Μένη ΚουτσοσίμουΚείμενο: Μένη Κουτσοσίμου
Ψυχολόγος – Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
ΜΔΕ στην Κοινωνική Ψυχιατρική-Παιδοψυχιατρική
Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Ιωαννίνων
Μεταδιδάκτωρ Ιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων στην Ποιότητα Υπηρεσιών
Καμιά φορά γυρίζω πίσω την ταινία της ζωής μου για να δω σε ποιο σημείο θα μπορούσε να είχε πάρει διαφορετική τροχιά. Αλλά καμιά φορά δεν υπάρχει τίποτα να γυρίσω πίσω – η ίδια δεν το ξέρω ακόμη, αλλά τώρα γυρίζει μόνο μπροστά.
Επιχειρώ να ακινητοποιήσω την εικόνα… Κι εκεί είναι που λέω στον εαυτό μου. Αν εδώ είχα πει κάτι άλλο… αλίμονο αν είχα κάνει κάτι άλλο… θα ήταν αλλιώς τώρα.
Διαπιστώνω όμως ότι πάλι κόλλησε το σύστημα. Τα δάχτυλα αυτόματα συντονίζονται… Control + Alt + Delete… καμία αντίδραση.
Να πατάς το κουμπί τερματισμού… να μη σβήνει ούτε τώρα η οθόνη, μα είναι δυνατόν;
Όταν σταματήσει ο χρόνος είναι που νιώθεις το κενό στο ανάμεσα στο πριν και το μετά.
Και μόνο ένα συναίσθημα για να περιγράψει τη νέα συνθήκη.
Ανελέητα άδεια… με όλη τη σημασία της λέξης…
Άδεια εξαιτίας της συμπεριφοράς εκείνου που εμπιστεύτηκες με κλειστά μάτια.
Σαν άδεια σακούλα.
Χρήσιμη όταν τη γεμίζεις. Άχρηστη όταν την αδειάζεις.
Το σύνδρομο της άδειας σακούλας δεν έχει ακόμη ταξινομηθεί, μην το ψάξετε στη βιβλιογραφία… είναι δική μου επινόηση. Κουβαλά το φορτίο της και καταλήγει στα σκουπίδια όταν δεν τη χρειάζεσαι πια.
Ποιος να μου το ‘λεγε, πως θα ερχόταν μια μέρα που θα αποζητούσα με λαχτάρα να μην σκέφτομαι… να προσπαθώ να δώσω στη στιγμή κλωτσιά να μην ξανάρθει πίσω…
Να ψάχνω το νόημα στην ερμηνεία και να μην χωράει λογική.
Ν’ αναζητώ την επιλογή που δεν έχω… αφού μου στερήθηκε επιδέξια.
Ν’ αναλώνομαι σε ερμηνείες που είναι αδιέξοδες.
Να ονειρεύομαι ότι θα ξυπνήσω και να βυθίζομαι ακόμη πιο πολύ.
Να ματώνω μέσα μου.
Διάγνωση… γαστρορραγία.
Εισαγωγή στο νοσοκομείο.
Απουσία του σημαντικού Άλλου.
