Δημήτρης Βαγενάς‘Αρθρο: Δημήτρης Βαγενάς
Ψυχολόγος
Όπως το Εγώ, έτσι κι ο Σπάιντερμαν δε σταματά να εξελίσσεται και να ψάχνει νέους τρόπους ν’ ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του εκάστοτε περιβάλλοντος
Απ’ όλους τους σουπερ – ήρωες της Marvel και της DC, ο Σπάιντερμαν, κυρίως όπως παρουσιάστηκε στην τριλογία των ταινιών του Sam Raimi, είναι ίσως ο πιο ανθρώπινος κι αυτός με τον οποίο μπορούμε να ταυτιστούμε ευκολότερα: κι αυτό γιατί ο Πήτερ Πάρκερ, όπως μας συστήνεται στην αρχή της ταινίας, δεν είναι παρά ένας καθημερινός έφηβος, που προσπαθεί να καλύψει τις ανάγκες του και ν’ αντιμετωπίσει τα άγχη και τις ανασφάλειές του.
Η ιστορία ξεκινάει στη Νέα Υόρκη, όπου ο Πήτερ ζει μαζί με το θείο του, Μπεν, και τη θεία του, Μέι. Παρότι είναι πολύ καλός μαθητής, δεν είναι καθόλου δημοφιλής στο σχολείο και γι’ αυτό φοβάται να εκφράσει τα ερωτικά του συναισθήματα στη γειτόνισσα και συμμαθήτριά του, Μέρι Τζέιν. Έχει μονάχα ένα φίλο, το Χάρι, που είναι ο γιος του Νόρμαν, ενός πολύ πλούσιου επιστήμονα που εκτιμά τις ικανότητες του Πήτερ στις θετικές επιστήμες. Κατά τη διάρκεια μιας σχολικής εκδρομής, μια γενετικά μεταλλαγμένη αράχνη δαγκώνει τον Πήτερ, χαρίζοντάς του σούπερ δυνάμεις. Παράλληλα, εξαιτίας ενός πειράματος, αποκτά κι ο Νόρμαν σούπερ δυνάμεις, αλλά ταυτοχρόνως μετατρέπεται σ’ ένα μανιακό δολοφόνο. Λίγο μετά την αποφοίτησή του, ο Πήτερ αποφασίζει ν’ αξιοποιήσει τις δυνάμεις του και να πολεμήσει το έγκλημα: έτσι σχεδιάζει μια στολή και για να κρύψει την αληθινή του ταυτότητα γίνεται γνωστός ως Σπάιντερμαν. Αντιστοίχως, ο Νόρμαν γίνεται γνωστός ως Γκριν Γκόμπλιν και ζητάει απ’ το Σπάιντερμαν να συνεργαστεί μαζί του, κάτι που φυσικά εκείνος αρνείται. Ο Νόρμαν ανακαλύπτει τελικά την πραγματική ταυτότητα του Σπάιντερμαν κι απαγάγει τη Μέρι Τζέιν. Ο Πήτερ καταφέρνει να τη σώσει και, καθώς παλεύει μαζί του, ο Νόρμαν αποκαλύπτει το πραγματικό του πρόσωπο, προσπαθώντας να γλιτώσει. Ενώ ζητάει απ’ τον εχθρό του να τον συγχωρέσει, δοκιμάζει να τον σκοτώσει πισώπλατα, ο Πήτερ όμως σκύβει, κι έτσι ο Νόρμαν σκοτώνει τον εαυτό του. Καθώς πεθαίνει, ζητάει απ’ τον Πήτερ να μην πει τίποτα στο γιο του. Κατά τη διάρκεια της κηδείας του, η Μέρι Τζέιν εξομολογείται στον Πήτερ πως είναι ερωτευμένη μαζί του. Παρότι τρέφει κι εκείνος τα ίδια συναισθήματα, αποφασίζει να την προστατέψει απ’ τους εχθρούς του Σπάιντερμαν και της λέει να παραμείνουν φίλοι. Φεύγοντας απ’ την κηδεία, ο Πήτερ καταφέρνει ν’ αποδεχτεί τη νέα του ζωή ως Σπάιντερμαν.
