Πρεμ ΆντριΆρθρο: Γεώργιος Φραγκάκης
Κλινικός Ψυχολόγος – Προσωποκεντρικός Ψυχοθεραπευτής
“When did the skin on our bodies, the difference in our voice, or the direction our heart takes us decide whether or not we should have human rights?”, Isabella Poretsis
Σάλος ξέσπασε στο Μέιν αναφορικά με έναν μαθητή, ο οποίος είχε πάρει ειδική άδεια από το σχολείο να χρησιμοποιεί τις τουαλέτες και τα αποδυτήρια των κοριτσιών ως κορίτσι, παρόλο που αναγραφόταν στο πιστοποιητικό γεννήσεώς του ως «άρρεν». Ο διαφυλικός μαθητής, ύστερα από αυτή την παραχώρηση, παρενοχλήθηκε από έναν συμμαθητή του, ο οποίος τον ακολούθησε στην τουαλέτα κακοποιώντας τον λεκτικά. Ο δράστης μάλιστα, είχε ενθαρρυνθεί από τον παππού του να χρησιμοποιήσει κι αυτός την τουαλέτα των κοριτσιών, εφόσον είχε ήδη δοθεί άδεια στον συμμαθητή του να κάνει το ίδιο. Σ’ ένα άρθρο της εφημερίδας «Bangor Daily News», ο παππούς δήλωσε: «Τα μικρά αγόρια δεν πρέπει να χρησιμοποιούν τις τουαλέτες των μικρών κοριτσιών και το αντίστροφο (…) αυτό δεν ισχύει μόνο για το εγγόνι μου. Πολλά παιδιά έχουν έρθει σε μένα και μου έχουν πει ότι αυτό το πράγμα δεν είναι σωστό».
Διαβάζοντας τέτοιου είδους μαρτυρίες, πείθομαι όλο και περισσότερο πως έχει έρθει η ώρα να δει φως αυτό το ζήτημα, πρώτον επειδή παρατηρείται όλο και πιο συχνά η τάση των νέων να εκφράζουν την (ενδεχόμενη) διαφυλική ταυτότητά τους από τη νεαρή τους κιόλας ηλικία, καθώς και η ανάγκη τους να αγκαλιαστούν ως «πρόσωπα» από την κοινωνία και δεύτερον, διότι στην Ελλάδα το θέμα αυτό θίγεται σπανίως.
Πολλοί άνθρωποι γύρω μας αισθάνονται άβολα και πολλές φορές εχθρικά απέναντι στην ιδέα των διαφυλικών και των διεμφυλικών ατόμων, κάτι που υπενθυμίζει σε όλους μας, ως μέλη της κοινωνίας, την ανάγκη για ενημέρωση και ευαισθητοποίηση, καθώς και την ασφυκτική σημασία της επένδυσης σε μια καλύτερη εκπαίδευση, που να εμπεριέχει και τα διαφυλικά και τα διεμφυλικά άτομα, στοχεύοντας στη μείωση των αβάσιμων φόβων και της υστερίας που αναδύονται ως αντίδραση απένατι σε ένα άτομο με «αιρετικό φύλο». Με αφορμή αυτό το συμπέρασμα, επιστρέφω στο αρχικό μου ερώτημα και το θέτω προς όλους σας: θα επιτρέπατε σε έναν μαθητή που είναι σύμφωνα με το νόμο «άρρεν» να ντύνεται σαν κορίτσι και να χρησιμοποιεί τις τουαλέτες των κοριτσιών στο σχολείο ή και αντίστροφα;
