Γιώργος ΠαραδείσηςΆρθρο: Γιώργος Παραδείσης
Ψυχολόγος
Η ψυχολογία και οι μέθοδοι που ακολουθεί προκειμένου να θεραπεύσει γίνονται όλο και πιο διαδεδομένες και γνωστές στο ευρύτερο κοινό. Παρ’ όλα αυτά δεν τυγχάνουν όλες οι θεραπευτικές μέθοδοι της ίδιας προσοχής. Ενώ συχνά ακούμε για θεωρίες όπως η Ψυχοδυναμική θεώρηση του Freud ή η Γνώστικο-Συμπεριφορική Θεραπεία, υπάρχουν θεωρίες που δεν βλέπουμε να αναφέρονται, παρά μόνο σε πολύ εξειδικευμένα βιβλία. Μία από αυτές τις μεθόδους, η οποία αξίζει να κοιτάξουμε λίγο προσεκτικότερα είναι η Οικογενειακή ή αλλιώς Συστημική θεραπεία -μια μέθοδος η οποία εστιάζει στις σχέσεις που συνάπτει ο άνθρωπος περισσότερο απ’ ότι στον ίδιο τον άνθρωπο.
Η Εμφάνιση της Οικογενειακής Θεραπείας.
Αν και φημολογείται ότι οι ρίζες της οικογενειακής θεραπείας βρίσκονται στα κινήματα κοινωνικής εργασίας που αναπτύχθηκαν στην Αμερική και τη Μεγάλη Βρετανία, η εμφάνισή της σαν θεραπευτική τεχνική έγινε την δεκαετία του 1940 και σηματοδοτήθηκε από την ίδρυση της Αμερικανικής Ένωσης Συμβούλων Γάμου (American Association of Marriage Counselors), το 1942.
Εκείνη την περίοδο τα πιο ισχυρά ψυχοθεραπευτικά κινήματα ήταν το ψυχοδυναμικό και το συμπεριφοριστικό, με το πρώτο να ακολουθεί μεθόδους μακροχρόνιας θεραπείας και το δεύτερο να παρέχει θεραπεία βραχύχρονη και εστιασμένη στα συμπτώματα. Κοινό σημείο και των δύο θεωριών ήταν το ότι οι θεραπευτές που τις ακολουθούσαν δούλευαν ατομικά με αυτόν ο οποίος θεωρούνταν ο ασθενής.
Το ποιος ήταν ο πρώτος άνθρωπος που δούλεψε με οικογένειες, δεν είναι κάτι το οποίο μπορούμε να εντοπίσουμε, καθώς οι σύμβουλοι των οικογενειών, φαίνεται να είναι ένας θεσμός τόσο παλιός, όσο και η ίδια η οικογένεια. Στο θεραπευτικό πλαίσιο πάντως, έχουμε την εμφάνιση ενός μεγάλου αριθμού ψυχοθεραπευτών που ξεκινούν να ασχολούνται με οικογένειες την δεκαετία του 40.
Χαρακτηριστικό πάντως, είναι το παράδειγμα της Virginia Satir η οποία δουλεύοντας με μία ασθενή με την οποία είχε κάνει σημαντικές προόδους, βρέθηκε προ εκπλήξεως όταν κάλεσε στην θεραπευτική αίθουσα την μητέρα της ασθενούς. Αυτό που συνέβη ήταν ότι η ασθενής άρχισε να συμπεριφέρεται όπως ακριβώς την πρώτη ημέρα της θεραπείας, σαν να μην είχε αλλάξει τίποτα. Η Satir συνέχισε να δουλεύει με την μητέρα και την ασθενή ταυτόχρονα για να διαπιστώσει ότι όταν αργότερα έφερε τον πατέρα στην αίθουσα, παρουσιάστηκε παλινδρόμηση τόσο στη μητέρα όσο και στην ασθενή. Στη συνέχεια δούλεψε με όλη την οικογένεια μαζί και κατάφερε να πετύχει μόνιμες αλλαγές.
Oλοένα και περισσότεροι θεραπευτές διαπίστωναν ότι το να δουλεύουν με ολόκληρη την οικογένεια ήταν πιο αποδοτικό απ’ ότι να δουλεύουν μόνο με τον άνθρωπο που παρουσίαζε τα συμπτώματα. Έτσι ξεκίνησε να δημιουργείται ένα νέο ρεύμα θεραπευτών που έβλεπαν οικογένειες και όχι άτομα, το οποίο κατέληξε να ονομάζεται «οικογενειακή θεραπεία»
Όπως κάθε θεραπευτικό ρεύμα, θα έπρεπε να υπάρχουν όχι μόνο εμπειρικά δεδομένα αλλά και ένα θεωρητικό πλαίσιο πάνω στο οποίο οι οικογενειακοί θεραπευτές θα στηρίζονταν. Μια θεωρία η οποία θα είχε μια συγκεκριμένη αντίληψη για τον άνθρωπο, και θα υποστήριζε την θεραπεία σε οικογενειακό επίπεδο. Αυτή η θεωρία ήταν αρκετά διαφορετική από οποιαδήποτε άλλη είχε εμφανιστεί μέχρι στιγμής στους θεραπευτικούς κύκλους, και ονομάστηκε Θεωρία Συστημάτων, ή αλλιώς Συστημική Θεωρία.