Μα ήταν πάντα εδώ…
Πού εδώ; Να σε ρωτάνε… Άντε ν’ απαντήσεις τώρα… πού ήταν οέο το εδώ;
… και μια φωνή από την άλλη όχθη…
«Τι κάνει άραγε το Δεδομένο μου, παραμένει ακόμη ζωντανό;»…
Αναλογιζόμενη τη δική μου θέση σε αυτό το θέατρο του παραλόγου που βιώνω… το σύνδρομο της άδειας σακούλας είναι η καταλληλότερη εκδοχή για να περιγράψω αυτό που μπορεί να νιώσει κανείς μετά από το ‘άδειασμα’ και την ανέντιμη συμπεριφορά. Ναι, η ζωή μπορεί να είναι άδικη – εγώ όμως γιατί θα πρέπει ή να υπομένω ή να αφομοιωθώ από την αδικία; Ναι, οι άνθρωποι είναι ανήθικοι – εγώ όμως γιατί θα πρέπει είτε να τους αποδεχθώ, είτε να απομακρυνθώ από αυτούς; Και στους υπόλοιπους που μ’ έχουν ανάγκη και με διεκδικούν με όλα τα μέσα; Πώς να τους εξηγήσω τη συνειδητή απουσία μου;
Δεν ξέρω πώς να σου το πω… υπάρχουν μερικές μόνο μαγικές στιγμές. Είναι μόνο στιγμές, δευτερόλεπτα μέσα στο χρόνο που αισθάνομαι πως η ζωή μου βρίσκεται στο σωστό μονοπάτι κι εγώ εκπληρώνω τις δυνατότητές μου στο έπακρο. Και αυτό το οφείλω στην παιδική ψυχή μου. Κι όμως… έχω κατηγορηθεί και γι’ αυτό… βλέπεις είναι κακό να δίνεις από το υστέρημά σου το συναισθηματικό και να σε πατάει κάτω ο άλλος μόλις νιώσει ότι δεν σε χρειάζεται άλλο.
Νιώθω ότι η μαγεία έχει χαθεί στο θέατρο που διατυμπανίζει πώς λέγεται ζωή.
Σαν άδεια σακούλα που έκλεισε την αποστολή της…
Θα βάλλω κάτι ακόμη ως εικόνα στις γραμμές. Τι κάνεις στην περίπτωση που το καλό σου μπλουζάκι λερωθεί; Το αγαπημένο σου. Όσο και να το πλύνεις ο λεκές δεν υποχωρεί Αν το παρακάνεις με το πλύσιμο και το τρίψιμο, το πολύ-πολύ ο λεκές να αντικατασταθεί από κάτι άλλο. Ένα σημείο όπου το ύφασμα είναι πιο λεπτό και πιο ανοιχτόχρωμο. Αυτό το ξεθωριασμένο σημείο είναι η ανάμνηση. Η ανάμνηση από εκείνο τον λεκέ.
Δεν παρεμβαίνεις στις αναμνήσεις… παρά γυρίζεις την ταινία πίσω και ξαναβλέπεις τη στιγμή που έγινε ο λεκές. Και όταν πλέον γνωρίζεις τη δυναμική του νέου αποκτήματος πώς συνεχίζεις;Τώρα μπορείς να κάνεις δύο πράγματα. Μπορείς να πετάξεις το μπλουζάκι ή μπορείς να τριγυρίζεις την υπόλοιπη ζωή σου με την ανάμνηση του λεκέ. Αλλά το ξεθωριασμένο σημείο δεν σου θυμίζει μόνο τον λεκέ. Σου θυμίζει και την εποχή που το μπλουζάκι σου ήταν ακόμη καθαρό.
Αν γυρίσεις την ταινία αρκετά πίσω, τελικά το καθαρό μπλουζάκι θα ξαναμπεί στην εικόνα. Στο μεταξύ ξέρεις ότι δεν θα παραμείνει καθαρό…
Και καλά σε σχέση με το μπλουζάκι, μπορείς να κάνεις δύο πράγματα. Μπορείς να το πετάξεις και να πάρεις κάποιο άλλο… – μη γελιέστε, το ίδιο ισχύει και για τις ανθρώπινες σχέσεις… κι ας τολμήσει κανείς να μου πει το αντίθετο – ή μπορείς να τριγυρίζεις την υπόλοιπη ζωή σου με την ανάμνηση του λεκέ. Αλλά το ξεθωριασμένο σημείο δεν σου θυμίζει και την εποχή που το μπλουζάκι σου ήταν ακόμη καθαρό. Αν γυρίσεις την ταινία αρκετά πίσω, τελικά το καθαρό μπλουζάκι θα ξαναμπεί στην εικόνα. Στο μεταξύ ξέρεις ότι δεν θα παραμείνει καθαρό…
Υπήρχε λοιπόν η εποχή εκείνη που δε με απογοήτευαν τόσο οι άνθρωποι και ακόμη και τις χειρότερες συμπεριφορές, τις αντιμετώπιζα με τη δύναμη της λογικής. Όμως το τελευταίο διάστημα κάτι έχει αλλάξει. Έπαψα να ενδιαφέρομαι για το αν θα απαντήσω στις προκλήσεις, τον ναρκισσισμό ή τη σιωπή των άλλων. Κάτι μούδιασε μέσα μου. Δεν είναι δική μου δουλειά να μάθω στον οποιονδήποτε τρόπους, συμπεριφορά, ακεραιότητα ή σεβασμό. Συναισθηματική αναπηρία αποκαλείται ψυχιατρικά… Αντ’ αυτού, κάνω την αυτοκριτική μου… και σαν να έρχονται όλες οι πικρές αλήθειες μαζί… ο κόσμος είναι ψεύτικος, άδικος και βρώμικος – ιδέες, όνειρα, επιθυμίες καταπατούνται κάτω από το βάρος της ανάγκης για επιβίωση. Όλα στο βωμό της ξεφτιλισμένης ζωής, προς αποφυγή του επικείμενου θανάτου.
Κι έρχεται για μία ακόμη φορά η στιγμή που ο Άλλος αναρωτιέται…
Είναι το Δεδομένο μου εδώ;
Παρούσα… για τα άγχη, για τις φοβίες σου, τις κρίσεις πανικού σου, το φόβο του επικείμενου θανάτου σου, τις σκιές που σε έπνιγαν, για τα κενά σου… να κινούμαι στο «νεκρό» χρόνο σου – «σε κάλεσα στο νεκρό μου χρόνο»… σου ξέφυγε κάποια στιγμή μιλώντας μου… πόσα νοήματα κρύβονται πίσω από τις λέξεις τελικά -, να προσφέρω σε όλα τα επίπεδα με όλους τους τρόπους, κι ας πνίγομαι… Κι όταν ο Άλλος-Εσύ πήρες τα πάνω του και ξεπεράστηκε η ανάγκη της δοκιμασίας που σ’ έριχνε, τότε αντιστράφηκαν όλα…
Κανένα πρόσχημα πια…
Ουδείς αγνωμονέστερος του ευεργετηθέντος.
Πώς να αντέξεις τη νεκρική σιγή που σου επιβάλλει, μετά από την ακατάπαυστη ‘φλυαρία’ που σε φλόμωνε…
Κατανοώ ότι υπάρχουν άνθρωποι που εκτιμούσα ή σεβόμουν και μ’ έχουν αδειάσει κι εγώ κάθομαι με σταυρωμένα τα χέρια κι αφήνω τις μέρες να περνούν…
Το στομάχι μου μάτωσε, αδυνατώντας να χωνέψει το σκηνικό.
Το μυαλό μου μπήκε σε καταστολή… σκεφτόταν για δύο βλέπετε πριν… του Άλλου το μοτέρ χρειαζόταν τεχνική υποστήριξη.
Η ψυχή μου λερώθηκε… ο γνωστός λεκές…
Όταν κατέχεις λοιπόν τη θεωρία πασχίζεις να βρεις τις απαντήσεις.
Βάζοντας μπροστά τη λογική, κατανοώ ότι βρίσκομαι πλέον σε μια περίοδο της ζωής μου που αντιλαμβάνομαι ότι αυτό που χαρακτηρίζει τον Άλλο δεν είναι μόνο οι προθέσεις και οι πράξεις του, αλλά και οι αξίες του που καθρεφτίζονται σε αυτές. Τα εύκολα λόγια να φοβάσαι… και ναι υπάρχουν εκείνοι που τα έχουν πολύ εύκολα…
Κι οι πράξεις τους είναι αντιστρόφως ανάλογες.
