Κατερίνα ΤσιτούραΆρθρο: Κατερίνα Τσιτούρα
Φιλόλογος
‘Όλα έχουν παιχτεί προτού γίνουμε δώδεκα χρονών‘.
Charles Péguy
Καλοί γονείς είναι εκείνοι που προσφέρουν τα πάντα στα παιδιά τους. Ξέρεις φυσικά τι εννοώ. Πολύχρωμα παιχνίδια, ακριβά ρούχα, σωστή θερμοκρασία δωματίου, ξένες γλώσσες, πειθαρχημένο πρόγραμμα διαβάσματος. Και οι επικρίσεις, τα γεμάτα αποστροφή βλέμματα, η αποδοχή υπό όρους και καλούς βαθμούς; Έλα τώρα, αυτά ασφαλώς δε συνέβησαν ποτέ στην πραγματικότητα και προφανέστατα πάσχεις από μια φαντασία τόσο ισχυρή όσο και τα τείχη που χτίζουν οι άνθρωποι γύρω τους προκειμένου να προφυλαχτούν από τους πιο ανομολόγητους φόβους τους. Ωστόσο, να το γνωρίζεις, οι φόβοι δε δείχνουν συμπόνοια και σε καταδιώκουν μέχρι τη στιγμή που θα αποφασίσεις να τους αντιμετωπίσεις η να τους μεταβιβάσεις και εσύ, με τη σειρά σου, στους κακόμοιρους απογόνους που θα κληθούν να επωμιστούν το βάρος της σκοτεινής σου παιδικότητας.
Έχεις αναρωτηθεί γιατί ο κακός λύκος έγινε κακός; Πιστεύεις πως απλώς παραστράτησε πάρα τις φιλότιμες προσπάθειες των δύστυχων και στοργικών γονιών του να τον επαναφέρουν στον ίσιο δρόμο; Ποιοι ήμασταν προτού οι ισχυροί ενήλικες του κόσμου μας μας πείσουν να αποστηθίσουμε έναν ρόλο που ουδέποτε διεκδικήσαμε; Και όταν αναγκάζεσαι να υποδύεσαι τον ίδιο ρόλο ξανά και ξανά τότε κάπου στην πορεία μπερδεύεσαι, η αληθινή σου φύση καταχωνιάζεται κάτω από τα τσιμέντα της υποκρισίας, καθώς το κουδούνι ηχεί και η παράσταση ανεβαίνει. Δεν μπορείς να την τινάξεις στον αέρα, σωστά; Γιατί αν το πράξεις, θα φέρεις τους σκηνοθέτες αντιμέτωπους με την τραγική τους ψευδαίσθηση και τότε εκείνοι θα την αρνηθούν πεισματικά, θα σε βγάλουν τρελό, αφού η παράσταση μπορεί ν’ αποτελεί μια παρωδία, ωστόσο είναι η μόνη που γνωρίζουν και, συνεπώς νιώθουν ασφαλείς μέσα σε αυτήν.
Ας πάρουμε το παράδειγμα εκείνης της επικριτικής μητέρας που συνεχώς σε ελέγχει, αποδοκιμάζει τις επιλογές σου, χλευάζει τις συναισθηματικές ανησυχίες σου και, από την άλλη σου διηγείται ιστορίες για το πόσο επικριτική ήταν και η γιαγιά, πάντα όμως ακολουθημένες από τη φράση ‘ό,τι έκανε το έκανε από αγάπη‘. Έπειτα βλέπεις γυναίκες με αυταρχικούς πατεράδες να επιλέγουν, επίσης, αυταρχικούς συζύγους, άντρες ευνουχισμένους από τη μητέρα τους να γίνονται υποχείριο στα χέρια των ερωμένων τους ή, αντιθέτως, να εκδικούνται το αντίθετο φύλο με μια σαδιστική συμπεριφορά. Άπειρες ιστορίες που με κάνουν να αναρωτιέμαι εαν βρισκόμαστε εγκλωβισμένοι στην παγίδα του οικογενειακού μας κάρματος, εαν είμαστε πρωταγωνιστές μιας ταινίας τρόμου με φινάλε την αποξένωση από τον ίδιο μας τον εαυτό.
