Μένη ΚουτσοσίμουΆρθρο: Μένη Κουτσοσίμου
Ψυχολόγος – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
ΜΔΕ στην Κοινωνική Ψυχιατρική-Παιδοψυχιατρική
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Ιωαννίνων
Μεταδιδάκτωρ Ιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων στην Ποιότητα Υπηρεσιών
Έρωτας σε 1ο πρόσωπο…
Θα μου μάθεις για τον Έρωτα;
…το μόνο σίγουρο είναι ότι είναι ανεξάντλητος στις εκδοχές του, παρά το σύντομο του βίου του.
Συμβιβάζεται ο Έρωτας με την Ελευθερία;
Υπάρχει δυσανάλογος πόνος στους έρωτές μας, που άλλοτε αυτοπροσδιορίζεται ως ευφορία, μια αγωνία που δημιουργεί ηδονή κι άλλοτε συνδέεται μοιραία με το πάθος που φτάνει στη δυστυχία. Μα είναι ακόμη μεγαλύτερη δυστυχία το να μην έχεις νιώσει ποτέ στη ζωή σου έστω και μία φορά, το πάθος που του αναλογεί.
Η κοινή αυτοκτονία των ερωτευμένων έσωζε τον έρωτά τους εις τους αιώνες.
Ο σημερινός ερωτευμένος πρεσβεύει ένα ον που μιλά τη διπλή γλώσσα της μοιραίας αφοσίωσης και της ελεύθερης διάθεσης του εαυτού του. Στην αμφιθυμία του, επιθυμεί διακαώς να ενωθεί με τον άλλο και την ίδια στιγμή να παραμείνει ανεξάρτητος. Στον αντίποδα της επιθυμίας ενός ισχυρού δεσμού αντιπαραβάλλεται ο πανικός της συζυγικής δέσμευσης.
Εξ ου και αυτό το κρυφτούλι με τον γάμο, που υποχωρεί ως θεσμός αλλά όχι και ως ιδανικό, που απομακρύνεται από την Εκκλησία, για να πάρει τη μορφή της συγκατοίκησης ή της ελεύθερης συμβίωσης… και μαζί και χώρια, και στην πρώτη στραβή, στρίβεις δια του αρραβώνος.
Κι εάν κι εφόσον συντελεστεί ο γάμος, δύναται να επανεμφανιστεί ο έρωτας με τη μορφή τρίτου προσώπου, εξωγαμικού – όπως λέμε εξωσχολικού.
Και το ερώτημα επί έρωτα επανατοποθετείται…
Το παράδοξο του αποτελεί εν τέλει το παράδοξο της ύπαρξης: η σύγκρουση ανάμεσα στον κάθετο χαρακτήρα μιας επιθυμίας, ενός πάθους, της αναζήτησης του απολύτου, και στον οριζόντιο χαρακτήρα του χρόνου που περνά.
Θέλουμε όλα τα πλεονεκτήματα του έρωτα χωρίς τις συνέπειές του. Θέλουμε να ζούμε την περιπέτειά του, με την προϋπόθεση να μην έχει επιπτώσεις στην καριέρα μας- και να μη μας στερεί το δικαίωμα να μπλεχτούμε σε κάποια άλλη περιπέτεια.
Κατάλογος οδηγιών προς ναυτιλλομένους:
Πότε ερωτεύεσαι;
Ο έρωτας απευθύνεται σε αυτόν/την που νομίζεις ότι γνωρίζει την αληθινή αλήθεια σου… είναι ευχάριστη μεν αυτή η πλάνη, ενώ στην πραγματικότητα είναι δύσκολο να την αντέξεις.
Ποιον ερωτεύεσαι;
Εκείνον που ανταποκρίνεται στην ερώτησή σου… «ποιός είμαι;»
Τι σημαίνει να ερωτεύεσαι αληθινά;
Να πιστεύεις ότι θα πάρεις μια αλήθεια για τον εαυτό σου.
