Συνέντευξη με την Jolly Okot Andruavile: Η πρώτη γυναίκα στην Ουγκάντα που προτάθηκε για το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης

Συνέντευξή: Γεώργιος Κιτσαρας
Ψυχολόγος
Υποψήφιος Διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο του Manchester

Μετά την σύντομη περιγραφή της ζωής της, η συνέντευξη που ακολουθεί αποτελεί την πρώτη συνέντευξη της Jolly Okot Andruavile για ελληνικό μέσο ενημέρωσης καθώς και την πρώτη της εφ’ όλης της ύλης συνέντευξη παγκοσμίως.

Jolly Okot Andruavile, Jolly, σε ευχαριστώ που αφιερώνεις λίγο από το χρόνο σου προκειμένου να απαντήσεις τις ερωτήσεις μου. Θα ξεκινήσουμε τη συνέντευξη με τις γυναίκες και πιο συγκεκριμένα θα ήθελα τη γνώμη σου για το ζήτημα της παιδείας των γυναικών, όσον αφορά στην πρόσβαση, απόκτηση γνώσεων και ολοκλήρωση των σπουδών τους. Θεωρείς ότι είμαστε σήμερα σε καλύτερη, χειρότερη ή ίδια θέση συγκριτικά με κάποια χρόνια πριν ως προς αυτό το θέμα;

Θεωρώ ότι από τη γενιά μου πολύ λίγες γυναίκες είχαν πρόσβαση στην εκπαίδευση, κυρίως λόγω πολιτιστικών παραγόντων που αντιμετώπιζαν την πρόσβαση των γυναικών στην εκπαίδευση ως θέμα ταμπού. Μερικές δεκαετίες πριν, αλλά ακόμη και σήμερα σε κάποιο βαθμό, οι γυναίκες προορίζονταν να παντρευτούν και να παρέχουν έτσι, μέσω της προίκας,  χρήματα στην οικογένειά τους. Για παράδειγμα, από ολόκληρη την οικογένειά μου, ήμουν η πρώτη γυναίκα που έλαβε πλήρη εκπαίδευση πανεπιστημιακού επιπέδου. Ήμουν επίσης και η πρώτη γυναίκα στην οικογένειά μου που οδήγησε αυτοκίνητο. Ωστόσο, εξαιτίας αυτών των «προοδευτικών» για την κοινότητά μου γεγονότων, καθώς και επειδή οι γονείς  είχαν μόνο κόρες και όχι γιους, η μητέρα μου αντιμετωπίζονταν από τον περίγυρό της ως «η μητέρα πορνών».  Επιπρόσθετα, και καθώς ήμασταν γυναίκες, ο κόσμος, όπως για παράδειγμα τα ξαδέρφια μας, μας ρωτούσε: «πότε επιτέλους θα παντρευτείτε για να βγάλουμε λεφτά από εσάς;» Μέσα σε όλα αυτά τα προβλήματα, είχαμε να αντιμετωπίσουμε και θέματα, όπως έλλειψη φαγητού, καθώς συχνά τρεφόμασταν με ένα γεύμα την ημέρα ή και ακόμα απουσία υποδημάτων με αποτέλεσμα να περπατάμε χιλιόμετρα με γυμνά πόδια. Παρά τις δυσκολίες και την αντιμετώπιση από την ευρύτερη κοινότητα, η μητέρα μου κατάφερε να αντεπεξέλθει εκτός των άλλων και με τη βοήθεια του πατέρα μου. Ως εξαίρεση του κανόνα, ο πατέρας μου, καθώς ήταν ο πρώτος από την οικογένειά του που πήγε σχολείο, ήθελε τα παιδιά του, ασχέτως αν ήμασταν γυναίκες, να αποκτήσουν παιδεία και να καταφέρουν περισσότερα πράγματα στη ζωή τους. Σήμερα, όλες οι γυναίκες στην οικογένειά μου ξέρουν να οδηγούν, έχουν αποκτήσει πτυχία, έχουν καλύτερα σπίτια και εν γένει έχουν βελτιώσει άρδην την ποιότητα ζωής τους. Ωστόσο, αυτή δεν είναι η επικρατούσα κατάσταση. Τις προάλλες επισκέφτηκα ένα χωριό, το δικό μου χωριό κατά σύμπτωση, στα Βόρεια της Ουγκάντα όπου νεαρές κοπέλες 13-14 ετών οδηγούνται καταναγκαστικά ακόμα και σήμερα σε γάμο, με αποτέλεσμα να σταματούν την εκπαίδευσή τους. Εκτός των πολιτιστικών παραγόντων ένας ακόμη παράγοντας που περιορίζει την πρόσβαση των  γυναικών στην παιδεία είναι η έλλειψη χρημάτων. Στην Ουγκάντα η παιδεία δεν είναι δωρεάν, ειδικά στις υψηλότερες βαθμίδες, με αποτέλεσμα οι οικογένειες να μην προτιμούν την εκπαίδευση των γυναικών και αντ’αυτού να επιλέγουν γάμους σε μικρή ηλικία για να βγάλουν χρήματα. Συνοψίζοντας, σίγουρα τις τελευταίες 3-4 δεκαετίες τα πράγματα έχουν βελτιωθεί αναφορικά με τη πρόσβαση των γυναικών στην εκπαίδευση, αλλά σίγουρα υπάρχουν ακόμα πολλά περιθώρια βελτίωσης, ειδικά όσον αφορά την ανώτατη εκπαίδευση, όπου μόλις 1% των γυναικών καταφέρνει να έχει πρόσβαση.

