Δημήτρης ΒαγενάςΆρθρο: Δημήτρης Βαγενάς
Ψυχολόγος
Ακόμα κι η απόσταση που μπορείς να διανύσεις μ’ ένα αεροπλάνο, δεν είναι τίποτα μπροστά στην απόσταση που μπορείς να διανύσεις διαβάζοντας ένα βιβλίο. Για τη Σώτη Τριανταφύλλου τα ταξίδια είναι κυρίως μια περιπλάνηση μέσα στον εαυτό μας, αφού δεν πρέπει να ταξιδεύουμε μόνο για μάθουμε πώς είναι ο κόσμος, αλλά κυρίως για να μάθουμε πώς είμαστε εμείς, ποιες είναι οι αντοχές μας, τι απαντήσεις γυρεύουμε και τι ερωτήσεις έχουμε. Συγγραφέας, ιστορικός και δημοσιογράφος, γεννήθηκε στην Αθήνα το 1957 κι έζησε μια περιπετειώδη ζωή, που θα ζήλευαν πολλές μυθιστορηματικές ηρωίδες. Αποφοίτησε από τη Φαρμακευτική της Φυσικομαθηματικής στην Αθήνα, σπούδασε Γαλλική Φιλολογία στο πανεπιστήμιο της Nice, έκανε διδακτορικές σπουδές στην Ιστορία στο Παρίσι και στη Νέα Υόρκη, δίδαξε σε αμερικανικά λύκεια και καταπιάστηκε με τα περισσότερα είδη του γραπτού λόγου, τροφοδοτώντας την ελληνική γραμματεία με μυθιστορήματα, παραμύθια και δοκίμια. Οι ταξιδιωτικές της εμπειρίες σε συνδυασμό με τις ιστορικές της γνώσεις τής έδωσαν τη δυνατότητα να τοποθετεί τους εκάστοτε ήρωές της σε διαφορετικό χώρο και χρόνο, κάνοντας και τους αναγνώστες της να ταξιδεύουν νοερώς μαζί τους.
Με το πρώτο της μυθιστόρημα («Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης», 1996), κατάφερε να κάνει αισθητή την παρουσία της. Φόντο του οι φτωχογειτονιές της Νέας Υόρκης τη δεκαετία του ’80 και πρωταγωνίστρια μια Ελληνίδα φοιτήτρια. Η συγγραφέας δεν κοιτάζει αφ’ υψηλού τη – βουτηγμένη στο sex, drugs and rock ‘n’ roll – ζωή των κοριτσιών, αποφεύγοντας ν’ αφυπνίσει τα κατώτερα ένστικτα των αναγνωστών και προτιμώντας να περιγράψει την επικίνδυνη καθημερινότητά των χαρακτήρων σχεδόν με την ίδια τρέλα κι αδιαφορία που την αντιμετωπίζουν οι ίδιοι. Παρότι λοιπόν το σκηνικό και οι ήρωες του μυθιστορήματος είναι οικείοι μέσα από χολιγουντιανές ταινίες, η συγγραφέας περιγράφει τη ζωή στη Νέα Υόρκη με μια αφοπλιστική ειλικρίνεια, με αποτέλεσμα οι μυθιστορηματικές της εικόνες να είναι πολύ πιο παραστατικές και ουσιαστικές από παρόμοιες εικόνες κινηματογραφικών ταινιών. Στις Η.Π.Α. επέστρεψε δυο χρόνια αργότερα με τον «Υπόγειο ουρανό», ένα μυθιστόρημα με έντονο ντοκιμαντερίστικο ύφος και πρωταγωνιστή έναν Έλληνα μετανάστη δεύτερης γενιάς. Αν και πρόκειται για βιβλίο, ο καταλληλότερος χαρακτηρισμός που θα μπορούσε να του δοθεί είναι ταινία δρόμου με γρήγορα αυτοκίνητα και ανοιχτές λεωφόρους, ενώ τα εμβόλιμα κείμενα με ιστορικά, γεωγραφικά κι εν γένει πολιτισμικά στοιχεία για την Αμερική, κάνουν τον αναγνώστη να δέσει ακόμα πιο σφιχτά τη ζώνη του για να ταξιδέψει παρέα με τον Ντουντς και τη Λουτσία προς την Καλιφόρνια.
