Λυδία ΜυλωνάκηΆρθρο: Λυδία Μυλωνάκη
Ψυχολόγος- MSc Forensic Mental Health
επιμέλεια: Κωνσταντίνος Χασαπλαδάκης
Φιλόλογος
Συνοδευτικό Κείμενο: Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες γίνεται η ανάκριση υπόπτων με γνωστικές δυσλειτουργίες και τα προβλήματα που μπορεί να προκύψουν από εσφαλμένες δικαστικές πρακτικές.
Στατιστικά στοιχεία αναδεικνύουν ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό ατόμων με νοητική υστέρηση, έκπτωση γνωστικών λειτουργιών αλλά και άλλες ειδικές ανάγκες τα οποία σχετίζονται με στο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης. Πολλές φορές, τα άτομα αυτά αποτελούν υπόπτους εγκλημάτων και καλούνται να ανακριθούν προκειμένου το δικαστήριο να καταλήξει στη σχέση τους με το έγκλημα που εξετάζεται, στη δυνατότητα καταλογισμού της άνομης πράξης αλλά και στην εξυπηρέτηση των ιδιαίτερων αναγκών θεραπείας και αποκατάστασης αυτής της ομάδας κατηγορουμένων.
Τα άτομα που πάσχουν από νοητική υστέρηση και άλλες γνωστικές δυσλειτουργίες αποτελούν μια ιδιαίτερη κατηγορία υπόπτων και χρίζουν ειδικής μεταχείρισης κατά την διαδικασία της ανάκρισης. Καταρχήν, στατιστικά δεδομένα αναδεικνύουν πως άτομα που πάσχουν από νοητική υστέρηση έχουν περισσότερες πιθανότητες να συλληφθούν, να υποστούν ανάκριση αλλά και να καταδικαστούν ως ένοχοι. Ως εκ τούτου, ο αριθμός των ατόμων που πάσχουν από κάποια γνωστική δυσλειτουργία και σχετίζονται με το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης είναι αρκετά υψηλός σε σχέση με το γενικό πληθυσμό.
Όσον αφορά στη διαδικασία της ανάκρισης, ορισμένες έρευνες υποστηρίζουν ότι τα άτομα με νοητική υστέρηση είναι σε θέση να υποβληθούν σε ανάκριση, καθώς και να παρουσιαστούν στο δικαστήριο ως ύποπτοι για τη διάπραξη ενός εγκλήματος. Παρόλα αυτά, δεν είναι πάντοτε σε θέση να μάθουν από μια τέτοια εμπειρία, δεν κατανοούν πάντοτε την άνομη τους πράξη και πιθανώς να την ξανακάνουν στο μέλλον λόγω της παρόρμησης που τους χαρακτηρίζει. Επομένως, ο καταλογισμός στα άτομα με νοητική υστέρηση δεν μπορεί να είναι ο ίδιος σε σχέση με το καταλογισμό που χρεώνεται στο γενικό πληθυσμό.
Ένα πολύ βασικό και μείζον πρόβλημα που προκύπτει κατά την ανάκριση ατόμων με νοητική υστέρηση είναι οι ψευδείς ομολογίες. Ο συγκεκριμένος πληθυσμός επιθυμεί να ευχαριστήσει τους άλλους, ενώ τείνει να εμπιστεύεται τα λεγόμενα τρίτων εύκολα, ως εκ τούτου κατά τη διαδικασία της ανάκρισης το άτομο αδυνατεί να ανταπεξέλθει στη «χειραγώγηση» του ανακριτή και απαντά καταφατικά, με αποτέλεσμα να βάζει τον εαυτό του σε μειονεκτική θέση. Ακόμη, τα άτομα με νοητική υστέρηση, πολλές φορές δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα δικαιώματα τους κατά την ανακριτική διαδικασία. Έτσι, τείνουν να παραιτούνται από αυτά, γεγονός το οποίο δεν θεωρείται πάντα άκυρο από το δικαστήριο. Η παραίτηση από τα δικαιώματα δεν μπορεί να είναι έγκυρη όταν το άτομο δεν κατανοεί τις συνέπειες της. Αυτό το πρόβλημα κρίνεται ως ένα πολύ σημαντικό εμπόδιο για τη διαδικασία της ανάκρισης υπόπτων με νοητικές δυσλειτουργίες. Κάτι τέτοιο λειτουργεί μειονεκτικά για αυτούς και δεν βοηθά στο να διασφαλιστεί η δίκαιη αντιμετώπιση τους αλλά και ο σεβασμός στις ιδιαίτερες ανάγκες τους κατά την ανακριτική διαδικασία και την παρουσία τους στις δικαστικές αίθουσες.
Επομένως, είναι κατανοητό ότι τα προβλήματα που μπορεί να προκύψουν κατά την παρουσία ατόμων με νοητική υστέρηση, ως ύποπτοι τέλεσης εγκληματικών πράξεων, είναι πολλά, ενώ είναι πιθανή ακόμα και η άδικη καταδίκη τους αν δεν προσεγγιστούν με το κατάλληλο τρόπο που αρμόζει στις ιδιαίτερες ανάγκες τους.
Προτεινόμενη Βιβλιογραφία
Bull, R., Valentine, T., & Williamson, T. (Eds.). (2009). Handbook of psychology of investigative interviewing: Current developments and future directions. John Wiley & Sons.
Gudjonsson, G. H. (2010). Psychological vulnerabilities during police interviews. Why are they important?. Legal and criminological Psychology, 15(2), 161-175.
Hartwig, M., Anders Granhag, P., & Strömwall, L. A. (2007). Guilty and innocent suspects’ strategies during police interrogations. Psychology, Crime & Law, 13 (2), 213-227.
Porter, S., & Yuille, J. C. (1996). The language of deceit: An investigation of the verbal clues to deception in the interrogation context. Law and Human Behavior, 20 (4), 443.