ΑnimartistsΚείμενο: Χριστίνα Πανταζή
Ψυχολόγος
Επιμέλεια: Ίριδα Γουδέλη
Εκπαιδευτικός
Οι περισσότεροι από εμάς, ιδίως στο δυτικό κόσμο έχουμε εντάξει τον κινηματογράφο στη καθημερινή μας ζωή: άλλοι είναι λάτρεις του σινεμά ενώ άλλοι προτιμούν με καλή παρέα και καλό φαγητό μια ταινία αντί μιας βόλτας. Πολλές φορές βλέποντας μια ταινία, μένουμε απλά στο τι μας συγκίνησε, τι μας άρεσε ή τι δεν μας αρέσει, τι μας πείραξε, αν ήταν καλό το σενάριο και η σκηνοθεσία, αν μας άρεσαν οι ηθοποιοί χωρίς πολλές φορές να επεκτείνουμε την σκέψη μας πάνω σε αυτό που είδαμε και να εντρυφήσουμε σε αυτό. Είτε μας αρέσει ο ευρωπαϊκός κινηματογράφος και οι «κουλτουρέ» ταινίες, είτε προτιμούμε το Hollywood και τις blog baster ταινίες, σπανίως θα εμβαθύνουμε στο τι πραγματικά είδαμε, τι μάθαμε, τι αισθανθήκαμε, με τι ταυτιστήκαμε, με τι προβληματιστήκαμε και μένουμε απλά σε μια εντύπωση. Πάνω λοιπόν σε αυτό το προβληματισμό, θα αναζητηθούν άλλες όψεις της έβδομης τέχνης που σχετίζονται όχι με την καλλιτεχνική υπόσταση μιας ταινίας ή το υποκειμενικό γούστο μας , αλλά με τις εκπαιδευτικές και θεραπευτικές ιδιότητες που μπορεί να μας παρέχει.
Η Τέχνη στη σημερινή εποχή μπορεί να αποτελέσει ένα αναγκαίο και απαραίτητο εργαλείο για το άτομο να εξωτερικεύσει κομμάτια του εαυτού του, που δυσκολεύεται με τον λόγο, να αναπτύξει τη δημιουργικότητά και τη φαντασία του, να ανακινήσει συναισθήματα, παρελθοντικές καταστάσεις και ασυνείδητες επιθυμίες με ένα πιο αβίαστο τρόπο από το να ζητήσουμε σε κάποιον να προσπαθήσει να μας μιλήσει για αυτά. Παράλληλα μπορεί να αποτελέσει μια ενεργή και βιωματική εμπειρία να διδαχθεί και να εκπαιδευτεί σε διάφορες πλευρές της κοινωνικής πραγματικότητας.
Μία από τις όψεις της, ο κινηματογράφος, μπορεί να έχει ένα πολύ ουσιαστικό εκπαιδευτικό και διδακτικό χαρακτήρα καθώς το θέαμα δεν είναι απλά ένα σύνολο εικόνων, αλλά μια κοινωνική σχέση μεταξύ προσώπων όπου διάμεσου των εικόνων καταφέρνει να φέρνει στο ίδιο πεδίο το πραγματικό συμβάν με το φανταστικό επινόημα επιφέροντας μάθηση, εξοικείωση και ευαισθητοποίηση με κοινωνικά ζητήματα που είτε το άτομο δεν έχει άμεση επαφή ή δεν έχει μάθει τους τρόπους διαχείρισης και αντιμετώπισής τους.