Δύο χρόνια αργότερα εκδόθηκε το «Εργοστάσιο των μολυβιών» ένα μυθιστόρημα – έπος που αποτελεί το σημαντικότερο ίσως βιβλίο της και θα χαρακτηριζόταν κοσμοπολίτικο, αν δεν ήταν ένα καθαρόαιμο ιστορικό μυθιστόρημα. Στις σελίδες του περιγράφεται σχεδόν ένας αιώνας και αρκετοί το αποκάλεσαν – όχι άδικα – «μεγάλο βιβλίο της δυστυχίας». Η Αίγυπτος, η Ελβετία κι η Γερμανία είναι μόνο μερικές απ’ τις χώρες που εκτυλίσσεται η δράση, ενώ η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά και η ρωσική επανάσταση, ένα γεγονός στο οποίο συχνά επιστρέφει η Σώτη Τριανταφύλλου, διαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο στην πλοκή. Έτσι, οι επινοημένοι χαρακτήρες της συγγραφέως συναντούν το Λένιν, τον Τρότσκι και τη Ρόζα Λούξεμπουργκ, με τις ζωές τους να καθορίζονται σε μεγάλο βαθμό απ’ τις πολιτικές εξελίξεις. Η επανάσταση των μπολσεβίκων καθορίζει και τη ζωή του Πραβιέν Σεργκέγεβιτς Μακάρεφ στις «Σπάνιες γαίες» (2013), που έχει σπουδάσει εδαφολογία, αλλά του αρέσει να δίνει παραστάσεις ως κλόουν. Έχοντας ως φόντο τη σταλινική Ρωσία και δεδομένου ότι κατά τη διάρκεια των διδακτορικών σπουδών της ειδικεύτηκε στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου, η συγγραφέας θα μπορούσε να στήσει ένα περιπετειώδες μυθιστόρημα μυστηρίου με Άγγλους κατασκόπους, στρατόπεδα συγκέντρωσης και τραγικούς έρωτες. Ωστόσο όλα αυτά τα γεγονότα περιγράφονται από την Τριανταφύλλου μ’ έναν υποδόριο σαρκασμό και με μια αποστασιοποίηση σχεδόν μπρεχτική, αφού ακόμα κι ο ίδιος ο Στάλιν εμφανίζεται σε σκηνές εν μέρει ονειρικές και διακωμωδείται – χωρίς όμως να γελοιοποιείται – με μια ευφυέστατη διακριτικότητα, που θα ζήλευαν πολλοί συγγραφείς της παγκόσμιας λογοτεχνίας.
Με το «Άλμπατρος» (2003), η Σώτη Τριανταφύλλου κάνει μια στάση στο Λονδίνο του 1880, όπου η Μόλλυ Γιάρροου, ένα φτωχοκόριτσο, ασπάζεται τις ιδέες του φεμινισμού, αρνούμενη να υποκύψει στη μοίρα της και να δουλέψει σε σπιρτοποιείο, και ο βαρονέτος Έντμουντ Μάθιουσελντ αποποιείται την αριστοκρατική του καταγωγή και προσχωρεί στο σοσιαλισμό. Με μια γραφή πιο συμβατική από τις «Σπάνιες γαίες» και λιγότερο ζωντανή από το «Εργοστάσιο των μολυβιών», η συγγραφέας παραθέτει τις πολιτικές εξελίξεις στη Βρετανία από το 1880 έως το 1920, αναμιγνύοντας για μια ακόμη φορά υπαρκτά με μυθιστορηματικά πρόσωπα, την ίδια στιγμή που κάποια άλλα πρόσωπα, όπως ο Λόρδος Μπάιρον, στοιχειώνουν το βιβλίο με την απουσία τους. Έχοντας μια πληθώρα ιστορικών πληροφοριών, το «Άλμπατρος» φαίνεται ν’ απευθύνεται σχεδόν αποκλειστικά σε όσους θέλουν να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους και να ταξιδέψουν στην Αγγλία των προηγούμενων αιώνων. Αντιθέτως, το «Λίγο απ’ το αίμα σου» (2008) απευθύνεται σαφέστατα σε μεγαλύτερο κοινό. Η ιστορία ξεκινάει ουσιαστικά στο χρονικό σημείο που τελειώνει το «Άλμπατρος», περιγράφοντας τη ζωή δύο οικογενειών που μετακομίζουν στη βρετανική αποικία της Ανατολικής Αφρικής. Κι εδώ οι ήρωές της είναι Βρετανοί, αλλά το «Λίγο από το αίμα σου» δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ούτε ιστορικό ούτε πολιτικό μυθιστόρημα, αποτελώντας στην ουσία μια κρυμμένη ερωτική ιστορία. Ο αναγνώστης πάντως δεν πρέπει να περιμένει ερωτικά τρίγωνα, έντονα πάθη και μελοδραματικές εξάρσεις: η ερωτική ιστορία καταλαμβάνει συγκεκριμένο χώρο μέσα στο βιβλίο, αλλά δεν τελειώνει ποτέ – όπως παραδέχεται κι ο ίδιος ο αφηγητής στο τελευταίο κεφάλαιο – κατακλύζοντας το μυθιστόρημα με μια διακριτική μελαγχολία.
