Το Κύμα

Άρθρο: Μαθιουδάκη Μαρία
Φοιτήτρια Ψυχολογίας

Επιμέλεια: Βαγιώτη Θεοδώρα
Φιλόλογος

Όλα ξεκίνησαν κατά τη διάρκεια ενός μαθήματος πολιτικής ιστορίας.  Στην προσπάθεια του να διδάξει στους μαθητές του την έννοια του απολυταρχισμού εγείροντας  παράλληλα το ενδιαφέρον τους, ένας  νεαρός καθηγητής, ο Rainer Wegner, αποστασιοποιείται από την παραδοσιακή διδασκαλία και προχωράει στη διεξαγωγή ενός ιδιότυπου πειράματος: ιδρύει στα πλαίσια της τάξης του ένα ολοκληρωτικό κίνημα, του οποίου ηγείται μόνον ο ίδιος. Το νέο αυτό καθεστώς βασίζεται στους όρους «πειθαρχία» και «κοινότητα». Οι μαθητές υποχρεώνονται να φοράνε όμοια ρούχα, να χαιρετούν με συγκεκριμένο τρόπο μέσα στην τάξη, ενώ την ίδια στιγμή μοιράζονται τα ίδια δικαιώματα και τις ίδιες υποχρεώσεις. Σταδιακά ο νέος τρόπος σκέψης και δράσης οδηγεί στον εξοστρακισμό του «διαφορετικού», καθώς οι μαθητές δείχνουν να υποκύπτουν στη γοητεία του φασισμού.. Το «Κύμα» , το όνομα που έδωσαν στη νέα τάξη πραγμάτων που δημιούργησαν, από ένα εκπαιδευτικό πείραμα μετατρέπεται πολύ γρήγορα σε ένα ορμητικό τσουνάμι…

Το Κύμα (2008), μια τολμηρή και πρωτότυπη ταινία του σκηνοθέτη  Dennis Gansel, βασίζεται στο πείραμα «Το Τρίτο Κύμα» , το οποίο διεξήχθη το 1967 από το δάσκαλο Ron Jones σε ένα σχολείο της Καλιφόρνια. Παρακολουθώντας όμως την ταινία εντοπίζονται κοινά χαρακτηριστικά με τα γνωστά πείραμα υπακοής του Μilgram. O Milgram (1963) υπολόγισε κατά πόσον οι συμμετέχοντες ήταν διατεθειμένοι να υπακούσουν σε μια ηγετική προσωπικότητα, η οποία τους προέτρεπε να κάνουν πράξεις συγκρουόμενες με τη συνείδηση τους.  Στο πείραμα συμμετείχαν κάθε φορά δύο άτομα, ένας μαθητής (ήταν ηθοποιός) και ο πραγματικός συμμετέχων, που αναλάμβανε το ρόλο του δασκάλου. Έργο του δασκάλου ήταν να εξετάσει το μαθητή σε μία λίστα λέξεων∙ κάθε λάθος του μαθητή στην απομνημόνευση των λέξεων ισοδυναμούσε με τη χορήγηση ηλεκτροσόκ, η ένταση του οποίου αυξανόταν ανάλογα με τον αριθμό των λαθών. Η διαδικασία διακοπτόταν μόνο όταν ο δάσκαλος αρνούνταν τη χορήγηση μεγαλύτερης έντασης ηλεκτροσόκ. Το αποτέλεσμα ήταν ότι το 65%  των συμμετεχόντων χορήγησε σοκ μέχρι και το μεγαλύτερο βαθμό έντασης της γεννήτριας, παρά τις αντιδράσεις πόνου του μαθητή, με μόνο γνώμονα τη διαταγή και προτροπή του ερευνητή να συνεχίσει τη διαδικασία. Τα συμπεράσματα αυτά αποτυπώνουν τις μαρτυρίες των Ναζί, οι οποίοι, όταν τους ρωτούσαν για τις κτηνωδίες που διέπραξαν, εκείνοι απαντούσαν ότι ακολουθούσαν μόνο διαταγές.

Τι ήταν, όμως, αυτό που πραγματικά ώθησε τους μαθητές μέσα σε τρεις ημέρες από το ξεκίνημα του πειράματος να παρουσιάσουν τόσες ομοιότητες με τη ναζιστική νοοτροπία; Ήταν μόνο οι υποδείξεις του δασκάλου ή κάτι περισσότερο; Μια πιθανή απάντηση μπορεί να δοθεί μέσα από την ψυχολογία της μάζας. Μέσω της κολεκτιβιστικής δράσης δίνεται η δυνατότητα στο άτομο να αποκτήσει δύναμη, ένας τρόπος να νομιμοποιεί τις πράξεις του, τα συναισθήματα του και τις σκέψεις του.  Bέβαια, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η αυτή η γρήγορη μεταστροφή των παιδιών οφείλεται και στην ηλικία τους. Αναζητούν, ως 16χρονα παιδιά τον εαυτό τους, τα μάτια των άλλων είναι ο φακός μέσα από τον οποίο βλέπουν ποιοι πραγματικά είναι. Σύμφωνα με τον Ericson τα παιδιά αυτά βρίσκονται στο ψυχοκοινωνικό στάδιο ανάπτυξης «Ταυτότητα έναντι σύγχυσης ρόλων». Προσπαθούν επομένως να ανακαλύψουν τον εαυτό τους, να βρουν την πορεία που θα ακολουθήσουν ως ενήλικες, κάτι το οποίο θα επιτευχθεί μέσω της παρέας των ομοίων. Αυτή ίσως είναι και η λέξη κλειδί: «όμοιος». Το πείραμα αυτό εξάλειψε τον ατομικισμό, τις διαφορές ανάμεσα στα παιδιά. Οι μαθητές εντάχθηκαν σε ένα σύνολο, σε μια ομοιογενή ομάδα, μέσα στην οποία είχαν ισότιμους ρόλους. Αυτό αυτόματα έδινε τη δυνατότητα σε μαθητές, όπως τον Tim, μέλος μιας ανεύθυνης οικογένειας που δεν του παρείχε στοργή, να γίνουν κάποιοι, να πάρουν μια θέση μέσω της οποίας θα μπορούσαν να εκφραστούν ελεύθερα και να επιβληθούν. Γι΄ αυτό και όταν αρχίζουν να παρατηρούνται οι πρώτες «διαρροές» από την ομάδα, η κατάσταση ξεφεύγει από τον έλεγχο των παιδιών. Ο φόβος ότι θα χαθεί η κεκτημένη δύναμη και επιρροή οδηγεί σε ακραίες καταστάσεις… Όταν ένα φαινομενικά απλό παιχνίδι μετατρέπεται στην καθεστηκυία πραγματικότητα…

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Hogg. M.A. & Vaughan, G.M. (2010). Κοινωνική Ψυχολογία. A.Χαντζή (επιμ.). Αθήνα: Εκδόσεις Gutenberg

McLeod, S. A. (2013). Erik Erikson. Retrieved from www.simplypsychology.org/Erik-Erikson.html