Η Θεωρία Συστημάτων στην ψυχοθεραπεία, δεν αναπτύχθηκε από έναν θεραπευτή και τους μαθητές του, όπως η ψυχοδυναμική θεωρία του Φρόιντ. Είναι προϊόν παράλληλων εξελίξεων και ανακαλύψεων ανθρώπων οι οποίοι δούλευαν με οικογένειες. Οι θεραπευτές αυτοί συχνά έψαχναν ο ένας τον άλλο σε διάφορα συνέδρια για να καταφέρουν να ανταλλάξουν απόψεις για τις εμπειρίες τους δουλεύοντας με οικογένειες και να τις εντάξουν σε ένα γενικότερο πλαίσιο με κανόνες.
Η καταγωγή της Θεωρίας Συστημάτων.
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της Θεωρίας Συστημάτων είναι η διαφορετική καταγωγή της. Ενώ οι περισσότερες θεωρίες προσωπικότητας αναπτύχθηκαν για να ερμηνεύσουν την ανθρώπινη σκέψη και συμπεριφορά και έχουν τις ρίζες τους σε κάποιο φιλοσοφικό κίνημα, η Θεωρία Συστημάτων έχει ξεκινήσει από ένα εντελώς διαφορετικό επιστημονικό πεδίο: Το πεδίο της Μηχανικής. Στη συνέχεια πέρασε στο πεδίο της βιολογίας, στο οποίο εξελίχθηκε πάρα πολύ, και από εκεί και πέρα προχώρησε στις υπόλοιπες επιστήμες, συμπεριλαμβανομένων των μαθηματικών, της φυσικής, της κοινωνιολογίας και της ψυχολογίας, ενώ πλέον αξιοποιείται και σε διάφορες μορφές τέχνης όπως η σύνθεση μουσικής.
Τι είναι το σύστημα.
Στην καρδιά της θεωρίας συστημάτων, βρίσκεται ο όρος «σύστημα». Ως σύστημα μπορούμε να ορίσουμε μια οργανωμένη δομή που αποτελείται από επιμέρους στοιχεία τα οποία βρίσκονται σε μια σχέση αλληλοσύνδεσης και αλληλεξάρτησης μεταξύ τους. Αυτά τα στοιχεία, βρισκόμενα σε μια συνεχή αλληλεπίδραση, επηρεάζουν το ένα το άλλο, είτε με άμεσους είτε με έμμεσους τρόπους, με σκοπό να εξυπηρετήσουν τους στόχους του συστήματος.
Υπό την παραπάνω έννοια, σύμφωνα με την θεωρία συστημάτων, η οικογένεια αποτελεί ένα σύστημα του οποίου τα επιμέρους στοιχεία είναι οι άνθρωποι που είναι μέλη της. Αυτοί οι άνθρωποι, έχουν μεταξύ τους μια σειρά από σχέσεις, με σαφή δομή και οργάνωση (υπάρχει συνήθως μια ιεραρχία, στην κορυφή της οποίας μπορεί να είναι οι γονείς και πιο χαμηλά τα παιδιά ή μπορεί στην κορυφή να είναι ο πατέρας μετά η μητέρα και μετά τα παιδιά κλπ). Τα μέλη μιας οικογένειας λειτουργούν επηρεάζοντας το ένα το άλλο, και -παρόλο που συχνά δε το συνειδητοποιούν -η λειτουργία τους, εξυπηρετεί όχι τους δικούς τους σκοπούς, αλλά τη γενικότερη λειτουργιά της οικογένειας.
Βλέποντας τα πράγματα με αυτή την οπτική, όλα όσα παρατηρούμε ως ανθρώπινες συμπεριφορές, αλλάζουν νόημα. Σπάει η ατομικιστική προσέγγιση της ανθρωπιστικής θεωρίας, σύμφωνα με την οποία κάθε άνθρωπος λειτουργεί ως προς την εξυπηρέτηση των προσωπικών του συμφερόντων, και γίνεται μια ανάγνωση της συμπεριφοράς μας, ως μέσο για την εξυπηρέτηση σκοπών πιο συλλογικών από εμάς. Δεν έχει πλέον νόημα να εξετάσουμε τι προσφέρει σε έναν άνθρωπο η συμπεριφορά που βλέπουμε να παρουσιάζει (έστω πχ ότι αναπτύσσει διαρκώς υψηλά επίπεδα άγχους). Αυτό που μας απασχολεί είναι τι προσφέρει αυτή η συμπεριφορά στην οικογένεια αυτού του ανθρώπου. Προκειμένου να την κατανοήσουμε, θα πρέπει να εξετάσουμε ολόκληρη την οικογένεια, να ασχοληθούμε με τους τρόπους με τους οποίους λειτουργεί, τις ιεροτελεστίες τις οποίες έχει αναπτύξει, τους στόχους που έχει ρητά ή άρρητα θέσει.
Μόνο όταν κατανοήσουμε την συνολικότερη εικόνα και λειτουργία της οικογένειας, θα καταφέρουμε πραγματικά να καταλάβουμε, την συμπεριφορά του ατόμου και θα μπορέσουμε να το βοηθήσουμε είτε να την διαχειριστεί, είτε να την αλλάξει.
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία
Schlippe, A., & Schweitzer, J. (2008). Εγχειρίδιο της Συστημικής Θεραπείας και Συμβουλευτικής. Θεσσαλονίκη: University Studio Press