Μένη Κουτσοσίμου Άρθρο: Μένη Κουτσοσίμου
Ψυχολόγος – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
ΜΔΕ στην Κοινωνική Ψυχιατρική-Παιδοψυχιατρική
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Ιωαννίνων
Μεταδιδάκτωρ Ιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων στην Ποιότητα Υπηρεσιών
Η επιλογή του τίτλου είναι εντέχνως απροσδιόριστη, καθώς είχα να επιλέξω μεταξύ διαφόρων:
- Το τρίτο πρόσωπο στη σχέση (;)
- Η σχέση με παντρεμένο/η (;)
- Παράλληλη σχέση (;)
- Παράνομη σχέση (;)
- Ευτυχία που κόβεται στα τρία (;)
- Στους δύο τρίτος δεν χωρεί (;)
- Και οι παντρεμένοι έχουν ψυχή (;)
- Είδα φως και μπήκα (;)
- Ου μπλέξεις (;)
- Δεν ήξερες δεν ρώταγες (;)
- Σε σχέση πάθους ή λάθους (;)
- Επιλέγοντας το μη-διαθέσιμο άτομο (;)
Πάμε πάλι από την αρχή.
- 99,9% μη διαθέσιμος/η…(;) μ’ αρέσει αυτός ο τίτλος,
- Και αυτός… και ζήσαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα (;)
… ενδεχομένως να κρατήσω έναν από αυτούς εντέλει.
Το να είσαι η δεύτερη επιλογή, είναι σαν να λέμε για ορισμένους και η καλύτερη…
Μάλιστα.
Σίγουρα δεν ένιωσε έτσι η Ιώ που μεταμορφώθηκε σε αγελάδα από τον Δία, λίγο πριν τους πιάσει η Ήρα στα πράσα κι εν τέλει δεν της βγήκε σε καλό. Ένα συνεφάκι στον καταγάλανο ουρανό και η απουσία του από τον θρόνο ήταν ικανά να γεννήσουν υποψίες στην Ήρα, η οποία εντέλει ως η νόμιμη σύζυγος κατάφερε και απέσπασε από τον ίδιο – με πόνο ψυχής όπως αναφέρεται – την αγελάδα (Ιώ) ως δώρο. Το τίμημα ήταν η εξορία της αγελάδας, η παγίδευσή της για αρκετό καιρό στο σώμα του ζώου και η μη αποκατάσταση του γιου της από τον Δία.
Ο εν λόγω μύθος έχει καθολική και διαχρονική σημασία στο επάγγελμά μας, κυρίως λόγω της περίπλοκης ψυχολογικής δυναμικής του. Ο τρόπος με τον οποίο προσπαθούμε να καλύψουμε κάτι παράνομο – όπως ένα συννεφάκι στον καταγάλανο ουρανό – είναι ακριβώς το στοιχείο που μας προδίδει στο σύντροφό μας. Κυρίως λόγω των ενοχών που ενυπάρχουν, νιώθουμε την επιθυμία ασυνείδητα να προβούμε στην αποκάλυψη της παράνομης ερωτικής σχέσης, με στόχο τη δημιουργία ερωτικού τριγώνου. Όσο για το λόγο που δημιουργούμε ή συμμετέχουμε σε ερωτικά τρίγωνα, είναι γιατί δεν θέλουμε να έρθουμε αντιμέτωποι με την αμφιθυμία μας. Ο σύζυγος βρίσκει στην ερωμένη του ό,τι δεν βρίσκει στη γυναίκα του και το ανάποδο. Όσο για τη σύζυγο που συνήθως γνωρίζει, καλύπτεται στην απατηλή διατύπωση κονσέρβα, ότι αν δεν υπήρχε η παράνομη σχέση του αντρός της, όλα θα ήταν μια χαρά. Η ανάγκη της να μη χάσει το στήριγμα και ο άτυπος ανταγωνισμός με την άλλη γυναίκα υπερκαλύπτουν την αμφιθυμία της και την ανατροφοδοτούν.
