“Ο σχιζοφρενής δολοφόνος με το πριόνι”. Ήταν πράγματι σχιζοφρενής;

Κείμενο: Μαρία Κακούρη
Φοιτήτρια Ψυχολογίας

Επιμέλεια: Μαρία Παπαστεφανάκη
Γλωσσολόγος

Ένα από τα προβλήματα που ταλανίζουν τους ψυχικά ασθενείς στη σύγχρονη κοινωνία –πέρα από την άγνοια του περίγυρου και την κακή χρήση των διαθέσιμων ψυχικών υπηρεσιών– είναι ο στιγματισμός. Αυτά τα άτομα αποτελούν θύματα των στερεοτύπων που γεννιούνται και αναπαράγονται καθημερινά στον κόσμο μας. Με μια πρώτη ματιά, μπορεί κάποιος να αμφισβητήσει το πρόβλημα του στιγματισμού αποδίδοντάς του πιθανώς ελάχιστη ισχύ. Αυτό που οφείλουμε, όμως, να αντιληφθούμε είναι ότι τα στερεότυπα δημιουργούν έναν κόσμο στον οποίο ο ασθενής ζει με την ψυχική του ασθένεια, μόνος και απομακρυσμένος από τους υπόλοιπους, καθώς αποτελεί συνεχή κίνδυνο για αυτούς. Έχοντας στο μυαλό του ότι είναι επικίνδυνος είναι πιθανότερο να ταυτιστεί με τον ρόλο που του αποδίδουν και, πράγματι, να οδηγηθεί στην εγκληματική πράξη.

Αναμφισβήτητα τα ΜΜΕ αποτελούν πηγή διαστρέβλωσης της κοινής γνώμης, καθώς διαθέτουν τεράστια δύναμη και μπορούν να δημιουργούν αναπαραστάσεις. Δυστυχώς, δεν είναι λίγες οι φορές που παράγουν και αναπαράγουν στερεότυπα με την προβολή επιλεγμένων προγραμμάτων. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα προβολής και αναπαραγωγής στερεοτύπων από τα ΜΜΕ είναι ότι οι πάσης φύσεως αποκλίνοντες έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανιστούν ως αδικαιολόγητα βίαιοι. Τι εννοούμε όμως με αυτό;

Από την ανάλυση περιεχομένου του συνόλου των τηλεοπτικών προγραμμάτων που έχει γίνει, βρέθηκε ότι υπάρχει μια κοινωνική διαφοροποίηση της προβαλλόμενης βίας. Με άλλα λόγια, οι ψυχικά ασθενείς τείνουν να είναι πιο βίαιοι, γεγονός που αποδίδεται στην ψυχική τους ασθένεια. Έτσι, όταν τα άτομα με ψυχικές ασθένειες εμφανίζονται συχνότερα ως επιθετικά και βίαια, έχουμε ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα την καλλιέργεια ανάλογων στερεοτύπων που αφορούν τη στενή σύνδεση της εγκληματικότητας με την ψυχική ασθένεια.

Απόδειξη της προαναφερθείσας κατάστασης περί στερεοτυπικής καλλιέργειας μέσω των ΜΜΕ αποτελεί η έρευνα του Otto Wahl. Τηλεθεατές κλήθηκαν να επιλέξουν ανάμεσα σε μια λίστα δέκα θετικών και δέκα αρνητικών χαρακτηριστικών, που, κατά την άποψή τους, ταίριαζαν σε κάποιον ψυχικά άρρωστο ήρωα. Ακόμη και σε περιπτώσεις που το άτομο φαινόταν καλό, δοτικό και συμπαθές, οι τηλεθεατές επέλεγαν χαρακτηρισμούς, όπως “επικίνδυνος” και “απρόβλεπτος”.

Μία ακόμη απόδειξη των όσων αναφέρουμε είναι η ελληνική μετάφραση της ταινίας The Texas Chainsaw Massacre, της οποίας ο τίτλος αποδίδεται ως Ο σχιζοφρενής δολοφόνος με το πριόνι. Μέσω του προγράμματος καταπολέμησης του στίγματος επιβεβαιώθηκε ότι η ελληνική απόδοση του τίτλου δεν έχει καμία σχέση με τον πρωτότυπο τίτλο της ταινίας. Επίσης, η ταινία δεν αναφέρεται σε πραγματικά γεγονότα και, παραδόξως, ο πρωταγωνιστής δεν πάσχει από σχιζοφρένεια. Φυσικά, ο ελληνικός τίτλος αναπαράγει με τη σειρά του τα στερεότυπα που ταυτίζουν την ψυχική ασθένεια –και ιδίως τη σχιζοφρένεια– με ακραίες εγκληματικές πράξεις, όπως ο φόνος.

Κατανοούμε, επομένως, ότι τα άτομα που πάσχουν από ψυχικές ασθένειες, καλούνται να αντιμετωπίσουν και τα δεινά των στερεοτύπων και των προκαταλήψεων. Τα ΜΜΕ, δυστυχώς, επιβεβαιώνουν και προωθούν τις εσφαλμένες πεποιθήσεις της κοινής γνώμης περί απόλυτης σύνδεσης ψυχικής ασθένειας και εγκληματικότητας κάνοντας αυτούς τους ανθρώπους να πιστέψουν ότι είναι πράγματι στυγνοί εγκληματίες.

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία

Τσαλίκογλου, Φ. (2007). Σχιζοφρένεια και Φόνος: Αναζητώντας τον χαμένο παράδεισο. Αθήνα: Εκδόσεις Λιβάνη.

Wahl, O. F. & Roth, R. (1982). “Television Images of Mental Illness: Results of a metropolitan Washington Media Watch”. Journal of Broadcasting and Electronic Media, 26, 599-605.