Γιατί κάποιοι γνωρίζουν πώς να ερωτεύονται και κάποιοι άλλοι όχι;
Έχεις επιλέξει ρόλο; Π.χ. εραστής κατά συρροή; Αν ναι, τότε γνωρίζεις τι ωθεί κάποιον να σ’ ερωτευτεί. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι κι εσύ ερωτεύεσαι απαραίτητα, αφού παίζεις τη γάτα με το ποντίκι ως το θήραμά σου.
Είναι αμοιβαίος ο έρωτας;
Όχι φυσικά. Δεν σημαίνει ότι το να είσαι ερωτευμένος με κάποιον είναι αρκετό για να είναι ερωτευμένος και εκείνος μαζί σου, μία ανόητη διαπίστωση από μόνη της. Εμπλέκεσαι στη διαδικασία που δηλώνει για εσένα ότι δεν είναι απλώς δικό μου ζήτημα αλλά και δικό σου.
Γνωρίζεις αν «γνωρίζεις» πώς να ερωτεύεσαι;
Καταρχήν οφείλεις να παραδεχτείς την έλλειψή σου και να αναγνωρίσεις ότι σου λείπει ο/η σημαντικός άλλος/η. Εκείνοι που νομίζουν ότι είναι πλήρεις μόνοι τους ή θέλουν να γίνουν αυτόνομοι και να μην έχουν ανάγκη κανέναν, όχι μόνο τον έχουν απαρνηθεί, αλλά και δεν γνωρίζουν το πώς να ερωτεύονται. Και μερικές φορές το επιβεβαιώνουν με πόνο, στον εαυτό τους και στους άλλους, χειραγωγώντας και κινώντας τα νήματα… θεωρώντας ότι αυτό το άλλοθι τους δίνει το πάνω χέρι… πού να γνώριζαν όμως.
Κατά πόσο είσαι διατεθειμένος να αποδεχτείς τον ευνουχισμό σου;
«Το να ερωτεύεσαι είναι να δίνεις κάτι που δεν έχεις», συνήθιζε να λέει ο Lacan, γεγονός που σημαίνει ότι το να ερωτεύεσαι είναι το να αναγνωρίζεις την έλλειψή σου και να τη δίνεις στον άλλο, να την τοποθετείς στον άλλο. Δεν πρόκειται για αγαθά και δώρα, αλλά να αποδέχεσαι την έλλειψή σου, τον ευνουχισμό σου σύμφωνα με τον Freud. Η αγάπη σε εκθηλύνει (feminise), για το λόγο αυτό ταυτίζεται με τη γυναικεία θέση, ενώ στον άντρα τα πράγματα είναι καθόλα διαφορετικά, όπου απαιτείται να τσαλακωθεί στο ρόλο του, αφήνοντας τον ανδρισμό του που του επιβάλλει το αντίθετο.
Ποιο φύλο ερωτεύεται πιο δύσκολα;
Το ανδρικό, καθώς ο έρωτας τον βάζει σε μια θέση έλλειψης, εξάρτησης. Για το λόγο αυτό, ο Freud προέβη στο διαχωρισμό μεταξύ έρωτα και σεξουαλικής επιθυμίας, ονοματίζοντας αυτή την αρχή «υποβάθμιση της ερωτικής ζωής». Στο γυναικείο εντοπίζεται μία διαφορετική λειτουργία, μέσω του διπλασιασμού του ερωτικού συντρόφου, όπως λ.χ. ένας άνδρας για αγάπη και άλλοι άνδρες για απόλαυση, που γνώρισαν στο διαδίκτυο ή στο δρόμο.
Πώς φτάσαμε ως εδώ;
Τα παραδοσιακά σενάρια φαντάζουν σταδιακά ξεπερασμένα. Ζούμε την εποχή της ρευστότητας του έρωτα, καθώς υπάρχει μία αστάθεια στους ρόλους που έρχεται σε αντίθεση με τη σταθερότητα του χτες.