Ο ψυχαναλυτής Geral Schoenewolf αναφέρει το καταγεγραμμένο περιστατικό μιας διαταραγμένης μητέρας που αντιμετώπιζε τη μεγαλύτερή της κόρη σα να είχε εκείνη την διαταραχή. Η γυναίκα αυτή βρισκόταν σε πλήρη άρνηση του προσωπικού της ζητήματος και το πρόβαλλε στην άτυχη κοπέλα σε μια υποσυνείδητη προσπάθεια να αισθανθεί ανακούφιση. Τα αδέρφια της οικογένειας της συμπεριφέρονταν επίσης σα να ήταν διαταραγμένη . Η κοπέλα λοιπόν κάποια στιγμή έπαψε να αγωνιά να είναι το καλό παιδί και ανταποκρίθηκε στην παντοδύναμη αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Εμφάνισε διαταραγμένη συμπεριφορά, υπακούοντας στις πεποιθήσεις της μητέρας.Όταν κατέληξε στο ψυχιατρείο, οι γιατροί πάσχισαν να ξετυλίξουν το κουβάρι του δράματός της και παρακολουθούσαν την ασθενή να ανθίζει μακριά από την επιρροή της νοσηρής οικογένειας. Mόλις το κορίτσι ανάρρωσε και ξαναγύρισε στην εστία της υποτροπίασε, καθώς για αυτήν υπήρχε μονάχα ένας ρόλος για να παίξει, εκείνος του ΄μαύρου πρόβατος’;
Όπως πολύ εύστοχα αναφέρει η Alice Miller, στο βιβλίο ‘Aπαγορευμένη Γνώση’, ‘οι περισσότεροι γονείς παραμένουν από την παιδική τους ηλικία εγκλωβισμένοι σε μια συναισθηματική παγίδα και επιζητούν μονάχα να εκτονώσουν τον παλιό, υποσυνείδητο, συσυσσωρευμένο εαυτό τους. Δε βρίσκουν άλλη διέξοδο από αυτήν την παγίδα παρά τα ίδια τα παιδιά τους. Γιατί μόνο αυτά μπορούν κάτω από το πρόσχημα της ανατροφής να ξυλοκοπηθούν, να επιπληχθούν και να ταπεινωθούν όπως ακριβώς είχε συμβεί κάποτε στους γονείς‘.
Μπροστά στον καθέναν μας ορθώνονται τελικά δύο επιλογές, σύμφωνα με τη ψυχοθεραπεύτρια και συγγραφέα, Alice Miller. Η μια, μας υπαγορεύει να κλείσουμε τα μάτια στο πληγωμένο παιδί μέσα μας, που ικετεύει για λίγη στοργή και αγάπη, μεταθέτοντας, έτσι, αργότερα στα δικά μας παιδιά όλα τα εγκλωβισμένα μας συναισθήματα. Εξάλλου, τους γονείς απαγορεύεται να τους αμφισβητήσουμε, να αγγίξουμε το μεγαλείο της προσφοράς τους και να τους δείξουμε κάτι λιγότερο από εκείνον τον περίφημο σεβασμό που κάθε καλό τέκνο τρέφει προς τους προγόνους του.
Υπάρχει και μια δεύτερη επιλογή, ωστόσο. Ίσως είναι πιο δύσκολη ωστόσο συνιστά και την πιο θαρραλέα πράξη μας. Μπορούμε να αντικρίσουμε κατάματα τα ‘εγκλήματα’ που διαπράχθησαν εις βάρος μας στα πιο τρυφερά μας χρόνια, να αγκαλιάσουμε την ίδια τη ψυχή μας που λεηλατήθηκε διότι δεν μπόρεσε ποτέ να εκφραστεί με γνησιότητα. Και έπειτα, ίσως συμβεί το θαύμα, ίσως το ξόρκι λυθεί και ίσως αντιληφθούμε πως δεν μπορούμε να περιμένουμε αιωνίως τη καλή νεράιδα να μας σώσει από τη μιζέρια της κολοκύθας.
Η αλήθεια θα μας χαρίσει την άμαξα της βαθιάς συναισθηματικής συνειδητοποίησης. Ας βρούμε λοιπόν tο θάρρος να επιβιβαστούμε σε ένα όχημα που δεν ακολουθεί το δρόμο της ενοχής, της καταπιεσμένης οργής αλλά εκείνον της γνώσης.
‘Θέλω να γίνει ένα καλό παιδί‘, εύχονται πολλές φορές μητέρες και πατέρες για το γιο ή την κόρη τους. Ας αντικατασταθεί το ‘καλό’ από το ελεύθερο διότι ο ελεύθερος άνθρωπος ακολoυθεί την καρδιά του και μια αγνή καρδιά επιθυμεί και εξαπλώνει μονάχα την αγάπη.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Μiller Alice. (2011). “Η απαγορευμένη γνώση”, Αθήνα: Pοές
Miller Alice. (2003), “Οι φυλακές της παιδικής μας ηλικίας“, Αθήνα: Ροές