Η εκπαιδευτική του αξία θα μπορούσε να είναι μια ενεργή διδακτική εμπειρία αρχικά στα παιδιά για θέματα σχολικού εκφοβισμού, κοινωνικών και φυλετικών διακρίσεων, ανθρώπινων σχέσεων, ευαισθητοποίησης με τη φύση, την υγεία, το διαδίκτυο, γενικότερα ζητήματα που απασχολούν τα παιδιά καθώς και ανάπτυξη της ενσυναίσθησης. Η έννοια του εγγραμματισμού και της κριτικής ανάγνωσης του κόσμου, μπορεί να συνδυαστεί παράλληλα με τα μαθήματα στο σχολείο και τις ενημερωτικές διαλέξεις και ταινίες. Τι πιο κατάλληλο από το να βάλουμε μια τάξη λυκείου να παρακολουθήσει την ταινία Bully (2011) που θίγει τη βία μεταξύ συνομήλικων στα σχολεία της Αμερικής και μετά να επεξεργαστεί ζητήματα βίας και επιθετικότητας, ρόλους θύμα- θύτη στο σχολείο, την ταινία American History X (1996) που ασχολείται με θέματα φυλετικών διακρίσεων και δίνει μαθήματα ζωής ή μια τάξη δημοτικού να παρακολουθήσει μια ταινίες της Walt Disney όπως το «Ψηλά στον Ουρανό» (2009) που ωθεί τον άνθρωπο να είναι εξερευνητής της ζωής και να κυνηγάει τα όνειρά του;
Ομοίως, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί με τον ίδιο διδακτικό τρόπο σε σωφρονιστικά ιδρύματα δίνοντας στους κρατούμενους την δυνατότητα να αυτοκαθοριστούν και να δομήσουν την ταυτότητά τους καθώς και να επεξεργαστούν ξανά τον κόσμο και τις επιλογές τους με μια κριτική ματιά πάνω σε θέματα βίας, ρατσισμού, κοινωνικών προβλημάτων και ανθρώπινων σχέσεων. Επίσης θα μπορούσαν, γιατί όχι, παρακολουθώντας ταινίες που η βασική τους θεματολογία αφορά τις φυλακές, να ενεργοποιήσουν τα άτομα και να προβληματιστούν για την έννοια της τιμωρίας και του σωφρονισμού στη σύγχρονη εποχή, του χώρου και του χρόνου στη φυλακή , για τις συνθήκες κράτησης και ζωής στα ιδρύματα, για τα δικαιώματά τους κ.α. Η έννοια του εγγραμματισμού συνεπώς δεν σταματά στο να μάθει απλώς το άτομο την κοινωνική πραγματικότητα και πως αυτή διαρθρώνεται, αλλά και να ωθήσει το άτομο να μάθει να δρα ενεργά, δηλαδή να σκέφτεται , να ασκεί κριτική και ακόμη να αμφισβητεί και να προτάσσει λύσεις σε δυσλειτουργικά στοιχεία της κοινωνικής πραγματικότητας, κάτι που θυμίζει περισσότερο αυτό που ο παιδαγωγός Πάολο Φρέιρε αποκάλεσε «κριτική συνειδητοποίηση»*
Ταυτόχρονα, μπορεί να αποτελέσει το πλαίσιο όπου το άτομο μπορεί να ταυτιστεί με έναν ήρωα , να παραλληλίσει σκηνές από μια ταινία με δικές του εμπειρίες και να τις επεξεργαστεί, να βιώσει ποικίλα συναισθήματα και συγκινήσεις καθώς και να αναζητήσει το κοινό νήμα που συνδέει τη δική του ζωή με το σενάριο μιας ταινίας. Μία ταινία μπορεί να προσφέρει ιστορίες άλλων ανθρώπων που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα ή καταστάσεις δίνοντας την ευκαιρία στο άτομο να παρατηρήσει, να σκεφτεί και να αναζητήσει τρόπους αντιμετώπισης και λύσεις καθώς και να ακούσει διαφορετικές απόψεις που οδηγούν σε μια πιο θετική σκοπιά ενισχύοντας την αυτοπραγμάτευση. Το άτομο ή μια θεραπευτική ομάδα μπορoύν μέσα σε μια θεραπευτική συνεδρία να φέρουν ταινίες που τους συγκίνησαν ή τους προβλημάτισαν και βήμα βήμα, να ξετυλίξουν συναισθήματα, νοήματα , δικούς τους προβληματισμούς που αντιμετωπίζουν στην πορεία της ζωής τους.