Η απάντηση που έχει γίνει δεκτή με δικαστικές αποφάσεις είναι ΝΑΙ. Πιο συγκεκριμένα, η Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Μέιν αποφάνθηκε πως το συγκεκριμένο σχολείο έκανε διάκριση εις βάρος του προαναφερόμενου μαθητή, όσο δεν του επέτρεπε την πρόσβαση στις τουαλέτες των κοριτσιών. Επίσης, στην Πολιτεία της Μασαχουσέτης υπήρξε μια παρόμοια περίπτωση, στην οποία ένας διευθυντής σχολείου είχε επανειλημμένα αποβάλει ένα παιδί, επειδή το πιστοποιητικό γέννησής του τον προσδιόριζε ως αγόρι, ενώ ο ίδιος αυτοπροσδιοριζόταν ως κορίτσι και φορούσε κοριτσίστικα ρούχα. Διαπιστώθηκε μάλιστα, πως μια τέτοιου είδους μεταχείριση παραβίαζε την προστασία από τις φυλετικές διακρίσεις που παρέχεται από την Πολιτεία της Μασαχουσέτης, καθώς επίσης και ότι το σχολείο δεν θα μπορούσε να θέσει κανέναν περιορισμό στην ενδυμασία του, κρίνοντάς τον με βάση το φύλο που αναγράφεται στο πιστοποιητικό γέννησής του. Το Εφετείο υποστήριξε και επικύρωσε την πρωτόδικη απόφαση του αρμόδιου δικαστηρίου για έκδοση απόφασης ασφαλιστικών μέτρων κατά του σχολείου, υποχρεώνοντάς το να επιτρέψει στο παιδί να παρακολουθεί τα μαθήματά του, ως ολόκληρωμένο πρόσωπο, καλωσορίζοντας όλες τις πτυχές που βίωνε μέσα του (Doe v. Brockton School Committee, 2000). Είναι σημαντικό να συμπληρωθεί πως οι διαφυλικοί-διεμφυλικοί μαθητές δεν αποτελούν απειλή για την ασφάλεια και την προστασία της ιδιωτικής ζωής των άλλων σε δημόσιες τουαλέτες ή σε άλλους χώρους/περιοχές που γίνεται διάκριση λόγω φύλου. Για την ακρίβεια, οι διαφυλικοί-διεμφυλικοί μαθητές είναι αυτοί ακριβώς που χρειάζονται τη μεγαλύτερη δυνατή προστασία.
Μια πρόσφατη μελέτη που διεξήχθη από το Δίκτυο Εκπαίδευσης Ομοφυλόφιλων, Λεσβιών και Ετεροφυλόφιλων (2009) ανέφερε ότι:
- Το 90% των διαφυλικών-διεμφυλικοί μαθητών έχουν υποστεί λεκτική κακοποίηση στο σχολείο τους.
- Σχεδόν όλοι οι διαφυλικοί-διεμφυλικοί μαθητές είχαν δεχτεί λεκτικές επιθέσεις (τους έβρισαν ή τους απείλησαν) στο σχολείο λόγω του σεξουαλικού προσανατολισμού τους (89%) και της έκφρασης του φύλου τους (87%)
- Πάνω από το ήμισυ του συνόλου των τρανσέξουαλ σπουδαστών έχουν υποστεί σωματική κακοποίηση (τους σκούντηξαν ή τους έσπρωξαν δυνατά) στο σχολείο λόγω του σεξουαλικού τους προσανατολισμού (55%) και της έκφρασης του φύλου τους (53%).
Διαβάζοντας προσεκτικά αυτά τα στοιχεία, αναρωτιέμαι: αυτή είναι η μικρο-κοινωνία, στην οποία θέλουν πραγματικά να μεγαλώσουν οι γονείς τα παιδιά τους; Ένα πλαίσιο που τα μυεί στο να μην ακούν τον εαυτό τους και τις ανάγκες τους, τείνοντας να τα διαπλάσει, να τα χειριστεί και να τα ωθήσει στην κατεύθυνση που εκείνο θέλει;
Ξέρω πως μερικοί αναγνώστες πιθανώς να απαντήσουν: «σε τι χρησιμεύει το σχολείο αν δεν πρόκειται να κάνει πράγματα για τους μαθητές;», «σε τι χρησιμεύει το σχολείο,, αν δεν πρόκειται να τους διαπλάσουμε για τους σκοπούς μας;», «σε τι χρησιμεύει το σχολείο, αν δεν πρόκειται να τους διδάξουμε τα πράγματα που εμείς νομίζουμε πως πρέπει να μάθουν;». «σε τι χρησιμεύει το σχολείο αν δεν πρόκειται να τους κάνουμε να σκέφτονται και να νιώθουν όπως εμείς;», «πώς μπορώ να απαντήσω σε αυτό το άρθρο με έναν τρόπο που θα κάνει και άλλους να υιοθετήσουν μια τόσο ανενεργή άποψη όπως αυτή που εκφράζω;». Κι όμως, το παράδοξο της εμπειρίας μου, ως προσωποκεντρικός σύμβουλος και παιδοψυχολόγος, είναι πως όσο περισσότερο χώρο δίνετε στα παιδιά σας για να είναι απλώς ο εαυτός τους, τόσο περισσότερο εκείνα είναι διατεθειμένα να κατανοήσουν και να αποδεχθούν τις πραγματικότητες μέσα τους, αλλά και στους άλλους
Πώς μπορούν λοιπόν τα σχολεία να προσκαλέσουν τη διαφορετικότητα του κάθε παιδιού και να βοηθήσουν τους διαφυλικούς-διεμφυλικούς μαθητές να ενταχθούν με ασφάλεια στο πλαίσιό του, παρέχοντας σε όλους ένα λαμπρό παράδειγμα αποδοχής και αλληλοσεβασμού;
Στο Περιφερειακό Σχολικό Συμβούλιο (TDSB) του Τορόντο, εκπονήθηκε μια ιδιαίτερα χρήσιμη μελέτη. Δημιουργήθηκε μια πλήρως ολοκληρωμένη ομάδα επαγγελματιών, που συνεργάστηκε στενά με έναν μαθητή και την οικογένειά του με στόχο να προετοιμάσουν το έδαφος για την ομαλή και ασφαλή φυλετική του μετάβαση. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσίασαν οι στρατηγικές που χρησιμοποίησαν για να το επιτύχουν, στρατηγικές που θα μπορούσαν να αποτελέσουν παράδειγμα για τη χώρα μας:
- Υιοθέτησαν μια συγκεκριμένη πολιτική που υποστηρίζει το δικαίωμα του μαθητή για τη φυλετική μετάβασή του και την ευθύνη του σχολείου να χορηγεί το δικαίωμα αυτό στον μαθητή και να διασφαλίζει την ασφάλεια, την αυτοεκτίμηση και την άνεσή του.
- Προσκάλεσαν έναν κοινωνικό λειτουργό, με μεγάλη εμπειρία σε θέματα των διαφυλικών-διεμφυλικών μαθητών, να συνεργαστεί με τη διοίκηση του σχολείου για τον εντοπισμό πιθανών εμποδίων και για τις αντίστοιχες λύσεις.
- Διοργάνωσαν ενημερωτικές συναντήσεις για την ενημέρωση και την εκπαίδευση του εκπαιδευτικού προσωπικού του σχολείου.
- Ανέπτυξαν επαφές με την τοπική ομάδα της ΛΟΑΤ κοινότητας (Λεσβιακή, Ομοφυλόφιλη, Αμφισεξουαλική και Τρανσεξουαλική) για την εξασφάλιση πόρων.
- Έκαναν συναντήσεις με την οικογένεια, μετά την ενημέρωση του προσωπικού του σχολείου, για να συζητήσουν το σχέδιο μετάβασης.
- Ενημέρωσαν τον φύλακα του σχολείου, προκειμένου να βοηθήσει στην ανάπτυξη ενός σχεδίου, που θα μπορούσε να εξασφαλίσει την καλύτερη δυνατή σωματική ασφάλεια του μαθητή μέσα και γύρω από το σχολείο.
- Απέστειλαν επιστολή προς όλο το προσωπικό του σχολείου, η οποία ανακοίνωνε την ημερομηνία μετάβασης του μαθητή και την παροχή βασικών πληροφοριών σχετικά με το προτιμώμενο όνομα και τις αντωνυμίες με τις οποίες ο διαφυλικός-διεμφυλικός μαθητής επιθυμεί να του απευθύνονται.
Ο Kris Wells (2009) στο Πανεπιστήμιο της Αλμπέρτα έχει επίσης συντάξει έναν χρήσιμο κατάλογο των στοιχείων για τους γονείς που πρέπει να έχουν υπ’ όψιν τους, όταν το παιδί τους αρχίζει να αυτοπροσδιορίζεται ως διαφυλικό και ζητά να ξεκινήσει τη δημόσια μετάβασή του. Ο ίδιος επισημαίνει ότι η διαδικασία για το κάθε άτομο είναι μεν μοναδική, ωστόσο υπάρχουν μερικά πράγματα που μπορούν να κάνουν οι γονείς για να στηρίξουν καλύτερα το παιδί τους μέσα από αυτήν την περίπλοκη διαδικασία:
- Δημιουργήστε ένα σχέδιο μετάβασης.
- Να είστε ευέλικτοι μιας και το σχέδιο μπορεί να αλλάξει, εάν οι περιστάσεις το απαιτούν.
- Σχεδιάστε το πώς θα μοιραστείτε αυτό το σχέδιο με άλλους, αναπτύσσοντας γέφυρες που θα σας εξασφαλίζουν ασφάλεια και βοήθεια.
- Επιλέξτε τους συμμάχους σας προσεκτικά.
- Δεχτείτε ερωτήσεις σχετικά με τη μετάβαση και να είστε υπομονετικοί με τις σχετικές απορίες. Η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση είναι ευθύνη όλων μας.
- Τονίστε ιδιαίτερα τις ιατρικές (επιστημονικές) πτυχές σχετικά με τη «δυσφορία φύλου» και τις πιθανές αιτίες της.
- Στρατολογείστε την υποστήριξη του σχολικού προσωπικού: εκπαιδευτικούς, διαχειριστές, συμβούλους, κοινωνικούς λειτουργούς. Έχετε δικαίωμα να αναλάβετε πρωτοβουλίες και να τις καταθέσετε στο διευθυντή, ώστε να υλοποιηθούν.
- Τα παιδιά θα πρέπει να ενθαρρύνονται να ντύνονται έτσι ώστε να αντικατοπτρίζεται στην ενδυμασία τους η ταυτότητα του (κοινωνικού / ψυχολογικού) φύλου τους, ώστε να μάθουν πως μπορούν να υποστηρίζουν τον εαυτό τους έντιμα ανάμεσα στους άλλους.
- Να είστε προετοιμασμένοι για ενδεχόμενες αντιδράσεις από πολλούς. Ακούστε, συζητήστε και δώστε απαντήσεις, ώστε να βοηθήσετε το παιδί σας να αναπτύξει ανθεκτικότητα και μηχανισμούς προσαρμογής.
- Να λαμβάνετε υπ’ όψιν σας το σχολικό ημερολόγιο/πρόγραμμα όταν ανακοινώνετε μια δημόσια «μετάβαση» φύλου. Ίσως οι τελευταίες εβδομάδες του σχολικού έτους να είναι περισσότερο ενδεδειγμένες, καθώς το αρχικό σοκ είναι ευκολότερο να ξεπεραστεί κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, παρέχοντας στο παιδί τον αναγκαίο χώρο και χρόνο να αγκαλιάσει τη νέα του εικόνα και να ετοιμαστεί κατάλληλα για το νέο του ξεκίνημα στην επόμενη σχολική χρονιά.
Μελετώντας τη βιβλιογραφία, διαπίστωσα πως στην κοινωνία μας δυσκολευόμαστε να αποδεχθούμε τους άλλους και τα συναισθήματα τους, καταδικάζοντας και τα παιδιά σε αυτή την πραγματικότητα. Πιστεύω πως το ολοένα συνηθέστερο μοτίβο συμπεριφοράς στο οποίο τα εκπαιδεύουμε είναι πως «κάθε άνθρωπος πρέπει να νιώθει, να σκέφτεται και να πιστεύει τα ίδια πράγματα με μένα!». Δυσκολευόμαστε πολύ να τους επιτρέψουμε να αισθάνονται διαφορετικά από μας σχετικά με συγκεκριμένα ζητήματα ή στάσεις που μπορεί να τα αφορούν. Δεν θέλουμε να τους επιτρέψουμε να διαφέρουν από εμάς ή να χρησιμοποιούν την εμπειρία τους με τους δικούς τους προσωπικούς τρόπους Κι όμως, θεωρώ πως η διαφοροποίηση των ατόμων, το δικαίωμα κάθε μικρού παιδιού να χρησιμοποιεί την εμπειρία του με τον δικό του τρόπο και να της προσδίδει τα δικά του νοήματα, αποτελεί μια από τις πιο ανεκτίμητες δυνατότητες της ζωής που μπορείτε να του χαρίσετε. Στην πραγματικότητα, όπως πολύ γλυκά είχε αναφέρει ο Rogers (1995), καθένας μας είναι από μόνος του ένα νησί που μπορεί να χτίσει γέφυρες με άλλα νησιά μόνο εάν είναι διατεθειμένος να είναι ο εαυτός του και του επιτρέπεται να είναι ο εαυτός του.
Θεωρώ, λοιπόν, πολύ αξιόλογους, αξιοθαύμαστους και ζηλευτούς τους γονείς που μαθαίνουν στα παιδιά τους κάθε μέρα να δέχονται τους άλλους ανθρώπους ακριβώς όπως είναι, πράγμα που σημαίνει να δέχονται τα συναισθήματα, τις στάσεις και τα πιστεύω τους ως ένα αληθινό και ζωτικό κομμάτι του εαυτού τους. Με αυτόν τον τρόπο, τα μαθαίνουν πώς μπορούν να ζουν μια ζωή ως ολοκληρωμένα και ανοιχτά «πρόσωπα», γεμάτα ασφάλεια, αποδοχή, αυθεντικότητα, ευσυνειδησία και φως μέσα τους, και με αυτές τις αξίες, σας διαβεβαιώ πως δεν θα μείνουν ποτέ μόνα τους και δεν θα φοβηθούν ποτέ τις σκιερές περιόδους της ζωής.
O συντάκτης του Animartists, Γεώργιος Φραγκάκης, ήρθε σε επικοινωνία με τον Skylar Kergil, ο οποίος έδωσε αποκλειστικά στην ομάδα του Animartists την άδεια να μεταφράσει μια από τις μαρτυρίες του.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Callender, D. R. (2008). When Matt became Jade: Working with a youth who made a gender transition change in high school. In I. Killoran & K. P. Jimenez (Eds.), Unleashing the Unpopular: Talking about sexual orientation and gender diversity in education (pp. 37-52). Olney, MD: Association for Childhood Education International.
Greytak, E., Kosciw, J., & Diaz, E. (2009). Harsh Realities: The Experiences of Transgender Youth in our Nations’ Schools. New York, NY: GLSEN.
Meyer, E. J. (2009). Creating schools that value sexual diversity. In S. Steinberg (Ed.), Diversity and Multiculturalism: A Reader (pp. 173-192). New York, NY: Peter Lang.
Meyer, E. J., & Stader, D. (2009). Queer Youth and the Culture Wars: From the Classroom to the Courtroom in Australia, Canada, and the United States. Journal of LGBT Youth, 6(2), 135-154.
Rogers, C. (1995). On Becoming a Person: A Therapist’s View of Psychotherapy. Houghton Mifflin Harcourt
Wells, K. (2009). Supporting Trans-Identified Students: Strategies for a Successful In-School Transition. Paper presented at the Queer Issues in the Study of Education and Culture. Ottawa, ON.