Παρότι ως Σπάιντερμαν πολεμάει εγκληματίες, τέρατα και εξωγήινους, ως Πήτερ Πάρκερ είναι ένας συνηθισμένος νεαρός που ζει μια συμβατική ζωή, κι ως εκ τούτο αποτελεί έναν ιδανικό χαρακτήρα για να μας βοηθήσει να καταλάβουμε τις λειτουργίες και τους μηχανισμούς του Εγώ, όπως προτάθηκαν από τον Έρικ Έρικσον, τον Χάινζ Χάρτμαν, και φυσικά το Σίγκμουντ Φρόιντ. Σύμφωνα με τον πατέρα της ψυχανάλυσης, το Εγώ, το Αυτό και το Υπερεγώ αποτελούν τα τρία συστατικά της ψυχής. Το Αυτό, λειτουργώντας σύμφωνα με την «αρχή της ευχαρίστησης», δεν ενδιαφέρεται για τις συνέπειες των πράξεών του κι έχει ως μοναδικό στόχο να ικανοποιήσει τα επιθετικά και σεξουαλικά του ένστικτα και να προασπίσει τα συμφέροντά του. Στην εν λόγω ταινία, το Αυτό εκπροσωπείται από το Νόρμαν που, όταν αντιλαμβάνεται πως κατά πάσα πιθανότητα θ’ απολυθεί, σκοτώνει χωρίς δεύτερη σκέψη τους συνεργάτες του, βάζοντας και τη ζωή άλλων ανθρώπων σε κίνδυνο, ενώ όταν αιχμαλωτίζει το Σπάιντερμαν καυχιέται για το πώς θα βιάσει και θα βασανίσει τη Μέρι Τζέιν, αφού τον σκοτώσει. Το Αυτό είναι παρόν σε κάθε άνθρωπο από τη γέννησή του, το Υπερεγώ όμως αναπτύσσεται σταδιακά και περιλαμβάνει τις αξίες, τους ηθικούς κανόνες και τις κοινωνικά αποδεκτές συμπεριφορές. Το Υπερεγώ εκπροσωπείται από το θείο Μπεν ο οποίος, αντιλαμβανόμενος τις αλλαγές στη συμπεριφορά του ανιψιού του τον συμβουλεύει ν’ αξιοποιήσει τις δυνάμεις του για το κοινό καλό, λέγοντάς του πως «η μεγάλη δύναμη φέρνει μεγάλη ευθύνη».
Το Εγώ, λειτουργώντας σύμφωνα με την «αρχή της πραγματικότητας», προσπαθεί να βρει μια ισορροπία ανάμεσα στις ανάγκες του Αυτό και στις απαγορεύσεις του Υπερεγώ και να ικανοποιηθεί χρησιμοποιώντας μονάχα θεμιτά μέσα. Αντιστοίχως, ο Πήτερ προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στις απαιτήσεις του Μπεν και του Νόρμαν: παρότι αγαπά και σέβεται το θείο του, όταν εκείνος τον συμβουλεύει θυμώνει μαζί του και δε λαμβάνει υπόψη του τη συμβουλή του. Έτσι, χρησιμοποιεί της δυνάμεις του για να κερδίσει χρήματα σ’ ένα τουρνουά πάλης, κι όταν ο υπεύθυνος του αγώνα τον εξαπατά, αρνούμενος να του δώσει όσα του αναλογούν, ο Πήτερ τον εκδικείται και δε σταματάει τον άντρα που τον ληστεύει. Συμπτωματικά, αυτός είναι ο ίδιος άντρας που αμέσως μετά σκοτώνει τον Μπεν για να διαφύγει με το αυτοκίνητό του, κι αυτός είναι κι ο λόγος που ο Πήτερ αισθάνεται τύψεις κι αποφασίζει ν’ ακολουθήσει τη συμβουλή του θείου του και να χρησιμοποιήσει τις δυνάμεις του για το κοινό καλό. Όσον αφορά στην αμφιθυμική σχέση του με τον πατέρα του καλύτερού του φίλου, ο Πήτερ δείχνει να σέβεται τις επιστημονικές ικανότητες του Νόρμαν, ενώ είναι εμφανέστατο πως ο Νόρμαν εκτιμά τον Πήτερ περισσότερο κι από τον ίδιο του το γιο και πως ως Γκριν Γκόμπλιν θαυμάζει τις ικανότητες του Σπάιντερμαν, γι’ αυτό και θέλει να συνεργαστεί μαζί του. Παρότι ο Πήτερ αρνείται, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως πριν το θάνατο του θείου του χρησιμοποίησε τις δυνάμεις του μονάχα για το δικό του συμφέρον και πως χάρη στο θείο του κατάφερε ν’ ακολουθήσει έναν ηθικά σωστό δρόμο. Μάλιστα, όταν ο Νόρμαν τού ζητάει να τον συγχωρέσει και να τον αφήσει να γίνει ο πατέρας του, αυτός απαντάει πως πατέρας του είναι ο Μπεν, καταφέρνοντας έτσι να δαμάσει το Αυτό και ν’ ακολουθήσει το δύσκολο δρόμο που του υπαγορεύει το Υπερεγώ.
Σε αντίθεση με το Φρόιντ, ο Έρικ Έρικσον εισήγαγε μια ψυχοκοινωνική θεωρία, δίνοντας έμφαση στην αλληλεπίδραση του Εγώ με τους υπόλοιπους ανθρώπους και με τις απαιτήσεις του εκάστοτε περιβάλλοντος. Σύμφωνα με τον Έρικσον, υπάρχουν οχτώ στάδια ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης, ξεκινώντας από τη γέννηση και φτάνοντας μέχρι την ύστερη ενήλικη ζωή, και κάθε στάδιο αντιπροσωπεύει μια διαφορετική σύγκρουση. Η επίλυση κάθε σύγκρουσης οδηγεί στην ανάπτυξη του Εγώ και στην ομαλή του εισαγωγή στο επόμενο στάδιο, ενώ η αδυναμία να επιλύσουμε μια σύγκρουση μας οδηγεί σε σύγχυση και δυσκολεύει ακόμη περισσότερο την αντιμετώπιση των απαιτήσεων του επόμενου σταδίου. Το όνομα του πέμπτου σταδίου, που ξεκινάει στα 12 έτη και ολοκληρώνεται στα 18, είναι «Ταυτότητα ή Σύγχυση Ρόλων» και το ερώτημα που πρέπει ν’ απαντηθεί είναι «Ποιος είμαι;» Αυτή είναι και η πρώτη φράση που ακούμε στην ταινία, καθώς ο Πήτερ, όπως και κάθε έφηβος, προσπαθεί να βρει την ταυτότητά του και τη θέση του στην κοινωνία. Η δική του περίπτωση όμως είναι πιο δύσκολη, καθώς πρέπει να βρει τη θέση του ως ένας άντρας με σούπερ δυνάμεις. Κατά τον Έρικσον, η αδυναμία του εφήβου να συγκροτήσει την ταυτότητά του μπορεί να τον οδηγήσει σε σύγχυση ρόλων. Ευτυχώς, ο Πήτερ κατάφερε να βρει τη δική του ταυτότητα και ν’ απαντήσει στο κρίσιμο ερώτημα: στο τέλος της ταινίας κάνει ξανά την ίδια ερώτηση στον εαυτό του, απαντώντας «Είμαι ο Σπάιντερμαν»!
Για τον Χάινζ Χάρτμαν βασικός στόχος του Εγώ είναι η προσαρμογή στο περιβάλλον. Σύμφωνα με τη θεωρία του, το Εγώ είναι αυτόνομο και έχει την ικανότητα ν’ αλλάζει, ούτως ώστε να μπορεί να προσαρμόζεται. Έτσι, στην προσπάθειά του ν’ αντιμετωπίσει νέες καταστάσεις, το άτομο είτε αλλάζει το περιβάλλον του, είτε αλλάζει πτυχές της προσωπικότητάς του. Στην προκειμένη περίπτωση, ο Πήτερ προσπάθησε ν’ αλλάξει τον εαυτό του: αρχικά ήταν μπερδεμένος και δεν ήξερε πώς να χρησιμοποιήσει τις δυνάμεις του, έτσι επινόησε την προσωπικότητα του Σπάιντερμαν, ούτως ώστε να χρησιμοποιήσει τις ικανότητές του για το κοινό καλό. Παρότι στο τέλος της ταινίας καταφέρνει να προσαρμοστεί στη νέα του πραγματικότητα, στις επόμενες δύο ταινίες αυτή η μεταμόρφωση γεννάει νέα προβλήματα και τον αναγκάζει να εξερευνήσει ακόμη περισσότερο τις δυνατότητές του. Όπως το Εγώ, λοιπόν, έτσι κι ο Πήτερ δε σταματά να εξελίσσεται και να ψάχνει νέους τρόπους ν’ ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του εκάστοτε περιβάλλοντος.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Feldman, R. S. (2009). Εξελικτική Ψυχολογία: Δια βίου ανάπτυξη – Τόμος Α’. Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg.
Freud, S. (1960). The Ego and the Id. New York: W.W. Norton & Company.
Hartmann, H. (1964) Essays on ego psychology. London: The Hogarth Press and The Institute of Psychoanalysis.
Indick, W. (2004). Psychology for Screenwriters. Ventura: Michael Wiese Productions