Η αναδυόμενη «κινηματογραφοθεραπεία ή το cinematherapy» , μπορεί να αξιοποιηθεί ως ένα εναλλακτικό και γόνιμο θεραπευτικό εργαλείο/τεχνική στο πλαίσιο μιας θεραπευτικής διεργασίας, συμβουλευτικής προσέγγισης ή μιας προσωπικής αναζήτησης που βοηθούν έναν άνθρωπο, ένα ζευγάρι ή μια ομάδα ατόμων να αντιληφθούν και να αντιμετωπίσουν προβλήματα της πραγματικής τους ζωής και μέσω του σεναρίου ή των ηρώων, που λειτουργούν σε συμβολικό και μεταφορικό επίπεδο, να πυροδοτήσουν τροφή για σκέψη.
Συνεπώς ο κινηματογράφος μεταφέρει στους ανθρώπους όψεις της πραγματικής ζωής που αυτό μπορεί να ιδωθεί από πολλές και διαφορετικές όψεις και να χρησιμοποιηθεί για να καλύψει διαφορετικές κάθε φορά ανάγκες, όπως της ψυχαγωγίας, του εκπολιτισμού, της εκπαίδευσης καθώς και της προσωπικής αναζήτησης και της θεραπείας, υπό την έννοια της φροντίδας της ψυχής.
* Κατά τον Φρέιρε κριτική συνειδητοποίηση είναι η διαλεκτική ανάμεσα στη συνείδηση και τον κόσμο. Αυτή ως ανθρώπινο χαρακτηριστικό εμφανίζεται μόλις ο άνθρωπος έρθει πρόσωπο με πρόσωπο με τη συγκεκριμένη πραγματικότητα. Όταν η συνειδητοποίηση προχωρήσει πέρα από την κατανόηση ενός δεδομένου και το τοποθετήσει κριτικά μέσα στο σύστημα σχέσεων αποκτά τις διαστάσεις της κριτικής συνειδητοποίησης και ως διαδικασία δεν είναι ατομική αλλά κυρίως κοινωνική. Κατά τον ίδιο, ο όρος της κριτικής συνειδητοποίησης αναφέρεται σε πλειάδα κοινωνικών διαδικασιών με την οποία οι άνθρωποι όχι ως δέκτες αλλά ως υποκείμενα που αποκτούν και δημιουργούν τη γνώση κατορθώνουν κάποια βαθιά επίγνωση τόσο για την κοινωνικοπολιτιστική πραγματικότητα , που διαμορφώνει τη ζωή τους , όσο και για την ικανότητά τους να μεταμορφώνουν αυτή τη πραγματικότητα.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Ζαννετίδη, Θ., & Ραγιας, Γ. Τ. (2016). Ο σχολικός εκφοβισμός στη «μεγάλη οθόνη»: μία διδακτική προσέγγιση 1. Πανελλήνιο Συνέδριο Επιστημών Εκπαίδευσης, 2015(2), 1155-1169.
Χατζηνικολάου, Α. (2008). Εκπαίδευση σε συνθήκες «Κοινωνικής Απαξίωσης» στις Δικαστικές Φυλακές Διαβατών. Ρωγμές σε ένα σύστημα. ΚΟΙΝΩΝΙΑ & ψυχική ΥΓΕΙΑ,9: 60-79.
Banks Gregerson, Mary (2010). The Cinematic Mirror for Psychology and Life Coaching. New York, NY: Springer.
Μητάκου, Ε. (2009). Εγκλεισμός και κινηματογράφος, συνθήκες περιορισμού. Κιν/γράφος και εγκλεισμός, συνθήκες απόδρασης. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο. Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Σχεδιασμός – Χώρος – Πολιτισμός. Διαθέσιμο στο: courses.arch.ntua.gr/fsr/127617/MHTAKOU.pdf