Μπροστά στα διλήμματα που οι ίδιοι τεχνηέντως επινοούν, επιλέγουν την απουσία… θολώνουν τα νερά σαν τη σουπιά… κρύβονται από την ίδια τους τη σκιά… το είδαμε κι αυτό… και νιώθουν ελεύθεροι στα αζήτητα… γιατί πολύ απλά δεν ξεβολεύονται…
Είναι καλύτερα μια ζωή βολεμένη από μία Άγνωστη κατάσταση που μπορείς να διεκδικήσεις και να σου ανοίξει νέους ορίζοντες.
Αρκετά με τους συναισθηματισμούς, έχουμε διάγνωση:
Συναισθηματικά ανάπηρος σημαίνει την αδυναμία προς το αγαπάν… Ναρκισσισμός… η ασθένεια της εποχής.
Άτιμη θεωρία…
Και πού να ‘ξερες πόσο η πραγματικότητα ξεπερνά την ψυχιατρική σημειολογία.
Παραμένει όμως μία σκέψη ακόμη στο μυαλό.
Πώς γίνεται να επιλέγεις το άτομο που σε γεμίζει, να ζητάει τα πάντα, εσύ να του δίνεις τα πάντα και ξαφνικά να νιώθει ότι πνίγηκε; Και να μην σου το ανακοινώνει καν, βάζοντάς σε επιδέξια στη συντήρηση… για λόγους που μόνο ένα αρρωστημένο μυαλό θα έδινε, δεν πρόκειται να ερμηνεύσω το παραμικρό.
Λυπάμαι, αλλά δεν μπορώ να μπω στη διαστροφή του Άλλου.
Ποιος δεν έχει βάθος εδώ;
Ποιος δεν μπορεί να δημιουργήσει χώρο μέσα σε όλη αυτή τη δόμηση;
Ποιος δεν θέλει να αλλάξει διαρρύθμιση στα έπιπλα γιατί έτσι τον βολεύουν κι από την αρχή αυτό είχε σκοπό να κάνει αλλά το κάλυπτε επιμελώς;
Ποιος έπνιξε ποιον τελικά με την υποκρισία του σε όλο της το μεγαλείο;
Κι ενώ πίστευα φανατικά ότι κάθε άνθρωπος μπορεί να μεταμορφωθεί στην καλύτερη εκδοχή του, αρκεί να προσπαθήσει, να έχει θέληση και την κατάλληλη υποστήριξη, συντηρούσα όλο αυτό το διάστημα την ελπίδα ότι εκείνος που με πλήγωσε θα ανοίξει τα μάτια του, θα πάλευε γι’ αυτό που του χαρίστηκε ως δώρο, θα προσπαθούσε να διεκδικήσει αυτό που διατυμπάνιζε ότι ήθελε να ζήσει.
Κι εκεί έκανα το λάθος εντέλει: πίστεψα ότι οποιοσδήποτε μπορεί να φτάσει στο ύψος των προδιαγραφών του, τηρουμένων των αναλογιών του.
Κι εκεί που όλα έχουν τελειώσει, τελείται ο επικήδειος και τον θάψαμε.. το σύμπαν συνωμοτεί και τον εμφανίζει ευθύς μπροστά μου.
Κι εκεί αναρωτιέσαι… αυτό είναι το αερικό για το οποίο ήμουν πάντα υπ’ ατμών;
Σ’ αυτόν τον άνθρωπο επέτρεψα να γίνει κομμάτι της ζωής μου για να με κάνει χίλια;
Πόσα άλλοθι να χωρέσουν σε ένα ‘παιδικό’ γιατί; …που σου το στερεί κιόλας ως απάντηση για να τη μάθεις τυχαία σε μία αίθουσα αεροδρομίου;
Κι εκεί είναι που ξεκολλά το σύστημα…
οι άνθρωποι αποκαλύπτονται εκεί που δεν το περιμένουν.
