Γιώργος ΜπρεκουλάκηςΆρθρο: Γιώργος Μπρεκουλάκης
Ψυχολόγος
Μέχρι περίπου τα τέλη του 20ου αιώνα (έτος 1999) το γεγονός ότι ένας άνθρωπος ανήκε στην ΛΟΑΤ (λεσβίες, ομοφυλόφιλοι, αμφιφυλόφιλοι, τρανς) κοινότητα ήταν μια πραγματικότητα ηθικά και πνευματικά υποτιμητική γι’ αυτό και πολλοί ΛΟΑΤ άνθρωποι μέχρι σήμερα κρύβουν τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό από την οικογένειά τους, από τους χώρους εργασίας τους και από φίλους τους ώστε να μπορέσουν να επιβιώσουν σε ένα κλίμα ομοφοβίας, αμφιφοβίας και απαξίωσης. Στις μέρες μας, παρά το γεγονός ότι από το 1973 η ομοφυλοφιλία έχει σταματήσει να θεωρείται ψυχική διαταραχή και τα ανθρώπινα δικαιώματα των ΛΟΑΤ αναγνωρίζονται περισσότερο (γάμος, παιδοθεσία), οι ΛΟΑΤ άνθρωποι, αφού έχουν ενηλικιωθεί και έχουν διάφορες εμπειρίες μεταξύ των οποίων και κάποιον ετεροφυλόφιλο γάμο και ενδεχομένως έχουν γίνει και γονείς, αποφασίζουν να ζήσουν ανοιχτά ως ΛΟΑΤ.
Η επιστημονική μελέτη σχετικά με τις λεσβίες, τους gay άνδρες, τους αμφισεξουαλικούς και τους διεμφυλικούς ανθρώπους (ΛΟΑΤ) καθώς και για τις οικογένειές τους είναι ένα αυξανόμενο πεδίο έρευνας και πρακτικής διεθνώς. Οι ΛΟΑΤ ενήλικες έχουν την εμπειρία της οικογένειας είτε με τον συμβατικό είτε με τον μη συμβατικό τρόπο. Για παράδειγμα: α. οικογένεια προέλευσης (family of origin), β. οικογένεια που δημιουργείται μετά τον γάμο με σκοπό την τεκνοποίηση ή την παιδοθεσία (family of procreation) και γ. την οικογένεια επιλογής (family of choice), δηλαδή μια οικογένεια φίλων.
Η εμπειρία των οικογενειακών σχέσεων για τους ΛΟΑΤ ανθρώπους: οι συναισθηματικοί δεσμοί της οικογένειας προέλευσης των ΛΟΑΤ ενηλίκων εμπεριέχουν α. τις σχέσεις τους με τους ηλικιωμένους γονείς τους και τα αδέλφια τους (family of origin), β. τις σχέσεις τους με τους ομόφυλους ή διαφορετικού φύλου συντρόφους τους, τα παιδιά και τα εγγόνια τους (family of procreation). Όσο περνούν τα χρόνια οι οικογενειακοί δεσμοί υποκαθίσταται από την ανάπτυξη φιλικών σχέσεων (Muraco & Fredriksen-Goldsen, 2011) αν και στη σύγχρονη εποχή αρκετοί gay άνδρες και λεσβίες έχουν καλές σχέσεις τόσο με τους γονείς τους όσο και με τα αδέλφια τους (Connidis, 2010), πρώην συζύγους και συντρόφους παράλληλα με τους φίλους τους.
Οικογένεια Επιλογής (Family of choice): ο όρος πρωτοεμφανίστηκε το 1991 (Weston) και αφορά στους ενήλικες- φίλους με τους οποίους οι ΛΟΑΤ έχουν αναπτύξει συναισθηματικούς δεσμούς που χαρακτηρίζονται από συναισθήματα ασφάλειας, κοινών αξιών και αμοιβαίας εμπιστοσύνης. Αυτές τις σχέσεις παρατηρούμε και στους ΛΟΑΤ τρίτης ηλικίας (Gabrielson & Holston, 2014). Η επιστημονική έρευνα δείχνει ότι οι ηλικιωμένοι ομόφυλοι άνδρες και οι λεσβίες της τρίτης ηλικίας προτιμούν να λαμβάνουν φροντίδα και υποστήριξη από την οικογένεια επιλογής τους (family of choice) δηλαδή τους φίλους τους συγκριτικά με την οικογένεια προέλευσής τους (biological family). Η προτίμηση προς την οικογένεια επιλογής συμβαίνει γιατί στην περίπτωση αυτή οι ΛΟΑΤ δεν χρειάζονται να κρύβουν τον σεξουαλικό τους προσανατολισμό όπως συμβαίνει με τις βιολογικές τους οικογένειες (families of origin).
