθεί η ύπαρξη του διαδικτύου το οποίο πλέον δίνει νέες διαστάσεις στο ζήτηµα. Αυτό το κενό αντιµετωπίζεται µε την υπάρχουσα νοµοθεσία για τα συµβατικά εγκλήµατα, εφόσον ο εικονικός κόσµος του διαδικτύου θεωρηθεί απλά ως ένα ακόµα µέσο για τη διάπραξη εγκληµάτων (Λιανού, 2013).
Έτσι λοιπόν, λόγω της έλλειψης μιας αυστηρά οριοθετημένης αλλά και πλήρους νομικής ανταπόκρισης, η πορνογραφία της εκδίκησης «αναπτύσσεται» σε συνθήκες ατιμωρισίας με αποτέλεσμα την εμφάνιση διαφόρων απεχθών καταστάσεων στο διαδίκτυο. Πρώτον, κάποιοι την χρησιμοποιούν για να εμποδίσουν την είσοδο των πρώην συντρόφων τους στη δημόσια σφαίρα, εντός ή εκτός του διαδικτύου. Δεύτερον, άλλοι την εκμεταλλεύονται για κερδοσκοπικούς σκοπούς όπως το να χρεώνουν την είσοδο κάποιου σε αυτούς τους ιστότοπους ή για να αποσπάσουν εκβιαστικά χρήματα από τα θύματα.
Από την άλλη -σε αντίθεση με την Ελλάδα- στο εξωτερικό έχουν δημιουργηθεί δίκτυα θυμάτων και υποστηρικτών τους που παρέχουν στήριξη, διαμορφώνουν τη δική τους συλλογική απάντηση σε πολιτικό επίπεδο και επιβάλλουν ποινές στους παραβάτες εφόσον το δικαστικό σύστημα αδυνατεί να το πράξει. Από την πλευρά τους, οι νομοθέτες σε πάγκοσμια κλίμακα χρειάζεται να κάνουν ο,τι είναι δυνατόν για να αποτρέψουν τη διάδοση της μη συναινετικής πορνογραφίας. Αυτό είναι απαραίτητο για την προστασία των ατόμων των οποίων πλήττεται η ζωή από εικόνες που μοιράστηκαν ή έδωσαν την άδειά τους να τραβηχτούν μόνο με τη συμφωνία ότι αυτές θα παρέμεναν εμπιστευτικές. Το να μετατρέπεις τους άλλους σε ακούσια αντικείμενα πορνογραφίας θα έπρεπε να θεωρείται εγκληματική ενέργεια.
Τέλος, είναι ανάγκη να βρεθούν νέοι τρόποι εκπαίδευσης των ανθρώπων ώστε αυτοί να διαχειρίζονται τις σχέσεις τους με ψυχική ισορροπία, γιατί πολλές φορές τείνουν να φτάνουν στα άκρα αφήνοτας τις ανεξέλεγκτες σκέψεις και συναισθήματα τους να τους οδηγούν σε επαίσχυντες πράξεις που τους απομακρύνουν όλο και περισσότερο από την προσωπική τους ακεραιότητα. Η θεματική της Πορνογραφίας της Εκδίκησης φαίνεται πως έρχεται για να μας προβληματίσει αναφορικά με έννοιες όπως: σχέση, συμπόρευση, εμπιστοσύνη. Σαν να ήρθε η ώρα να ευαισθητοποιηθούμε και να αναλογιστούμε για το πώς στεκόμαστε σε μια πολύπλευρη πραγματικότητα που οι ανάγκες της συνεχώς αυξάνονται. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ένα μαχαίρι για να μαχαιρώσουμε κάποιον ή για να κόψουμε ψωμί και να μοιραστούμε ένα γεύμα. Με τον ίδιο τρόπο μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το διαδίκτυο για να «απαλλάξουμε» τον εαυτό μας από απωθημένα και να εκτονώσουμε συναισθήματα όπως οργή, μίσος, μοναχικότητα και νοσταλγία καθώς μπορούμε και να το χρησιμοποιήσουμε ως εργαλείο έμπνευσης και εσωτερικής διεύρυνσης. Ας πάρουμε ρίσκα, ας βιώσουμε την ενέργεια της ανατροφοδότησης στο εδώ και τώρα, στην εκπαίδευση, στις σχέσεις, στην προσφορά μας, στο να είμαστε ο εαυτός μας, να ερευνάμε και να αναζητάμε, να έχουμε ελπίδα αλλά και τόλμη, μα πάνω από όλα, να ονειρευόμαστε… το Αόρατο!
Οι συντάκτες του Animartists ήρθαν σε επικοινωνία με την Chrissy Chambers, η οποία τους έδωσε αποκλειστικά την άδεια να αξιοποιήσουν τη δουλειά της και ανέλαβαν τη μετάφραση της πρώτης ομιλίας σχετικά με το Revenge Porn στο Λονδίνο, στις 23 Απριλίου του 2015, στην οποια και η ίδια παραβρέθηκε.
Ζητείστε βοήθεια, καταγγείλετε περιστατικά!
Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος
τηλ.: 11012, e-mail: ccu@cybercrimeunit.gov.gr
Γραμμή Βοηθείας ΥποΣΤΗΡΙΖΩ του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου
τηλ.: 800 11 800 15, e-mail: help@saferinternet.gr
Ιστότοποι: www.safeline.gr και www.saferinternet.gr
Υπογράφοντας τη λίστα υπογραφών «Protect Victims: #EndRevengePorn Now!» ενώνουμε τη φωνή μας με αυτή χιλιάδων ανθρώπων που απαιτούν την ποινικοποίηση της Πορνογραφίας της Εκδίκησης και δηλώνουμε πως δεν είναι αποδεκτή η βία και ειδικά σε τέτοια έκταση. Η λίστα αυτή αποτελεί εργαλείο άσκησης πίεσης και όσο περισσότερες υπογραφές υπάρχουν τόσο περισσότερη ισχύ αυτή κατακτά. Η μόνη κίνηση που απαιτείται είναι η συμπλήρωση του e-mail.
Προτεινομενη βιβλιογραφία
Carlsmith, Kevin M., Wilson, Timothy and Gilbert, Daniel. (2008). The Paradoxical Consequences of Revenge. Journal of Personality and Social Psychology, Forthcoming. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1277905
Cyber Civil Rights Statistics on Revenge Porn, at 2 (Oct. 11, 2013) (on file with authors) [hereinafter Revenge Porn Statistics]
Matt R. Nobles, Bradford W. Reyns, Kathleen A. Fox, Bonnie S. Fisher. (2012). Protection Against Pursuit: A Conceptual and Empirical Comparison of Cyberstalking and Stalking Victimization Among a National Sample. Justice Quarterly
Richardson J. (2012) If I Cannot Have Her Everybody Can: Sexual Disclosure and Privacy Law. Feminist Perspectives on Tort Law: 145.
Salter, M. (2013). «Responding to revenge porn: Gender, justice and online legal impunity». Paper delivered at: Whose justice? Conflicted approaches to crime and conflict, University of Western Sydney, Sydney.
Suicide Spurs Web to Regulation in South Korea, NEWSWEEK. (2008). http://www.thedailybeast.com/newsweek/2008/10/14/when-words-kill.html
Καράκωστας, Γ. Κ. (2001). Δίκαιο και Internet, Σάκκουλας Π. Ν.
Λιανού, Κ. Π. (2013). Διπλωματική εργασία: «Έγκλημα και Διαδίκτυο». Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα