Μοσχούλα ΚύρηΆρθρο: Μοσχούλα Κύρη
Φοιτήτρια θεατρολογίας
“ Εύφραινε σαυτόν, πίνε, τον καθ’ημέραν βίον λογίζου σον, τα δ’ άλλα της τύχης.”
-Ευριπίδης
Η Άλκηστις αποτελεί το αρχαιότερο από τα σωζόμενα δράματα του Ευριπίδη, καθώς κατείχε τη θέση σατυρικού δράματος στην τετραλογία του 438 π.Χ. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να επισημάνω τα τρία βασικά μοτίβα τα οποία διακρίνονται στο έργο και με παρακίνησαν στην ενδελεχή μελέτη του.
Πιο συγκεκριμένα: το μοτίβο της εκούσιας προσφοράς της ζωής ενός προσώπου, το μοτίβο του θρήνου που προκαλεί απώλεια του προσώπου αυτού, καθώς επίσης και το μοτίβο της σωτήριας επέμβασης. Μα ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Το έργο αποτελεί μία εξαιρετικά γοητευτική και ταυτόχρονα αινιγματική περίπτωση δράματος. Παρ’ ότι ο Ευριπίδης και στη μεταγενέστερη παραγωγή του δείχνει μέσα από καινοτομίες να εξωθεί την κλασική φόρμα της τραγωδίας στα όριά της αλλά και ο τραγικός ήρωας να αντιμετωπίζεται στα έργα του με υπομειδίαμα, πουθενά η αμφισημία ενός έργου δεν είανι τόσο έκδηλη όσο στην Άλκηστη. Η αμφισημία και το “διφορούμενο” αναδεικνύεται με ποικίλους τρόπους, κατά κόρον μέσα από την παρουσίαση της διπλής αρσενικής και θηλυκής φύσης των ηρώων.
O νεωτερισμός των προσανατολισμών, τους οποίους έδωσε ο Ευριπίδης στο θέατρό του, δεν αναδεικνύεται παρά σε σχέση με τους προδρόμους του. Οι προσανατολισμοί αυτοί εξηγούνται αυτόχρημα με την αναφορά τους σε μία κρίση που χαρακτηρίζει την Αθήνα του 5ου αι. π.Χ. Αν υπάρχουν σε αυτόν τον τομέα κοινά σημεία με την εποχή μας, δε μπορεί να είναι παρά επιμέρους και ευκαριακά. Αυτές οι τολμηρότητες μάς ενδιαφέρουν στο μέτρο που αντικατοπτρίζουν μία νέα θεώρηση του ανθρώπου. Είναι σαφές ότι πρόκειται για καινοτομίες που εκείνη την εποχή ήταν πρόσφορες, ενδεχομένως, για να σκανδαλίσουν. Ενώπιον αυτού του σκάνδαλου που προκαλεί η παρουσίαση ένοχων συμπεριφορών, και κυρίως σεξουαλικά ενόχων, πώς να μη σκεφτεί κανείς τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε σήμερα να επιδεικνύονται τόσο αδιάκριτα όλες οι μορφές σεξουαλικότητας; O Ευριπίδης σκανδάλιζε τολμώντας να αναφέρει μία αιμομιξία: ήταν για την εποχή του μοντέρνος.
Υπό το πρίσμα μιας ρεαλιστικής ευριπίδειας αντίληψης της ανθρώπινης εγωπάθειας κι ενός ύμνου στη ζωή, η αυτοθυσία της Άλκηστης αποτελεί ένα αίνιγμα. Θάνατος από έρωτα; Πράξη γυναικείας αυταπάρνησης, όμως ύποπτης ακεραιότητας, καθώς εγκαταλείπονται παιδιά χάριν ενός δειλού συζύγου;
Αρκετοί μελετητές έχουν ήδη υποστηρίξει ότι η Άλκηστη είναι ένα δράμα που παριστάνει την ηθική ευθύνη του Άδμητου, ο οποίος αποδέχεται εγωιστικά την αυτοθυσία της συζύγου του. Μετά το θάνατό της ανακαλύπτει ότι η αποδοχή της υποκατάστασης τού εξασφάλισε τελικά μια ζωή αβίωτη, γεγονός που αποδεικνύει τον παραλογισμό της αποδοχής. Επιπροσθέτως, το νόημα του έργου χρειάζεται να αναζητηθεί στο πλέγμα των ανθρώπινων σχέσεων, και όχι μόνο συζυγικών. Πρόσφατα, η Scodel έδειξε ότι ορισμένες λέξεις – κλειδιά του δράματος προέρχονται από τη σφαίρα της φιλίας. Οι όμαιμοι “φίλοι” του Άδμητου τον εγκαταλείπουν, ενώ πραγματικοί “φίλοι” αναδεικνύονται οι ξένοι, η Άλκηστη και ο Ηρακλής. Πράγματι, δεν είναι διόλου συμπτωματικό το γεγονός πως η Άλκηστη χαρακτηρίζεται στο έργο “οθνείος και ξένη” .
Ο Ευριπίδης παριστάνοντας την Άλκηστη να πεθαίνει, όχι μόνο ως σύζυγος την ημέρα του γάμου της, αλλά και ως μητέρα προσδίδει στο έργο μία καινούρια διάσταση. Η θυσία της δεν κινείται από ιδιοτέλεια, αλλά αποσκοπεί στη σωτηρία του συζύγου της, την εξασφάλιση της ευτυχίας των παιδιών της και του δικού της καλού ονόματος. Η εικόνα της, παρά τις ρεαλιστικές πινελιές, που ασφαλώς οφείλονται στην παρέμβαση του ποιητή, εξακολουθεί να βρίσκεται πολύ κοντά στην αφοσιωμένη γυναίκα που παρουσιάζουν ποικίλες αρχαιες πηγές. Ειδικότερα, όχι μόνο ο Πλάτων στο Συμπόσιο 179b-c, αλλά και μια σειρά από επιτύμβια επιγράμματα διαφόρων περιόδων και τόπων προέλευσης προβάλλουν την Άλκηστη ως θετικό και αξιομίμητο παράδειγμα, που οι νεκρές το συναγωνίστηκαν και συχνά το ξεπέρασαν με την αρετή και τη συζυγική αγάπη και πίστη τους.
Το έργο, που καθρεφτίζει έκδηλα την επιρροή της διδασκαλίας και των τεχνικών των σοφιστών στη σκέψη του Ευριπίδη, μοιάζει να καταλήγει σε απαντήσεις που συνορεύουν με της ρήσεις του Πρωταγόρα, οι οποίες υποστηρίζουν έναν ανθρωποκεντρισμό, όπου: “πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος.”
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Bergson, L., (1985). Randbemerkungen zur Alkestis des Euripides, Eranos 83 7-22.
Conacher, D. J., (1967). Euripidean Drama. Εκδόσεις Toρόντο.
Fritz, K. von, Euripides’ Alkestis und ihre modernen Nachahmer und Kritiker, Antike und moderne Tragodie, Βερολίνο 1962, σ.256-321.