Από τη στιγμή που τα δικά μου πιστεύω περιλαμβάνουν έννοιες όπως ειλικρίνεια, ακεραιότητα, μαχητικότητα, θάρρος και πάθος για το καλύτερο, είναι λογικό να δώσω παραπάνω από μία ευκαιρίες στους άλλους να αποδείξουν αν είναι οκ.
Όταν βίωσα αυτή τη δυσαρμονία στο πετσί μου, άγγιξα τα άκρα. Τις μισές μέρες αναρωτιόμουν αν έχει νόημα να συνεχίσω να προσπαθώ σ’ έναν κόσμο που κερδίζει, το πάρε, τα ψεύτικα λόγια και συναισθήματα, ο ναρκισσισμός και ο παρτακισμός στο μεγαλείο του. Τις άλλες μισές γνώριζα ότι πρέπει να δουλέψω πιο σκληρά από ποτέ, γιατί αν δεν κρατήσω την επαφή μου με την αποστολή μου και τους στόχους μου, θα χαθώ.
Και το ζητούμενο παραμένει.
Για να θέσω εαυτόν εκτός του βρώμικου παιχνιδιού, γνωρίζω ότι η όποια νίκη μου θα έρχεται μετά από πολλαπλάσιο κόπο, κόστος και χωρίς την αναγνώριση που της αξίζει.
Από το να βασανίζομαι όμως, ναι, είναι καλύτερα να επιλέξω…
κι ας νομίζει ο όποιος Άλλος ότι επέλεξε πρώτος.
Είναι πολύ αργά για το οτιδήποτε άλλωστε για να μπορέσει να καταλάβει πώς είναι η ζωή μέσα από τα δικά μου μάτια…
Πώς είναι να ζεις με το φορτίο των αναμνήσεών του, που ενώ σε προσέγγιζε διαπροσωπικά, σε εκμεταλλεύτηκε και θεραπευτικά… δύο σε ένα, συμφέρει… μη σας τύχει μόνο…
Πώς είναι να ζεις με την επίγνωση του χρόνου που έχει περάσει και δεν πρόκειται ούτε να γυρίσει πίσω, ούτε να σου επιστρέψει τις λάθος αποφάσεις, εκτιμήσεις και επιλογές.
Πώς είναι να σου παραγγέλνουν την παρουσία… «παπαρουνόσπορο θα χρειαστώ για πρωινό… και ασπράδια για τη διατροφή μου»… ναι όπως το ακούτε και να βιώνεις το αντίθετο, χωρίς καν να θεωρήσουν αυτονόητο ότι άξιζες έστω μία Συγνώμη για το άδειασμα.
Πώς είναι να αφήνεις να πεθάνει αυτό που μέχρι πρότινος διατυμπάνιζες ότι αγαπούσες. Να μη μπορείς να νικήσεις το θάνατο τον προδιαγεγραμμένο να το καταλάβω… να μην παλεύεις όμως γι’ αυτό που έχεις ανάγκη εν ζωή, ενώ το έχεις φυτέψει κι έκανες τα πάντα για να πείσεις ότι θα είσαι παρόν στη φροντίδα του… αδυνατώ.
Κάτω από το βάρος αυτών των βιωμάτων είναι που προσπαθώ να προσδιορίσω εκ νέου ποια είμαι, τι επιθυμώ για το άμεσο μέλλον και ποιος είναι ο τόπος που η παιδική ψυχή μου θα νιώθει σπίτι της.
Γνωρίζω με βεβαιότητα πως ήρθε η ώρα σοβαρών ξεκαθαρισμάτων σε όλα τα δωμάτια. Αρκετά με τη διαρρύθμιση που βολεύει τους υπόλοιπους στο στρίμωγμα και στις ψευδοροφές.
Έχω έρθει σε ειρήνη με το παρελθόν μου, ενώ οι απαντήσεις που αναζητώ βρίσκονται με βεβαιότητα στο μέλλον.