Δεν τον ή την βρίσκουμε τυχαία. Γιατί αυτός ο άνδρας ή γιατί αυτή η γυναίκα;
Liebesbedingung κατά τον Freud… η κατάσταση της αγάπης, το αίτιο της επιθυμίας. Μία διαδρομή επιλογής μεταξύ συγκεκριμένων χαρακτηριστικών που οδηγούν το άτομο να επιλέξει τον/ την αγαπημένο/η. Δεν αποκωδικοποιείται αυτή η επιλογή, συνδέεται με τον κάθε άνθρωπο που είναι μοναδικός, έχοντας την προσωπική του ιστορία.
Ποιο είναι το υποκείμενο και ποιο το αντικείμενο στον έρωτα;
Ο έρωτας είναι κάτι που παθαίνουμε, όχι κάτι που εμείς ενεργούμε.
Η ενεργητική μετοχή βρίσκεται στον ερωτικό άνθρωπο, στη συνθήκη εκείνη που προϋπάρχει του αποτελέσματος. Ερωτικός είσαι από μόνος σου. Η ερωτική στάση σου εμπνέεται από την αθέατη πλευρά της ζωής, χτίζεται στις αποφάσεις που έχουν στόχους μακρινούς και δομείται στα δύσκολα μονοπάτια της μοναξιάς.
Υπάρχει μυστικό πέρασμα στη διαδρομή;
Στον έρωτα το μυστικό κρύβεται στις «θεϊκές λεπτομέρειες». Στους άντρες βρίσκεις τέτοια αίτια επιθυμίας, όπως είναι τα φετίχ. Στη γυναίκα, το τοπίο κρίνεται στις μικροσκοπικές ιδιαιτερότητες, όπως είναι ενθύμια παιδικής ηλικίας.
Η επιφανειακή θεώρηση των σχέσεων έχει υποτιμήσει τη μαγεία, υποβιβάζοντας τη χημεία τους στη φύση του αναλώσιμου.
Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι οδηγούνται στο υπαρξιακό κενό.
Όπως στην πλαστική χειρουργική, έτσι και στην επιφανειακή ψυχολογία των σχέσεων, υπάρχει ένα πολύ ωραίο περιτύλιγμα και από μέσα άστα να πάνε.
Είναι φυσικό κι επόμενο το μέσα με το έξω να μην κουμπώνουν… κι εδώ τίθεται το ερώτημα… πώς παίζεται το κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού στον έρωτα;
Στα υλικά…
Και οι φαντασιώσεις τι ρόλο παίζουν;
Αν ο έρωτας είναι η φαντασίωση που έχουμε για την αιθέρια ύπαρξη…
Αν ο έρωτας είναι η κάλυψη της επιθυμίας μας και η σεξουαλική συνεύρεση μαζί της…
Τότε, η ταχύτητα που επιτρέπει η εποχή μας, είναι φυσικό να μετατρέπει την αιθέρια ύπαρξη σε ακόμη μία γήινη οντότητα.
Αν στις γυναίκες οι φαντασιώσεις είναι συνειδητές ή ασυνείδητες, παίζουν τον αποφασιστικό ρόλο στην επιλογή τους. Για τους άντρες όμως ισχύει το αντίθετο. Την αντρική φαντασίωση, τη συναντάμε στην ιστορία του έρωτα με την πρώτη ματιά. Δύο πλευρές του έρωτα διαχώρισε ο Freud: είτε ερωτεύεσαι κάποιον/α που προστατεύει, σε αυτή την περίπτωση τη μητέρα, ή ερωτεύεσαι την ναρκισσιστική εικόνα του εαυτού σου. Αρκεί να θυμάσαι ότι τίποτα προκαθορισμένο δεν υπάρχει στον έρωτα. Δεν πρόκειται για προγραμματισμένη συνάντηση όπως είναι μεταξύ του σπερματοζωαρίου και του ωάριου. Το ph όμως του έρωτα είναι εξαιρετικά ευαίσθητο στην περιβάλλουσα κουλτούρα. Τώρα πλέον που το «πολλαπλό» είναι έτοιμο να εκθρονίσει το «ένα», το παλιό ιδεώδες μοντέλο του μεγάλου έρωτα ζωής χάνει σταδιακά έδαφος, έναντι του γρήγορου ραντεβού, του γρήγορου έρωτα και ενός πλήθους εναλλακτικών, διαδοχικών, ακόμη και ταυτόχρονων ερωτικών σεναρίων.