Επτά (7) παράγοντες ανάπτυξης της ψυχικής υγείας των ΛΟΑΤ ανθρώπων. Aς δούμε κάποιους παράγοντες που συμβάλλουν στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των ΛΟΑΤ ανθρώπων και των οικογενειών τους:
- Αποδοχή, σεβασμός, υποστήριξη, συναισθηματική ασφάλεια και σύνδεση μεταξύ των μελών της οικογένειας προέλευσης (family of origin). Φαίνεται ότι η φροντίδα, ο σεβασμός, η ανοιχτή επικοινωνία και η συναισθηματική ασφάλεια μεταξύ των μελών της βιολογικής οικογένειας που περιλαμβάνει ΛΟΑΤ μέλος παίζει σημαντικό ρόλο για την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη του ΛΟΑΤ μέλους. Η αυτοαποκάλυψη (“coming out of the closet”) σχετικά με τον σεξουαλικό προσανατολισμό χρειάζεται να γίνεται με προσεκτικό, προστατευτικό τρόπο και συναισθηματικά ασφαλή μεταξύ των μελών μιας οικογένειας. Στην περίπτωση έλλειψης αποδοχής ενός ΛΟΑΤ εφήβου ή ενήλικα από τους γονείς του δεν συνίσταται το “coming out” (αυτοαποκάλυψη) μέχρι ο έφηβος ή ο ενήλικας αισθανθεί ασφάλεια για να επικοινωνήσει τον σεξουαλικό προσανατολισμό του. Το “coming out of the closet” ενός εφήβου προς τους γονείς του μπορεί να γίνεται όταν ο έφηβος έχει διερευνήσει ότι οι γονείς του έχουν τουλάχιστον κάποιο βαθμό ανεκτικότητας σε θέματα διαφορετικότητας. Επίσης, οι γονείς έχουν ευθύνη να είναι ενημερωμένοι σε θέματα διαφορετικότητας και σεξουαλικού προσανατολισμού ώστε να μπορούν να προσεγγίσουν τα παιδιά τους και να αναλαμβάνουν και την γονεϊκή ευθύνη για θέματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και ταυτότητας φύλου χωρίς την αναπαραγωγή υποτιμητικών στερεοτύπων (πχ οι gay άνδρες είναι λιγότερο άνδρες, οι λεσβίες γυναίκες είναι λιγότερο γυναίκες).
- Αντίληψη φροντίδας και αποδοχής από άλλους ενήλικες (Family of choice). Ανεξάρτητα από την αποδοχή ή όχι της οικογένειας προέλευσης είναι σημαντικό ένας ΛΟΑΤ άνθρωπος να είναι σεβαστός αναφορικά με τον σεξουαλικό του προσανατολισμό σε ενήλικες του ευρύτερου οικογενειακού ή και φιλικού του περιβάλλοντος με τους οποίους αναπτύσσονται φροντιστικές, σχέσεις αποδοχής, υποστήριξης και ασφάλειας. Σε αυτές τις σχέσεις μπορεί να συμπεριλαμβάνονται και οι ψυχοθεραπευτές οι οποίοι μπορεί να αναλαμβάνουν και ρόλο μέντορα (καθοδηγητή ή «γονέα που αποδέχεται το παιδί του») στις περιπτώσεις απόρριψης ενός LGBT ανθρώπου από τους γονείς του.