Το πικρότατο χρονικό της νιότης, όπως συστήνεται το «Για την αγάπη της γεωμετρίας» (2011) στο οπισθόφυλλό του, δε διαδραματίζεται ούτε στη σταλινική Ρωσία, ούτε στην αποικιοκρατούμενη Κένυα, αλλά στην κοντινή Αθήνα της δεκαετίας του ’70. Το όνομα της ηρωίδας είναι Ανατολή – θα μπορούσε να λέγεται και Σώτη – και οι σελίδες του πλημμυρισμένες από rock ‘n’ roll, εφηβική απόγνωση και μια σειρά προσπαθειών αποτίναξης της γονεϊκής εξουσίας. Στο «Για την αγάπη της γεωμετρίας» η Σώτη Τριανταφύλλου μάς ταξιδεύει στην ανθρώπινη θλίψη και στο λογικό κόσμο των θετικών επιστημών που έρχεται σε σύγκρουση με τον παράλογο κόσμο της ελληνικής οικογένειας. Διαβάζοντάς το, ο αναγνώστης έρχεται σ’ επαφή με δυσάρεστα συναισθήματα, αιφνιδιαζόμενος ορισμένες φορές από τον ωμό ρεαλισμό της συγγραφέως, η οποία ωστόσο δεν προκαλεί ούτε σοκάρει επί τούτου, αφού τίποτα μέσα στο βιβλίο δε μοιάζει πομπώδες και περιττό.
Είτε λοιπόν χρησιμοποιεί μια κινηματογραφική και ζωντανή γραφή, είτε επιλέγει ν’ αποστασιοποιηθεί από τα γεγονότα που περιγράφει, η Σώτη Τριανταφύλλου πάντα κεντρίζει ενδιαφέρον του αναγνώστη, μεταφέροντάς τον, όπως και τους ήρωές της, στο χρόνο και στο χώρο. Κι αν τα ταξίδια είναι κυρίως μια περιπλάνηση μέσα μας, τότε με μυθιστορήματα σαν την «Αγάπη της γεωμετρίας» η μεγάλη αυτή συγγραφέας καταφέρνει να μας ταξιδέψει σε ταξιδέψει σε μέρη πολύ πιο δύσβατα, άγνωστα και μακρινά απ’ το Λονδίνο του 1880.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Τριανταφύλλου, Σ. (2000). Το εργοστάσιο των μολυβιών. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
Τριανταφύλλου, Σ. (2003). Άλμπατρος. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
Τριανταφύλλου, Σ. (2008). Λίγο από το αίμα σου. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
Τριανταφύλλου, Σ. (2008). Σάββατο βράδυ στην άκρη της πόλης. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
Τριανταφύλλου, Σ. (2010). Ο υπόγειος ουρανός. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
Τριανταφύλλου, Σ. (2011). Για την αγάπη της γεωμετρίας. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
Τριανταφύλλου, Σ. (2013). Σπάνιες γαίες. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.