Λυδία ΜυλωνάκηΆρθρο: Λυδία Μυλωνάκη
Ψυχολόγος, MSc Forensic Mental Health
Τρομοκρατία είναι η παράνομη άσκηση βίας εναντίων προσώπων ή ιδιοκτησίας με σκοπό τον εκφοβισμό και τον εξαναγκασμό προκειμένου να υλοποιηθεί μια σειρά κοινωνικών είτε πολιτικών στόχων. Πολλές φορές, ο στόχος της τρομοκρατίας είναι η δημοσιότητα η οποία με τη σειρά της είναι δυνατό να προωθήσει τα ενδιαφέροντα και τις απαιτήσεις μιας συγκεκριμένης ομάδας. Άλλες φορές πάλι, η τρομοκρατία κινητοποιείται από τη θέληση μιας ομάδας ανθρώπων για αλλαγή, είτε αυτή είναι κοινωνική είτε πολιτική. Η έκφραση όμως του φαινομένου συνήθως έχει χείριστες συνέπειες τόσο για τα άτομα που το κινητοποιούν όσο και για τον κόσμο που τυχαίνει ή μη να αποτελεί θύμα του.
Τα κίνητρα της τρομοκρατίας δεν είναι πάντοτε ξεκάθαρα. Είναι πολλοί και διάφοροι οι λόγοι που μπορούν να οδηγήσουν σε μια τέτοια πράξη. Πολλές τρομοκρατικές επιθέσεις έχουν κίνητρο πολιτικό με άμεσο σκοπό την αποδυνάμωση ενός καθεστώτος. Ακόμη, μια πληθώρα τρομοκρατιών επιθέσεων στηρίζεται σε διαφορές ιδεολογίας είτε διαφορές θρησκευτικής φύσεως. Επιπλέον, μια τρομοκρατική ενέργεια δίνει αφορμή για δημοσιότητα η οποία με τη σειρά της γνωστοποιεί τα κίνητρα μια οργάνωσης σε ολόκληρο τον κόσμο.
Τα άτομα που εκτελούν τις τρομοκρατικές ενέργειες, οι λεγόμενοι βομβιστές αυτοκτονίας είναι τα πρώτα θύματα κάθε τέτοιου περιστατικού. Έρευνες αναδεικνύουν πως το γενικό προφίλ των τρομοκρατών αυτοκτονίας αφορά ως επί το πλείστον άτομα τα οποία έχουν χάσει τουλάχιστον ένα συγγενή ή φίλο σε βίαιο περιστατικό με αυτό που κατονομάζουν ως εχθρό τους. Οι δράστες σε αυτή τη περίπτωση είναι κυρίως άνδρες με ένα όμως ολοένα αυξανόμενο ποσοστό γυναικών. Στη πλειοψηφία τους τα άτομα που λαμβάνουν μέρος σε τρομοκρατικά περιστατικά είναι σχετικά νεαρής ηλικίας.
Πολλές σύγχρονες έρευνες αναδεικνύουν πως η ανάλυση του φαινομένου της τρομοκρατίας είναι πολύπλοκη. Μια πρώτη ψυχοκοινωνική πτυχή της τρομοκρατίας είναι πως πρέπει να την κατανοούμε όχι τόσο ως ένα κοινωνικό ή ψυχολογικό κατασκεύασμα αλλά ως μια κοινωνικοπολιτική μέθοδο με σκοπό να ασκήσει επιρροή. Ο κόσμος αποτελείται αλλά και λειτουργεί ως επί το πλείστον στο πλαίσιο μιας ασταμάτητης κοινωνικής επιρροής. Ως εκ τούτου, η τρομοκρατικές επιθέσεις σκοπεύουν στην αλληλεπίδραση μεταξύ των διαφόρων ομάδων που εμπλέκονται στο κάθε περιστατικό. Στη συνέχεια, παρατηρούμε πως τα γνωρίσματα των τρομοκρατών τείνουν να είναι αποτέλεσμα της ίδιας κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Μια πληθώρα ερευνών αναδεικνύουν πως η πιθανότητα ενός ατόμου να γίνει μέλος μιας τρομοκρατικής οργάνωσης έχει να κάνει σε μεγάλο βαθμό με την πολιτική κουλτούρα της περιοχής του, της οικογένειας τους αλλά και του κύκλου κοινωνικοποίησης του.
Αν παρατηρήσουμε, ιστορικά είναι εμφανές ότι τα τρομοκρατικά επεισόδια είναι συνήθως μέρος μιας γενικότερης πολιτικής και κοινωνικής κρίσης. Όταν ο κόσμος χάνει την ελπίδα του μια τρομοκρατική καμπάνια εμφανίζεται προκειμένου να ασκήσει πολιτική, κοινωνική και ιδεολογική επιρροή. Τέλος, είναι λογικό πως μια τρομοκρατική επίθεση είναι δυνατό να πραγματοποιηθεί μόνον όταν οι τρομοκράτες έχουν πρόσβαση σε κάποιους βασικούς και απαραίτητους πόρους. Οι πόροι αυτοί είναι οικονομικοί, υλικοί και τεχνολογικοί και η απόκτηση τους δεν είναι μια εύκολη υπόθεση. Το ότι οι οργανώσεις αυτές καταφέρνουν να έχουν πρόσβαση, σημαίνει πως κατά πάσα πιθανότητα, η γενικότερη κατάσταση τους το επέτρεψε.
Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία πως η σύγχρονη τρομοκρατία είναι μια από τις σημαντικότερες πηγές κινδύνου και κοινωνικού συναγερμού, συνάμα με μια μεγάλη λίστα από απειλές που χαρακτηρίζουν τον 21ο αιώνα. Η τρομοκρατία είναι ένα σύγχρονο κοινωνικό φαινόμενο που οι ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες αδυνατούν να δώσουν μόνο μια επεξήγηση. Αντ’ αυτού κρίνουμε πως η τρομοκρατία έχει μα πληθώρα προσώπων που δεν χαρακτηρίζονται μόνο από τους ίδιους τους τρομοκράτες αλλά και από το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Bandura, A. (2003). The role of selective moral disengagement in terrorism and counterterrorism. In F. M Moghaddam & A. J. Marsella (Eds.),
Understanding terrorism. Psychosocial roots, consequences and interventions. Washington, D.C.: American Psychological Association.
Bovenkerk, F. & Chakra, B. A. (2004). Terrorism and organized crime. UN Forum on crime and society, 1 (2), 3-16.
Kruglanski, A. W. & Golec, A. (2004). Individual Motivations, The Group Process and Organizational Strategies in Suicide Terrorism. In E.M. Meyersson Milgrom (Ed.), Suicide Missions and the Market for Martyrs, A Multidisciplinary Approach. Princeton, N.J.: Princeton University Press.
Kruglanski, A.W. (2005). The Psychology of Terrorism: Syndrome versus Tool Perspectives. Paper presented at the conference on Working Together: R & D Partnerships in Homeland Security, April 27-28, Boston, MA.
Taylor, D.M. & Louis, W. (2003). Terrorism and the quest for identity. In F.M. Moghaddam & A. J. Marsella (Eds.), Understanding terrorism. Psychological roots, consequiences and interventions. Washington: American Psychological Association.
Ward, R. (2005). The economics of terrorism. UN Forum on crime and society, 1 (2), 17-30.