- Ασφάλεια στον, χώρο του σχολείου, στο χώρο εργασίας. Σύμφωνα με έρευνα του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην Ελλάδα, το 92% των ερωτηθέντωνέκρυβε το γεγονός ότι είναι ΛΟΑΤ κατά τη διάρκεια της σχολικής εκπαίδευσης, το 76% της ηλικιακής ομάδας 18-24 δηλώνει πως κατά τη σχολική εκπαίδευση πριν την ηλικία των 18 ετών αντιμετώπισε αρνητικά σχόλια ή αρνητική συμπεριφορά στο σχολείο επειδή είναι ΛΟΑΤ. Το 97% των ερωτηθέντωναναφέρει ότι κατά τη διάρκεια της σχολικής εκπαίδευσης πριν την ηλικία των 18 ετών άκουσε αρνητικά σχόλια ή υπήρξε μάρτυρας αρνητικής συμπεριφοράς επειδή κάποιο μέλος του διδακτικού προσωπικού θεωρήθηκε ΛΟΑΤ. Είναι σημαντικό ένας ΛΟΑΤ άνθρωπος στο σχολείο ή στο χώρο εργασίας να σχετίζεται με άτομα με τα οποία αισθάνεται ασφάλεια, αγάπη και αποδοχή. Επίσης, είναι και ευθύνη του σχολείου καθώς και του χώρου εργασίας να προάγει σχέσεις ψυχικής και σωματικής υγείας. Σχεδόν 1 στους 4 (23%) ΛΟΑ νέους στη Βρετανία έχει κάνει απόπειρα αυτοκτονίας λόγω της εξωτερικευμένης και εσωτερικευμένης ομοφοβίας και αμφιφοβίας.
- Σύνδεση με την ΛΟΑΤ κοινότητα (πχ ΛΟΑΤ οργανώσεις). Ο ΛΟΑΤ άνθρωπος που αποδέχεται την αυτοεικόνα του ενώ παράλληλα αντιλαμβάνεται την κοινωνική απόρριψη μπορεί να προσπαθήσει να ενδυναμώσει την κοινωνική του ταυτότητα με το να συμμετάσχει σε κάποιες οργανώσεις της ΛΟΑΤ κοινότητας που ασχολούνται με την προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ΛΟΑΤ. Με την συμμετοχή του σε αυτές τις οργανώσεις ένας ΛΟΑΤ άνθρωπος αισθάνεται περισσότερο συναισθηματικά συνδεδεμένος με τον εαυτό του και με ανθρώπους που αποδέχονται τον σεξουαλικό του προσανατολισμό.
- Θετική σεξουαλική ταυτότητα: Η θετική σεξουαλική ταυτότητα συνίσταται στην αντίληψη ότι ένας άνθρωπος μπορεί να έχει διαφορετικούς σεξουαλικούς προσανατολισμούς και να αισθάνεται συμφιλιωτικά με αυτή την αντίληψη γιατί οι «διορθωτικές» θεραπείες σχετικά με ένα προσανατολισμό (πχ διόρθωση της ομοφυλοφιλίας) έχουν ψυχοπαθολογικές συνέπειες για την ψυχοσύνθεση ενός ανθρώπου. Η αντίληψη της θετικής σεξουαλικής ταυτότητας σχετίζεται και με την συναισθηματική ενημερότητα ότι ο ετεροκανονικός τρόπος ζωής και η ομοφοβία ναι μεν είναι μια δύναμη στον κόσμο που όμως δεν κυριαρχεί στην ζωή του ΛΟΑΤ ατόμου. Ο ΛΟΑΤ άνθρωπος που έχει θετική αυτοεικόνα μπορεί να σχετίζεται το ίδιο καλά με όλους τους ανθρώπους διαφορετικών σεξουαλικών προσανατολισμών χωρίς να χάνει την αυτοπεποίθησή του.
- ΛΟΑΤ ερωτική, συντροφική σχέση εγγύτητας και σταθερότητας εφάμιλλη του γάμου των ετεροφυλόφιλων. Ο κωμικός Jason Stuart αναφέρει χαρακτηριστικά: «εύχομαι στους straight να σταματήσουν να εμποδίζουν τους ομοφυλόφιλους από το να παντρεύονται μεταξύ τους. Εάν οι straight αφήσουν τους ομοφυλόφιλους να παντρεύονται μεταξύ τους τότε οι ομοφυλόφιλοι θα σταματήσουν να παντρεύονται straight!» Ο gay άντρας ή η λεσβία γυναίκα που είναι παντρεμένοι σε ετεροφυλόφιλο γάμο βρίσκονται σε κατάσταση διπλού δεσμού και η εγγύτητα στη σχέση του ζευγαριού τους είναι περιορισμένη. Ο John Gottman, γνωστός ψυχολόγος που μελετά τις σχέσεις ομόφυλων ζευγαριών, παρατηρεί ότι συγκριτικά με τα ετερόφυλα ζευγάρια τα ομόφυλα ζευγάρια αναφέρουν τις ίδιες ποιότητες αναφορικά με την ευτυχία και την ικανοποίηση στις σχέσεις τους. Τα ομόφυλα ζευγάρια μιλούν περισσότερο ανοιχτά και ειλικρινά για τις ερωτικές τους ζωές. Επίσης, σε μια δωδεκαετή έρευνα μόνο το 20% των gay και λεσβιακών ζευγαριών χώριζε συγκριτικά με το 38% των ετερόφυλων ζευγαριών.