Κι ενώ τα τρίγωνα μας βρίσκουν από τη γέννησή μας με τους φροντιστές μας, ενυπάρχουν ακόμη και στη δυαδική σχέση, αν σκεφτούμε ότι η μητέρα που μας φροντίζει συνήθως, είναι άλλοτε καλή και άλλοτε κακή, αναλόγως του κατά πόσο καλύπτει τις ανάγκες μας. Η συνθήκη αυτή ενσωματώνεται στην ψυχολογική μας δομή και μολονότι μεγαλώνουμε και εξελισσόμαστε, δημιουργεί μέσα μας την προδιάθεση για τριγωνικές σχέσεις.
Ο λόγος που συμμετέχουμε σε ερωτικά τρίγωνα είναι κυρίως γιατί δεν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε την αμφιθυμία μας. Ο τρίτος παίζει το ρόλο του εξωτερικού στόχου, ο οποίος και κατηγορείται κάθε φορά που αδυνατεί το άλλο πρόσωπο να αντιμετωπίσει την αμφιθυμία του. Μία τριγωνική σχέση μπορεί κάλλιστα να υφίσταται και σε φαντασιωσικό επίπεδο, όπου αν δεν πάρουμε αυτό που θέλουμε από τον εραστή μας, γίνεται αυτομάτως ‘ο κακός εραστής’ – και κάποιος άλλος, που δεν είναι απαραίτητα κάποιος που υπάρχει στη ζωή μας, μπορεί να υπάρχει μόνο στη φαντασία μας – παίρνει προσωρινά το ρόλο του ’καλού εραστή’.
Σε ένα τρίγωνο ενυπάρχει ο Ανταγωνισμός, ο οποίος υπόκειται σε δύο βασικά συστατικά: το διαχωρισμό και την αντιπαλότητα. Με το διαχωρισμό χωρίζουμε την αγάπη μας στα δύο και με την αντιπαλότητα ανταγωνιζόμαστε κάποιον τρίτο για τον έρωτα του αγαπημένου μας. Κι ενώ η συνύπαρξή τους και η μεταξύ τους ισορροπία φέρνει και καλά αποτελέσματα, στην περίπτωση του ερωτικού τριγώνου, η μεταξύ τους αντιπαράθεση δρα πάντα καταστροφικά, γιατί τις περισσότερες φορές κυριαρχεί το ένα από τα δύο, ενώ ταυτόχρονα έχουν χάσει τις διακριτές τους ιδιότητες, καθώς το ένα ενισχύει το άλλο.
Τα πράγματα περιπλέκονται, καθώς υπάρχουν πολλά είδη τριγωνικού έρωτα. Για κάποιον εξωτερικό παρατηρητή, είναι ξεκάθαρο ενδεχομένως να υποδείξουμε το ρόλο που υιοθετεί. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μία πολύ δυνατή αμφιθυμική κατάσταση, η οποία κρύβει πολλά ενοχικά συναισθήματα και σκιές, που ο άνθρωπος που τη βιώνει αδυνατεί να οριοθετήσει, να φωτίσει και να διαλευκάνει, παρά μόνο με επαγγελματική καθοδήγηση. Και το τονίζω αυτό, γιατί εάν το μοτίβο του ανθρώπου του έχει προσδώσει χαρακτηριστικά που ανήκουν στη μία ή την άλλη κατηγορία (του ανταγωνιστή ή του διαχωριστή), σπανίως κατορθώνει να απεγκλωβιστεί από αυτούς τους ρόλους και αυτό τον φαύλο κύκλο, χωρίς τη σωστή ερμηνεία. Επιπρόσθετα, αναλόγως μορφής του τριγωνικού έρωτα, καλούμαστε να δουλέψουμε με διαφορετικό τρόπο το τοπίο. Το πιο ισχυρό χαρτί του τριγωνικού έρωτα είναι ότι αν δεν ξεκαθαρίσει το τοπίο με τον ορθό τρόπο, θα υπάρχουν πάντα πισωγυρίσματα και καταστάσεις εντός, εκτός κι επί τα αυτά.