Η απογοήτευση που έχω βιώσει από ανθρώπους που θεωρούσα οικογένειά μου, μπορούν να γίνουν καύσιμο για να αποδεχτώ οδυνηρές αλήθειες.
Όπως…
Γιατί έδωσα ελευθέρας σε κάποιους να θεωρούν ότι έχουν δικαίωμα να με απομυζούν ενεργειακά σαν vampire, για να γεμίσουν τις δικές τους αποθήκες;
Αυτό είναι κάτι που οφείλω να αλλάξω τώρα, όσο είναι νωρίς, όσες ρήξεις κι αν περιλαμβάνει, όσο πόνο κι αν μπορεί να μου προξενήσει…
Είναι προτιμότερο να ματώνω για μένα, όπως ο αετός στη μετάβασή του με σκοπό την επιβίωσή του… έχω τη φύση του αετού όμως… όχι της κότας.
Γιατί επέτρεψα στον εαυτό μου να μασάει από ψεδο-διλλήματα του Άλλου;
Όλο αυτό με τις ανθρώπινες σχέσεις και το πώς επιτρέπω στους άλλους να αντλούν από τη δύναμή μου για να επιβιώνουν, μοιάζει με βόλτα στο δωμάτιο με τους καθρέφτες. Ξέρεις, αυτά τα δωμάτια που υπήρχαν παλιά στα Λούνα Παρκ, που αποτελούνταν από διαδρόμους με καθρέφτες που έδειχναν το είδωλό σου παραμορφωμένο. Κάποιοι σε έδειχναν ψηλό, κάποιοι σα νάνο. Κάποιοι σου έδιναν σχήμα μπουκαλιού και κάποιοι παραφούσκωναν το κεφάλι σου και έδειχναν το σώμα σου σαν οδοντογλυφίδα.
Χάρισμα του Άλλου οι παραμορφώσεις και τα είδωλα.
Αν ο Άλλος δημιουργεί διλλήματα για να νιώθει ότι επιλέγει… είναι τραγικό.
Αλλού είναι οι στροφές στο δρομολόγιο αγόρι μου.
Κι αν διατυμπανίζει ότι βγήκε από το δίλημμα με την τακτική του ψόφιου κοριού, η ζωή μου δεν σηκώνει ζωϋφια και άλλου είδους τρωκτικά.
Γιατί;
Γιατί έτσι… κι αυτό απάντηση είναι, ας ψάξει ο Άλλος να βρει την ερμηνεία, τέρμα με τις αγαθοεργίες και τη δωρεάν ψυχοθεραπεία. Βλέπεις, η πραγματική απογοήτευση δεν είναι αυτή που δοκιμάζεις από τους γύρω σου. Είναι αυτή που έχεις επιτρέψει στον εαυτό σου να σε χαρακτηρίζει, στο βωμό της σωτηρίας των δήθεν «είσαι ό,τι περίμενα… η Ανατολή μου».
Και κάτι τελευταίο.
Η ειδοποιός διαφορά μεταξύ εξοπλισμού που κολλά και ανθρώπου είναι ότι ο δεύτερος δεν έχει εγγύηση.
Αν ο Άλλος σε κάνει να τον δεις σαν ασθενή που αντιστέκεται στην πραγματικότητα που ο ίδιος πλάθει ως σενάριο, για να πείσει και σου το πουλά σε τιμή ευκαιρίας, τότε έπαιξες κι έχασες «Μωρό μου». Τουλάχιστον Εμένα.
Τέρμα τα άλλοθι… δεν έχουν αντικειμενική αξία.
Δεν πα να σκαλίζεις… αρκετά έπαιξες.
Στο Δεδομένο πλέον, επιλέγω να γίνω το Ασύλληπτο Ζητούμενο…
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία
Yalom I. (2002). Στο ντιβάνι. Εκδόσεις Άγρα.