ΑnimartistsΕπιμέλεια Ερωτήσεων: Βάσια Μήλα
Κοινωνιολόγος
Επιμέλεια Συνέντευξης:
Ίριδα Γουδέλη
Εκπαιδευτικός
“Η Πρόληψη μέσα από την Τέχνη”. Μια φράση όχι τόσο απλή, καθώς εκφράζει παραπάνω από ένα πράγμα. Αποτελεί ένα κίνητρο για σκέψη και διερεύνηση, μια ξεχωριστή προσέγγιση του ρόλου της Τέχνης, την θεματική της συγκεκριμένης συνέντευξης μας και τον τίτλο και το θέμα της ομαδικής εικαστικής έκθεσης που φιλοξενήθηκε στην gallery του κ. Σωτήρη Φέλιου στην οδό Φωκίωνος Νέγρη 16, στην Αθήνα, και η οποία ολοκληρώθηκε στις 23 Οκτωβρίου. Ο διοργανωτής της έκθεσης, κ. Δημήτρης Λαζάρου, αλλά και ο επιμελητής της, κ. Κωνσταντίνος Μ. Βαφειάδης, μας μιλούν για την έκθεση, το θέμα της, για τον ρόλο της Τέχνης σε σχέση με την Ασθένεια και φυσικά με την Πρόληψη αυτής. Τους ευχαριστούμε πολύ!
Κωνσταντίνος Βαφειάδης
Ιστορικός Τέχνης, Διδάκτορας Πανεπιστημίου και Επιμελητής της Έκθεσης
Δημήτρης Λαζάρου
Διοργανωτής και Υπεύθυνος Επικοινωνίας της Έκθεσης
Ασχολείστε και εσείς με την ζωγραφική και αν ναι, από πότε; Ποια η πρώτη σας επαφή με την τέχνη αυτή;
Κ.Β. : Ασχολούμαι με την ζωγραφική από τα εφηβικά μου χρόνια. Σε ηλικία εννέα ετών παρακολούθησα τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής σε μοναστηριακό εργαστήρι αγιογραφίας.
Ποια ήταν η αφορμή στο να συγκεντρώσετε όλα αυτά τα έργα και να τα στεγάσετε σε μια έκθεση με ένα τόσο πρωτοπόρο θέμα;
Κ.Β. : Αφορμή για την διοργάνωση της εν λόγω Έκθεσης ήταν βεβαίως ο αφιερωμένος στην πρόληψη του καρκίνου του μαστού μήνας Οκτώβριος, αλλά η εσωτερική αφορμή ήταν (και είναι) η βούληση για μετοχή της τέχνης στα σύγχρονα προβλήματα, τα συνδεόμενα με την ατομική και κοινωνική μας ύπαρξη.
Ποια η σχέση της πρόληψης με την τέχνη και ποια τα κοινά τους σημεία;
Δ.Λ. : Είναι μια σχέση αμφίδρομη, μια και η τέχνη μπορεί να αποδώσει την πρόληψη μέσα από τη ματιά του εκάστοτε εικαστικού, ενώ η πρόληψη αποτελεί ταυτόχρονα πηγή έμπνευσης και δημιουργίας εικαστικών έργων. Κοινό τους σημείο η έκθεσή τους και η επικοινωνία προς το κοινό, που πρέπει να αφυπνιστεί, είτε μέσα από την πρόληψη, είτε μέσα από την τέχνη.
Σαν οργανωτής και υπεύθυνος επικοινωνίας της Έκθεσης, πως ήρθατε σε επαφή με τον κ.Βαφειάδη και πως εξελίχθηκε η μεταξύ σας συνεργασία;
Δ.Λ. : Με τον κ. Βαφειάδη είχα ήδη την τύχη να συνεργαστώ και σε προηγούμενη ομαδική έκθεση που είχα οργανώσει. Είναι ένας άνθρωπος που πέρα από εικαστικός, ερευνητής και Ιστορικός Τέχνης, έχει λογοκριθεί για έργο του, ενώ παράλληλα το βιογραφικό του είναι πολύ πλούσιο και προπάντων ενδιαφέρον. Επιπλέον είναι ένας άνθρωπος πρακτικός και συνεργάσιμος, προσόντα που απαιτώ από τους ανθρώπους που θα συνεργαστώ, γι’ αυτό και η μεταξύ μας συνεργασία είναι πάντα σε άριστο επίπεδο.