Είναι αυτό το εξαιρετικά χαμηλό 1% ενδεικτικό για ολόκληρη την Ουγκάντα ή το συναντά κανείς περισσότερο στην ύπαιθρο και στα Βόρεια της χώρας;

Όπως ήδη γνωρίζεις, η Ουγκάντα διαιρείται σε 5 τομείς: τη Βόρειο, Νότιο, Ανατολική, Δυτική και την Κεντρική Ουγκάντα. Το εξαιρετικά χαμηλό 1% αναφορικά με την πρόσβαση των γυναικών στην ανώτατη εκπαίδευση εντοπίζεται περισσότερο στη Βόρειο Ουγκάντα, κυρίως λόγω των πολυετών καταστροφικών πολέμων. Σε άλλους τομείς της χώρας και ειδικά σε αστικά κέντρα είναι πιθανό να συναντήσεις 40-50% των γυναικών που να έχει πρόσβαση σε ανώτατη εκπαίδευση. Σίγουρα στη Βόρειο Ουγκάντα και στην ύπαιθρο το ποσοστό αυτό πέφτει δραματικά.

Παραμένοντας σε ζητήματα που επηρεάζουν τις γυναίκες, θα ήθελα να σε ρωτήσω για τα δικαιώματα των γυναικών. Ποιες θεωρείς ότι είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι γυναίκες στη περιοχή σου, στη χώρα σου ή ακόμα και παγκοσμίως;

 Σε παγκόσμιο επίπεδο η βασική πρόκληση είναι ότι οι γυναίκες αισθάνονται μειονεκτικά απέναντι στους άνδρες. Για παράδειγμα, μόλις λίγες γυναίκες κατέχουν θέσεις εξουσίας ανά τον κόσμο. Όσον αφορά την Αφρική και την Ουγκάντα ειδικότερα, η βασική πρόκληση, και όπως συζητήσαμε ήδη, είναι η έλλειψη πρόσβασης και απόκτησης γνώσεων. Επιπρόσθετα, υπάρχει το ζήτημα του περιορισμού των γυναικών σε επαγγέλματα τα οποία θεωρούνται παραδοσιακά «γυναικεία». Πριν 15 χρόνια, για παράδειγμα, όταν οδηγούσα το αυτοκίνητό μου, πολύ άνθρωποι, άνδρες συγκεκριμένα, ξαφνιάζονταν με το θέαμα μίας γυναίκας που οδηγά. Σήμερα, και παρά τις ευρύτερες αλλαγές σε κοινωνικό επίπεδο, δεν είναι πλήρως αποδεκτό για μία γυναίκα να εξασκεί συγκεκριμένα επαγγέλματα όπως για παράδειγμα οδηγός λεωφορείου, μηχανικός, τεχνίτης κτλ.