Επί του πρακτέου…
Το μεγαλύτερο πλήγμα που μπορείς να κάνεις στην αυτοεκτίμησή σου είναι να ενδώσεις στη σχέση με δεσμευμένο/η. Και καλά το παρελθόν του που ζει στις επιλογές του… το μέλλον σου που λικνίζεται σε μία καμουφλαρισμένη τάση αυτοκαταστροφής, πόσο το υπολογίζεις;
Σε πόσες καρέκλες πιστεύεις ότι μπορεί να καθίσει κάποιος/α; Ένα δίλημμα επαναλαμβανόμενο μπροστά μου, να συμβαίνει σε όλες τις εκφάνσεις, σε σημείο που αναρωτιέμαι… μηδέν πρωτοτυπία; Κι αν το θέμα μας είναι το ίδιο, κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός και ειλικρινά με εξιτάρει να ακούω κάθε ερμηνεία που δίνεται, όπως δίνεται.
Κι επειδή εν τέλει παντού υπάρχει ένας μύθος, όπως… η σχέση μου δεν πάει καλά, υπάρχουν προβλήματα, όλα έγιναν πολύ γρήγορα, δεν είμαι ερωτευμένος/η μαζί της/του, δεν ήταν έτσι στην αρχή… η ίδια ερμηνεία στο πλατό από κομπάρσους που θα θελαν να λέγονται ηθοποιοί. Οι δεύτεροι και τρίτοι ρόλοι έχουν τη χάρη τους δεν λέω, όταν όμως διεκδικείς τον πρωταγωνιστικό ρόλο, καλό θα ήταν να γνωρίζεις ότι δεν σε παίρνει για χ, ψ λόγους.
Για το τρίτο άτομο θα μπορούσαν να ειπωθούν πολλά, το δεδομένο όμως είναι ότι εντοπίζεται μία σχετική δυσκολία στο να κάνουν μία μόνιμη, καθημερινή σχέση. Ψυχολογικά ενδεχομένως ο πυρήνας της δυσλειτουργίας να αφορά σε άλυτο οιδιποδειακό πρόβλημα. Σαν να λέμε ότι ο παντρεμένος αντιπροσωπεύει τον πατέρα που δεν είχες μικρή και τον έχεις τώρα, αλλά που επιτρέπεται να τον παντρευτείς… να παίζεις μαζί του αλλά το βράδυ γνωρίζεις ότι κοιμάται με τη μαμά. Κι αυτός ο μύθος είναι αρκετά ελκυστικός όταν δεν αποκαλυφθεί εγκαίρως, καθώς συναντώνται περιπτώσεις που το τρίτο άτομο χάνει το ενδιαφέρον του όταν ο/η δεσμευμένος/η επιθυμεί να διακόψει τη νόμιμη σχέση και να ζήσει τη νέα του επιλογή. Μόλις λοιπόν χωρίζει από τον/την νόμιμο/η, τον/την αφήνει και μόλις γυρίζει στον/στην βασικό/η, το/τη διεκδικεί.
Και το παιχνίδι δύναται να χοντρύνει κι άλλο. Ανάλογες αντιδράσεις μπορεί να υπάρξουν και από την άλλη πλευρά που θα ανακαλύψει την απιστία, κοινώς: «θα φροντίσω κι εγώ να βρω έναν άλλο να κάνουμε κουαρτέτο».
Στο γιατί επιλέγετε έναν/μία δεσμευμένο/η, σας απαντώ και αλλιώς.