Κι αν δεν πάει καλά… πώς τα βγάζεις πέρα με τη στέρηση;
«Όμως η στέρηση είναι στέρηση, γιατί ο έρωτας που πόθησες δεν ήταν τότε αυτός, δεν ήταν εκεί, ούτε και εσύ τα κατάφερες τότε να είσαι. Πάντοτε κάτι γίνεται, κάτι και χαλάει πολύ πριν την ένωση, ή πολύ σιμά στην ένωση, χαλά κάτι από αλλού ή από σένα χαλάει. Κάθε λίγο βγαίνεις λιγότερος από την επιθυμία σου, τόσο μικρός και μωρός μπρος στο όνειρο σου. Και δεν φταίει κανείς, μόνο εσύ, πάντα. Κατά κάποιο τρόπο εσύ» (Μάρω Βαμβουνάκη)
Σκέψεις απόκρυφες αλλά μελετημένες:
- Χρόνια τώρα, το σλόγκαν είναι: χρήματα για τα οποία δεν ξέρει κανείς, θεωρημένο διαβατήριο και το βλέμμα στην κοντινότερη έξοδο.
- Το μελόδραμα των άλλων μπορεί να σε κάνει να ακούς «συναίσθημα» και να φεύγεις μισθοφόρος.
- Το πήρα απόφαση. Αιτούμαι προκήρυξη συντρόφου… όπως συμβαίνει και στις δουλειές…
- Τι θα γράφει; Έ όχι να σας τα πω κι όλα, να έχετε τα κότσια να σχεδιάστε τη δική σας…
Αντί επιλόγου:
Και, να, που ένα καινούργιο ζευγάρι ανεβαίνει κιόλας τη σκάλα
έτοιμο να ριψοκινδυνεύσει την ψυχή του στη μεγάλη αβεβαιότητα
του έρωτα…
-Τάσος Λειβαδίτης
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
ο-έρωτας-ανακρίνεται-κι-έχει-άλλοθι
Αλαίν Ντε Μποττόν (2003) Μικρή φιλοσοφία του έρωτα. Γιάννης Ανδρέου, Εκδόσεις Πατάκης.
Jagot, PaulL. Ψυχολογία του έρωτα. Εκδόσεις Μπίμπης Στερέωμα, Θεσσαλονίκη.
LiaoJ. (2010) Εκείνη κι Εκείνος. Μετάφραση Κατερίνα Παπαγεωργίου και Βαγγέλης Τασιόπουλος. Εκδόσεις Σύγχρονοι Ορίζοντες.
Μάρκες Γκαμπριέλ Γκαρσία (1994) Περί έρωτος και άλλων δαιμονίων. Μετάφραση Κλαίτη Σωτηριάδου, Εκδόσεις Λιβάνη.
Μπαρτ Ρολάντ. (2012) Αποσπάσματα του ερωτικού λόγου, Κέδρος-Ράππα.
Πασκάλ Μπρυκνέρ (2013). Το παράδοξο του έρωτα, Μετάφραση Σώτη Τριανταφύλλου, Εκδόσεις Πατάκη.
Πάμπλο Νερούδα (2006). Τα 100 ερωτικά σονέτα., Εκδόσεις Γνώση, Φυτράκης Α.Ε..
Παπαδάκη Γ. (2003) Ανθολογία αρχαίας ελληνικής ερωτικής ποίησης, Εκδόσεις Ροές.
Τσαρλς Μπωντλαίρ (2000). Αποφθέγματα παρηγοριάς για τον έρωτα, Εκδόσεις Ερατώ.
Williams, J. (2007) Ερωτικά Πορτρέτα, Κεστός.