Άλλη μία σημαντική πρόκληση για τα δικαιώματα των γυναικών, που λίγοι συνειδητοποιούν, έχει να κάνει με τους διεφθαρμένους πολιτικούς άνδρες που κατέχουν θέσεις εξουσίας οι οποίοι εκμεταλλευόμενοι τις γυναίκες αρνούνται να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους. Η συγκεκριμένη πρόκληση πηγάζει από το ακόλουθο σύστημα: στις περισσότερες χώρες της Αφρικής, όπως για παράδειγμα στην Ουγκάντα, το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού είναι γυναίκες λόγω των μακροχρόνιων πολεμικών συγκρούσεων που στοίχησαν τη ζωή σε πολλούς άνδρες. Οι γυναίκες στο μεγαλύτερο ποσοστό τους έχουν περιορισμένα δικαιώματα όπως π.χ. απαγόρευση κατοχής γης ή κατοικίας. Λόγω του μεγαλύτερου ποσοστού γυναικών στον πληθυσμό  περισσότερες γυναίκες μπορούν δυνητικά να ψηφίσουν στις εκλογές. Με τις γυναίκες να αισθάνονται αδύναμες λόγω των περιορισμένων δικαιωμάτων τους, διεφθαρμένοι άνδρες πολιτικοί πραγματοποιούν ανούσιες και εφήμερες παροχές προς αυτές τις γυναίκες, με αποτέλεσμα σε μεγάλο βαθμό να κερδίζουν τη ψήφο τους στις εκλογές. Με δεδομένη την επικράτησή τους, οι διεφθαρμένοι άνδρες πολιτικοί συνεχίζουν να καταπιέζουν και να στερούν τις γυναίκες από τα δικαιώματά τους, προκειμένου να τις διατηρήσουν στη παρούσα ευάλωτη και ευκόλως εκμεταλλεύσιμη θέση τους. Αποτέλεσμα αυτού του συστήματος είναι η δημιουργία ενός φαύλου κύκλου, μέσω του οποίου οι γυναίκες αποδυναμώνονται και στερούνται βασικά ανθρώπινα δικαιώματα, ενόσω διεφθαρμένοι και μη προοδευτικοί άνδρες συνεχίζουν να διαφεντεύουν τις μοίρες των χωρών της Αφρικής.

Τέλος, μία ακόμη σοβαρή πρόκληση για τα δικαιώματα των γυναικών είναι η πολυγαμία, η οποία στην περίπτωση της Ουγκάντα, αποτελεί περισσότερο πολιτιστικό παρά θρησκευτικό φαινόμενο, καθότι το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού είναι Χριστιανοί. Το συγκεκριμένο θέμα αφορά τόσο υπαίθριες όσο και αστικές περιοχές, με τις πρώτες να παρουσιάζουν μεγαλύτερη συχνότητα που μπορεί να φτάσει και το 80% των γάμων να είναι πολυγαμικοί, ενώ στις αστικές περιοχές το ποσοστό είναι μικρότερο μεν, αλλά σημαντικό δε. Το πρόβλημα με τη πολυγαμία εντοπίζεται στο γεγονός ότι κάθε μία από τις γυναίκες, που μοιράζονται των ίδιο άνδρα, είναι υποχρεωμένη να τον φροντίζει και να του παρέχει ό,τι αυτός επιθυμεί, όπως για παράδειγμα να περπατά χιλιόμετρα κάθε μέρα για να φέρει νερό από τα πηγάδια. Αποτέλεσμα αυτού είναι κάθε μία από τις γυναίκες να βιώνει μία απάνθρωπη καθημερινότητα. Επιπρόσθετα, και καθώς ο άνδρας μοιράζεται πολλές διαφορετικές γυναίκες, κάθε μία από αυτές έχει λιγότερα δικαιώματα και απαιτήσεις συγκριτικά με ένα παντρεμένο ζευγάρι, όπου η προσοχή και η υπευθυνότητα διαιρείται ανάμεσα σε 2 άτομα.