Η τέχνη της ζωγραφικής είναι η τέχνη του να δημιουργείς και να συνυπάρχεις με τον άλλον. Πρόκειται για μια συνεργασία, όπως φαίνεται και από τον ομαδικό χαρακτήρα της έκθεσης. Συμφωνείτε με αυτήν την προσέγγιση και αν ναι, πώς η έννοια και η σημασία του ‘’μαζί’’ μπορεί να καλλιεργηθεί μέσα από την τέχνη;
Δ.Λ. : Κάθε εικαστικός θεωρώ ότι θέλει να επικοινωνήσει τη δουλειά του σε ατομικό επίπεδο, ειδικά, όταν πηγή έμπνευσής του μπορεί να αποτελέσει συγκεκριμένη θεματική. Από την άλλη όμως πάντα υπάρχει μια αμφιβολία μέσα του, αν είναι έτοιμος για την ατομική του προσπάθεια. Οι ομαδικές εκθέσεις καλλιεργούν την έννοια του «μαζί», γιατί όλοι μαζί οι εικαστικοί ενώνουν τις δυνάμεις τους, δηλαδή τα έργα τους και τις πηγές έμπνευσής τους, σε μία θεματική, αλλά ταυτόχρονα καλλιεργούν και την έννοια του «μαζί» δίνουμε διαφορετικές εκφάνσεις στη θεματική της έκθεσης και «μαζί» δίνουμε τη δυνατότητα στον άνθρωπο να αντιληφθεί τη μοναδικότητά του να εκφράζεται διαφορετικά και να βλέπει κάθε θέμα μέσα από τη μία και μοναδική του «ματιά».
‘’Η πρόληψη είναι η καλύτερη θεραπεία’’, όπως λέει και ο λαός. Η διατύπωση αυτή φαίνεται να φέρνει το θέμα της έκθεσης στην απέναντι όχθη, στην περίπτωση δηλαδή που η πρόληψη δεν πραγματοποιήθηκε και η θεραπεία έρχεται στο προσκήνιο. Συμφωνείτε με την παραπάνω θέση και θα λέγατε πως στην περίπτωση της Τέχνης αυτή μπορεί να λειτουργήσει καθεαυτή διπολικά, τόσο ως πρόληψη, όσο και ως θεραπεία;
Δ.Λ. : Ως πρόληψη η Τέχνη λειτουργεί γιατί προβάλλει τη σημαντικότητα της έννοιας Πρόληψη, ενώ παράλληλα προσφέρει στιγμές ανάτασης στην ψυχή που είναι το σημαντικότερο εργαλείο μας και πρέπει να παραμείνει δυνατή, κατά τη διάρκεια της θεραπείας.
Η Τέχνη της Ζωγραφικής, όπως κι άλλες μορφές τέχνης, αποτελούν μια μορφή δημιουργίας και έκφρασης με την χρήση άψυχων υλικών (π.χ. μπογιές, καβαλέτα) για την εμψύχωση μιας εικόνας με ζωή. Η κόλλα που ενώνει αυτές τις δύο άκρες είναι το στοιχείο της Φαντασίας. Ποια, λοιπόν, η θέση και η αξία της Φαντασίας στην ζωγραφική και στην ενδυνάμωση της ορθής λειτουργίας των δομών της ψυχής και του εγκεφάλου;
Κ.Β. : Η φαντασία – δηλαδή η δυνατότητα σύνθεσης νέων μορφών (ιδεών, εικόνων, νοημάτων ) μέσα από την ανασύνταξη των δεδομένων της πραγματικότητας – αποτελεί την κορωνίδα της δημιουργικής δύναμης του ανθρώπου. Η σκέψη και τα συναισθήματα μας, δηλαδή το εσωτερικό μας σύμπαν, γονιμοποιούνται συνεχώς από την δημιουργική φαντασία, και όχι μόνον: η φαντασία ανανεώνει τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας μέσα από την παραγωγή νέων δομών πρόσληψης του κόσμου (ιδεολογικών, γλωσσικών, παραστατικών κ.α.).