Στις περισσότερες πολιτείες των ΗΠΑ, στον Καναδά, στην Νότιο Αφρική, στην Αργεντινή, στην Βραζιλία, στο Μεξικό, στην Νέα Ζηλανδία, στην Ουρουγουάη και στην Κολομβία έχουν νομιμοποιηθεί οι γάμοι προσώπων του ίδιου φύλου. Επίσης, δώδεκα ευρωπαϊκές χώρες αναγνωρίζουν νομικά το γάμο ατόμων του ιδίου φύλου: το Βέλγιο, η Δανία, η Φινλανδία, η Γαλλία, η Ισλανδία, το Λουξεμβούργο, η Ολλανδία, η Νορβηγία, η Πορτογαλία, η Ισπανία, η Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ άλλες δώδεκα αναγνωρίζουν μια μορφή πολιτικής ένωσης ή συμβίωσης.
7.Παιδοθεσία («υιοθεσία») από ομόφυλα ζευγάρια ανδρών ή γυναικών. Ο Αμερικανικός Ψυχιατρικός Σύλλογος, ο Αμερικανικός Ψυχολογικός Σύλλογος και η Αμερικανική Παιδιατρική Εταιρία υποστηρίζουν την παιδοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια ανδρών ή γυναικών. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ισπανία, η Σουηδία, η Νορβηγία, η Ολλανδία, η Ισλανδία , το Βέλγιο, η Ιρλανδία, η Μάλτα, η Πορτογαλία αποδέχονται νομικά την παιδοθεσία από ομόφυλα ζευγάρια. Επίσης, νομικό δικαίωμα στην παιδοθεσία κατοχυρώνεται σε ορισμένες περιοχές των ΗΠΑ, της Αυστραλίας και στο Μεξικό.
Το 2008 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων υποστήριξε ότι τα ομόφυλα ζευγάρια έχουν δικαίωμα παιδοθεσίας.
Η Ανεξάρτητη Αρχή του Συνηγόρου του Πολίτη στην Ελλάδα υποστηρίζει την νομική προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών που συμβιώνουν με ομόφυλους γονείς και προτρέπει στην θέσπιση νόμων που θα υποστηρίζουν την ομόφυλη γονεϊκότητα ώστε να συμβάλλουν στη προαγωγή της ψυχικής υγείας των ομόφυλων γονέων και των παιδιών τους.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Anderssen, N., Amlie, C. & Ytteroy, E. A. (2002). Outcomes for children with lesbian or gay parents. A review of studies from 1978 to 2000. Scandinavian Journal of Psychology 43: 335-351.
Berzon, B. (1988). Permanent partners: building gay and lesbian relationships that last. New York: Penguin Books.
Brown, S. L. (1989). Lesbian, gay men and their families. Journal of Gay and Lesbian Psychotherapy, Vol. 1 (1). p. 68.
Cass, V. (1979). Homosexual identity formation: a theoretical model. Journal of Homosexuality, Vol. 4 (3).
Connidis, I. A. (2010). Family ties and aging (2nd ed.). Los Angeles, CA: Pine Forge Press.
Gabrielson, M. L. & Holston, E. C. (2014). Broadening definitions of family for older lesbians: modifying the lubben social network scale. Journal of Gerontological Social Work, 57, 198- 217.
Muraco, A. & Fredriksen- Goldsen, K. I. (2011). That’s what friends do: informal caregiving for chronically ill LGBT elders. Journal of Social and Personal Relationships, 28, 1073- 1092.
Weston, K. (1991). Families we choose: Lesbians, gays, kinship. New York: Cambridge University Press.