Εν γένει, ξεκινώντας από την εκπαίδευση μέχρι το ζήτημα της πολυγαμίας και των διεφθαρμένων πολιτικών που εκμεταλλεύονται τις γυναίκες, τα δικαιώματα των γυναικών στην Αφρική έχουν ακόμα πολλά περιθώρια βελτίωσης. Προσωπικά, θεωρώ ότι η πρόσβαση των γυναικών στην εκπαίδευση θα παραμείνει το πρώτο και σημαντικότερο βήμα. Σε περιοχές όπου οι γυναίκες κατάφεραν να αποκτήσουν πλήρη πρόσβαση στην εκπαίδευση τα πράγματα είναι πολύ διαφορετικά με εμφανείς αλλαγές σε όλα τα επίπεδα.

«ένιωσα εξαπατημένη και προδομένη από τον τρόπο με τον οποίο μας παρουσίασαν»

Συνεχίζοντας, θα ήθελα να επικεντρωθούμε στη παρούσα δουλειά σου με γυναίκες που έχουν βιώσει τρομαχτικές εμπειρίες για παράδειγμα ομηρία, βασανιστήρια και βιασμούς. Πως νιώθεις δουλεύοντας με αυτές τις γυναίκες οι οποίες έχουν περάσει παρόμοιες δυσκολίες με εσένα;

Το ότι δουλεύω με αυτές τις γυναίκες είναι ταυτόχρονα δύσκολο και ευεργετικό. Το δύσκολο κομμάτι είναι όταν συνειδητοποιώ από τη μία πλευρά τις ικανότητες αυτών των γυναικών και από την άλλη τις δυσκολίες που έχουν βιώσει, τα προβλήματα που συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν ακόμη και σήμερα και τους περιορισμούς στη ζωή τους ως συνέπεια αυτών. Όπως έχω δηλώσει στο παρελθόν, θεωρώ τον εαυτό μου τυχερό καθώς, παρότι ήμουν όμηρος των ανταρτών για 2 χρόνια βιώνοντας απίστευτα πράγματα, κατάφερα τουλάχιστον να αποδράσω και να επιστρέψω πίσω στην κοινότητά μου χωρίς να έχω μείνει έγκυος με αποτέλεσμα να μπορέσω να συνεχίσω τις σπουδές μου και να βελτιώσω τη ζωή μου. Ωστόσο η πλειοψηφία των γυναικών με τις οποίες δουλεύω κατά την ομηρία τους από τους αντάρτες έμειναν έγκυες και γέννησαν τα παιδιά των ανδρών που τις βιάζαν και τις βασάνιζαν για χρόνια. Ως νέες μητέρες και λόγω του νεαρού της ηλικίας τους, αυτές οι γυναίκες, δυστυχώς, έχουν ελάχιστες ή και καθόλου δυνατότητες συνέχισης των σπουδών τους, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να βελτιώσουν τις ζωές τους όπως έκανα εγώ. Επίσης βρίσκω ιδιαίτερα δύσκολες και με στεναχωρούν ιδιαίτερα ορισμένες προσωπικές ιστορίες των γυναικών αυτών. Για παράδειγμα, μία από της γυναίκες με την οποία δουλεύω κατά την ομηρία της είχε βιαστεί επανειλημμένα από τον αρχηγό του Στρατού Αντίστασης του Κυρίου (Lord’s Resistance Army-LRA) Joseph Kony, έναν από τους πλέον καταζητούμενους ανθρώπους στον κόσμο για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Τώρα, τα παιδιά αυτής της γυναίκας, και παιδιά του Kony κατ’επέκταση, αναρωτιούνται που είναι ο πατέρας τους ασκώντας πίεση στη γυναίκα η οποία πρέπει τώρα όχι μόνο να μοιραστεί την τρομαχτική της εμπειρία με τα παιδιά της αλλά και να τους εξηγήσει τα φρικτά εγκλήματα που έχει τελέσει ο Kony. Καθότι τα παιδιά είναι σε νεαρή ηλικία δεν μπορούν να κατανοήσουν πλήρως το μέγεθος και τη βαρύτητα των πράξεων του Kony με αποτέλεσμα να διερωτώνται γιατί ο πατέρας τους δεν είναι μαζί τους και γιατί είναι ένας από τους πλέον καταζητούμενους ανθρώπους στον κόσμο. Σε μία άλλη περίπτωση, το παιδί μίας εκ των γυναικών που είχε μείνει έγκυος, ενόσω ήταν όμηρος, εγκατέλειψε τη μητέρα του και στρατεύτηκε με τους αντάρτες. Όλα αυτά τα προβλήματα δημιουργούν ένα δύσκολο και στενάχωρο περιβάλλον για τις μητέρες και εμάς που εργαζόμαστε μαζί τους. Επιπλέον, εξελίξεις όπως η τελευταία με νεαρά παιδιά να στρατεύονται με τους αντάρτες μπορούν να οδηγήσουν σε νέο κύμα ένοπλων και καταστροφικών συγκρούσεων. Όλα αυτά σαφώς και με προβληματίζουν και με στεναχωρούν καθότι νοιάζομαι τόσο για τις γυναίκες όσο και για τη περιοχή και τη χώρα μου.