Η Τέχνη οδηγεί στην Πράξη και η Πράξη με την σειρά της στην Δημιουργία. Είναι, άραγε, η ίδια η Δημιουργία που αποτρέπει την Ασθένεια από τη ζωή μας ή η Πράξη καθεαυτή;
Δ.Λ.: Είναι συνδυασμός και των δύο, αρκεί να υπάρχει όραμα και πηγές έμπνευσης, προκειμένου να υπάρχουν και η Πράξη και η Δημιουργία. Δεν ξέρω αν οι έννοιες αυτές μπορούν να αποτρέψουν την Ασθένεια, αλλά θεωρώ σίγουρο ότι μπορούν να την περιορίσουν και φυσικά να την προλάβουν.
‘’Η Πρόληψη δεν χρειάζεται να συνδέεται με ένα σύστημα προληπτικών εξετάσεων αλλά και με ένα επαναπροσδιορισμό της ύπαρξης μας, απρόσληπτης κατά κανόνα’’, έχετε δηλώσει. Ποια η δύναμη της Τέχνης αυτής αναφορικά με την δυνατότητα που δίνει στο άτομο να επαναπροσδιορίζεται; Με ποιον τρόπο επιτυγχάνεται αυτό και τι εννοείται με τον όρο αυτόν; Διαφέρει η έννοια αυτή από άνθρωπο σε άνθρωπο;
Κ.Β. : Η ύπαρξή μας, ως εμπρόθετη δράση (σκέψεις, συναισθήματα, επιθυμίες, συμπεριφορές, πράξεις κ.α.), πραγματώνεται πάντοτε και εξ ανάγκης εντός των κοινωνικών και πολιτισμικών δεδομένων. Το μεταβαλλόμενο πλαίσιο συνθηκών και συμβάσεων ορίζει κάθε φορά το τι «είμαστε». Για το λόγο αυτό, κάθε άνθρωπος «υποχρεούται» να αιτιολογεί την ύπαρξή του, προσδιορίζοντας εκ νέου την σχέση του με τον περιβάλλονται κόσμο. Είναι δε αλήθεια πως η τέχνη συνιστά εργαλείο αναδόμησης της σχέσης μας προς τον κόσμο, διότι απλούστατα το καλλιτεχνικό έργο είναι υλική έκφραση και πραγμάτωση της διαδικασίας που μόλις περιέγραψα.
Πολλοί αξιόλογοι καλλιτέχνες, στην πορεία της ιστορίας της τέχνης, έχουν εκφραστεί μέσω της ζωγραφικής αναφορικά με την υγεία, την ασθένεια και τις ψυχικές διαταραχές, αποδεικνύοντας πως η Τέχνη μπορεί να λειτουργήσει και ως μέσο έκφρασης με σκοπό την πρόληψη και ως μέσο για μια μορφή αναπαράστασης της Ασθένειας. Πως αναγνωρίζεται αυτήν την ιδιότητα της Τέχνης να ενώνει τα δύο άκρα.1
Κ.Β. : Πρόκειται για αλληλοσυμπληρούμενα πεδία. Ο καλλιτέχνης, είτε απεικονίζει την Ασθένεια, δηλαδή την φθορά και το θάνατο, είτε αναφέρεται στην Πρόληψή της, στην πραγματικότητα επιχειρεί να ευαισθητοποιήσει τον θεατή. Η προσφορά του όμως δεν είναι μόνον συμβολική. Καίτοι δεν μπορεί να «θεραπεύσει», η αναφορά του δημιουργού στην Ασθένεια, αποτελεί τόπο συνάντησης και εξοικείωσης με την πραγματικότητα της φυσικής φθοράς. Ως είναι δε γνωστό, η εξοικείωση με τα δεδομένα της φθοράς αποτελεί την απαρχή της υπέρβασής τους.
Έχετε μια ευχή για τους Animartists;
Δ.Λ.: Να είναι η ψυχή σας δυνατή να δημιουργεί σαν καλλιτέχνης.
Κ.Β.: Να είστε σαν λύχνος φωτεινός στο σκοτάδι.
Τρεις λέξεις που θα οδηγούσαν στην Υγεία και θα πετύχαιναν την Πρόληψη άρα και έναν ομορφότερο κόσμο.