Η επιλογή σας συνδέεται στενά με το αρχέτυπο της απώλειας. Σε κάθε περίπτωση, ο άνθρωπος προσπαθεί να την αποτρέψει με όλη του τη δύναμη, αλλά είναι αυτή που θα σημάνει τη στροφή της ζωής του και θα του επιτρέψει να μεγαλώσει και να ωριμάσει ψυχολογικά… και ως εκ τούτου οδηγείται ασυνείδητα στην καταναγκαστική επανάληψή της. Όταν έχεις αναγκαστεί από νωρίς να αποχωριστείς κάποιον σημαντικό άλλο ή να χάσεις κάτι σημαντικό (όπως την αθωότητα, την προστασία, την αφοσίωση) και μέσα σου πιστεύεις ότι είσαι καταδικασμένος/η να βιώσεις έναν επαναλαμβανόμενο κύκλο αρχή-τέλους στη ζωή σου, τότε η επιλογή ενός δεσμευμένου συντρόφου σε ασυνείδητο επίπεδο προδικάζει ότι θα αναβιώσεις την απώλεια ή θα την «νικήσεις», παίρνοντας κάτι από κάποιον άλλο.
Συνήθως προχωράς σε έναν δικανικό συμβιβασμό, στον οποίο ορίζεται ποιος έχει την ψιλή κυριότητα και ποιος την επικαρπία…
Ωραίο άλλοθι το καταφύγιο που δίνει μία εντός εκτός κι επί τα αυτά επιλογή τριγωνικής σχέσης, αλλά για πόσο; Στη βασική πίστα – αναφέρομαι στη σχέση του παντρεμένου ζευγαριού – υπάρχουν τριβές και φθορά. Η απομυθοποίηση είναι δεδομένη και το σκηνικό γίνεται απομαγευτικό καθώς το παράνομο ζευγάρι φαντασιώνεται στην εικονική του πραγματικότητα ότι θα έχει καλύτερη τύχη. Από ρόλο αναπληρωτή σε αυτόν του πρωταγωνιστή… Μάλιστα. Και κάποια στιγμή έρχεται και η αποκάλυψη της ουσιαστικής πραγματικότητας. Όταν το ελεύθερο άτομο που κατέχει το ρόλο του τρίτου προβεί σε διεκδικήσεις ή αναζητήσεις, τότε έρχεται το τέλος. Τα συναισθήματα απόρριψης, αδικίας και προδοσίας είναι παρόντα σε έναν χρόνο που διεκδικεί εκ νέου τα πατήματά του στο τέλμα που έχει(ς) περιέλθει.
Να τον/την περιμένεις τυλιγμένος/η με την πετσέτα που έκανε μπάνιο για τελευταία φορά.
Να ζεις στην ψευδαίσθηση ότι θα νιώσει ότι του λείπεις.
Να κάνεις βόλτες μπας και τον/την πετύχεις στα στέκια σας.
Να πιστεύεις ότι θα κρατήσει το λόγο του/της κι ότι σ’ έχει ανάγκη.
Expect the unexpectable.
Αναπάντητες κλήσεις παντού… γιατί δεν είχε το κινητό που σου έδωσε…
Στην καλύτερη των περιπτώσεων το νόμιμα δεσμευμένο άτομο εξαφανίζεται, κυριολεκτικά και μεταφορικά.
Η επιστροφή στη ρουτίνα του δηλώνει την αντοχή του στον πόνο και το biased των επιλογών του.
Δεύτε τον τελευταίο ασπασμό.
Και η ζωή συνεχίζεται.
Βεβαίως υπάρχει και η όποια άλλη εξέλιξη.
… θα πάω κι ας μου βγει και σε κακό (;)
Κι αυτό το σενάριο παίζει.
Αλλά και το άλλο εξίσου.
Στο love story να μην έχεις το ρόλο κομπάρσου, αλλά αυτόν του guest star (!)
Που έρχεται απρογραμμάτιστα, συμμετέχει φιλικά, φέρνει τα πάνω-κάτω και μετά, φεύγει.
Όλα έχουν ένα τίμημα… το αντίστοιχο…
Ένα πράγμα που έχεις αποκτήσει, σπάνια διατηρεί τη γοητεία που είχε όταν το επεδίωκες…
Μμμμμμ… όπως μάλιστα.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Pittman Frank (2012). Beyond Betrayal: Life After Infidelity, Psychology Today.
Michael Kingham, Harvey Gordon (2004). Aspects of morbid jealousy. Advances in Psychiatric Treatment. Vol 10 (3) 207-215; DOI: 10.1192/apt.10.3.207.