Στον αντίποδα των δύσκολων στιγμών, η ευεργετική πλευρά της δουλειάς μου με αυτές τις γυναίκες είναι η ευκαιρία που έχω να τις βοηθήσω ώστε να βελτιώσουν τις ζωές τους και το μέλλον των παιδιών τους. Συχνά μοιράζομαι την ιστορία της μητέρας μου με αυτές τις γυναίκες. Η μητέρα μου προέρχονταν από ένα εξαιρετικά στερημένο και δύσκολο περιβάλλον και ενώ η ίδια δεν είχε πάει ποτέ σχολείο κατάφερε να μας στηρίξει και να μας δώσει την εκπαίδευση που χρειαζόμασταν για ένα καλύτερο μέλλον. Μέσα από τη δουλειά μου με αυτές τις γυναίκες στοχεύω στο να τους παρέχω την ενθάρρυνση και στήριξη που χρειάζονται ούτως ώστε, και παρά την απουσία σπουδών, να καταφέρουν να βελτιώσουν τις ζωές τους μέσω της εργασίας, των τεχνικών, παραγωγικών και εικαστικών δεξιοτήτων. Όπως ανέφερα ήδη οι γυναίκες αυτές είχαν απαχθεί σε ηλικία 11-12 ετών παραμένοντας σε ομηρία για πολλά χρόνια βιώνοντας βιασμούς, βασανιστήρια, κακουχίες, εγκυμοσύνες και γέννες έως και 5 παιδιών σε κάποιες περιπτώσεις. Όταν ξέφυγαν από την ομηρία, αυτές οι γυναίκες ήταν κατατρομαγμένες χωρίς όνειρα και ελπίδα. Τώρα, και μέσα από τη δουλειά μας, αυτές οι γυναίκες έχουν την ικανότητα να προσέχουν τον εαυτό τους, τα παιδιά τους, την υγεία τους και να είναι αυτάρκεις με έντονο ενδιαφέρον για τις εξελίξεις στην κοινότητά τους και στον κόσμο. Επομένως, το πιο σημαντικό θετικό κομμάτι της δουλείας μου είναι η δυνατότητα να παρατηρώ αυτές τις τεράστιες αλλαγές στην αυτοπεποίθηση και τη δυναμική των γυναικών αυτών. Και αυτό είναι ένα απαραίτητο βήμα για ένα καλύτερο μέλλον καθώς δεν θα υπάρξει ποτέ αλλαγή στην Αφρική μέχρις ότου οι γυναίκες αποκτήσουν δύναμη, αυτάρκεια και αυτοπεποίθηση.