Δ.Λ. Όραμα – Ενέργεια – Δημιουργία
Κ.Β.: Ήθος – ισορροπία – αρμονία
Η έννοια της Πρόληψης θεωρείτε πως μπορεί να επεκταθεί σαν όρος φιλοσοφίας ζωής με την έννοια της Προνοητικότητας τώρα σε οτιδήποτε μπορούμε να προλάβουμε να μην επιφέρει δυσάρεστα αποτελέσματα;
Δ.Λ. Φυσικά! Απλά πολλές φορές η καθημερινότητα και τα προβλήματά της μας κάνουν να κοιτάζουμε το Τώρα κι όχι το Αύριο, ώστε να προλαμβάνουμε δυσάρεστες εξελίξεις που μπορούν να συμβούν.
Κ.Β.: Η πρόληψη της ασθένειας δεν είναι μόνο θέμα προληπτικών ιατρικών εξετάσεων. Είναι κυρίως στάση ζωής. Αυτό πρέπει να το κατακτήσουμε!
Τι αποκομίσατε από την εμπειρία και συνεργασία αυτή;
Δ.Λ. Κούραση, γιατί ήθελα να λειτουργούν τα πάντα σε σχέση με την έκθεση στην εντέλεια, αλλά κι αυτή εξαλείφθηκε από την ικανοποίηση για το αποτέλεσμα κι από τις καλές κριτικές που έχουν ακουστεί κι ειπωθεί για την έκθεση.
Κ.Β.: Την ικανοποίηση της συνεισφοράς, έστω και συμβολικής, αλλά και το αίσθημα ταύτισης με ένα σύνολο αισθημάτων.
Τέλος, η Τέχνη αποτελεί δημιούργημα του ανθρώπου και κομμάτι της φύσης. Μέσα από την έκθεση αυτή, η Τέχνη λαμβάνει λειτουργικό και ευεργετικό ρόλο για τον άνθρωπο. Όμως, δύναται το άτομο με την σειρά του να αποτελεί την πηγή δυναμικής για την ίδια την Τέχνη, με σκοπό η τελευταία να αποκτά αξία συνεχώς; (διπολική σχέση Τέχνης-Ανθρώπου: η προσφορά του ενός στο άλλο).
Δ.Λ. Ο άνθρωπος μπορεί να είναι δημιουργός Τέχνης και πηγή έμπνευσης ταυτόχρονα. Η διπολική σχέση Τέχνης – Ανθρώπου συνεχώς εξελίσσεται, όσο και οι δύο είναι ελεύθεροι.
Κ.Β.: Κατά τη γνώμη μου, η τέχνη δεν υπάρχει έξω από το άτομο, είτε τον δημιουργό είτε τον παρατηρητή. Η αξία της τέχνης και η δύναμή της είναι συνάρτηση της αξίας του ατόμου, δηλαδή της ατομικής εμπρόθετης δράσης και πρόσληψης.
Πριν τι κακόν παθέειν. Ρεχθέν δε τε νήπιος έγνω.
Όμηρος, περ. 800-750 π.Χ., Ποιητής ‐ Ιλιάδα Ρ’ 32
μτφρ: (το θέμα είναι να λογαριάζεις] πριν πάθεις κακό. Ακόμα και ο άμυαλος όταν πάθει βάζει μυαλό).
Εικαστικοί που συμμετείχαν στην έκθεση: Αποστόλου Μάγδα, Βαφειάδης Κωνσταντίνος, Γκινάκη Αναστασία, Δραγάτση Λουκία, Καράλη Αγγέλα, Κωνσταντίνου Πένυ, Μπλούκου Βασιλική, Μπόμπορη Αγγελική, Πανταζής Δημήτρης, Παπαδημητρίου Γιώργος, Παπαδοπούλου Σοφία, Πετρανάκη Αλεξάνδρα, Σταύρου Σοφία, Φιλιππακοπούλου Μαρία, Χρυσανθόπουλος Αριστείδης
1 Χαρακτηριστικά παραδείγματα έργων και καλλιτεχνών που αναπαριστούν την παραπάνω θεματολογία:
Vittore Carpaccio, ‘’ Ίαση ενός δαιμονισμένου άνδρα στο Ριαλτός’’
Francisco de Goya, ‘’ Τρελοκομείο’’
Abbrecht Parer, ‘’Μελαγχολία’’