«… δεν θα υπάρξει ποτέ αλλαγή στην Αφρική μέχρις ότου οι γυναίκες αποκτήσουν δύναμη, αυτάρκεια και αυτοπεποίθηση»

Εκτός του ότι  αισθάνεσαι θλίψη για τα όσα έχουν περάσει και περνούν αυτές οι γυναίκες καθώς και για τον πιθανό κίνδυνο για τη χώρα σου, έχεις βιώσει συναισθηματικές δυσκολίες δουλεύοντας με γυναίκες που ουσιαστικά «καθρεφτίζουν» τις δύσκολες και τρομαχτικές εμπειρίες του παρελθόντος σου;

Όλες εμείς που δουλεύουμε μαζί, καθώς έχουν περάσει παρόμοιες εμπειρίες, επικοινωνούμε στη δική μας «γλώσσα». Μπορούμε κατά κάποιον τρόπο να καταλάβουμε καλύτερα η μία την άλλη, καθώς μοιραζόμαστε έναν μοναδικό και αναπάντεχο δεσμό. Επιπλέον, όλες εμείς που δουλεύουμε μαζί έχουμε τραυματιστεί από πυρά, ενόσω ήμασταν όμηροι και αναγκαζόμασταν να πολεμάμε με τους αντάρτες. Στη περίπτωσή μου οι σφαίρες διαπέρασαν το κορμί μου χωρίς μακροχρόνιες επιπλοκές. Ωστόσο, στη περίπτωση άλλων γυναικών οι πληγές ήταν πιο βαθιές δημιουργώντας μακροχρόνια προβλήματα υγείας, ενώ ορισμένες γυναίκες ακόμη φέρουν μέσα τους τις σφαίρες επειδή είναι αδύνατο να αφαιρεθούν λόγω του βάθους των πληγών και των πιθανών επιπλοκών. Δουλεύοντας με αυτές τις γυναίκες και βλέποντας τον αγώνα που δίνουν καθημερινά λόγω των τραυμάτων τους, μου έρχονται στο μυαλό μνήμες από όταν αναγκαζόμουν να πολεμώ μαζί με τους αντάρτες με όλα τις αρνητικές πτυχές αυτών των αναμνήσεων. Παράλληλα, ζώντας από πρώτο χέρι τη μετάβαση αυτών των γυναικών από την ομηρία σε μία καλύτερη ζωή, μου υπενθυμίζει τις δικές μου σκοτεινές και δύσκολες μέρες. Επίσης, με στεναχωρεί όταν βλέπω ορισμένες από αυτές τις γυναίκες να μην μπορούν να προσαρμοστούν στη νέα τους ζωή και επιπλέον επηρεάζομαι ακόμα από συμπτώματα Διαταραχής Μετα-Τραυματικού Στρες (PTSD) ειδικά μέσω ανεπιθύμητων αναμνήσεων (flashbacks) όταν επισκέπτομαι το χωριό μου, όπου ο  LRA σκότωσε πολλούς από τους συγγενείς και φίλους μου ως αντίποινα για την απόδρασή μου. Εκείνες οι μέρες είναι δύσκολες αλλά προσπαθώ να αντεπεξέλθω και να διαχειριστώ τα αρνητικά συναισθήματα σκεπτόμενη τα όσα θετικά έχουν συμβεί στη ζωή μου αλλά και τα ευεργετικά οφέλη της δουλειάς μου με αυτές τις γυναίκες.

Στο WEND (Women Empowerment Network Design), όπου εργάζεσαι με τις γυναίκες που μόλις περιέγραψες, η βασική σας προσέγγιση είναι η σχεδίαση και παραγωγή τσαντών οι οποίες αποτυπώνουν την προσωπική ιστορία του δημιουργού. Θα ήθελα να σε ρωτήσω πως εμπνεύστηκες αυτή τη προσέγγιση και αν προσωπικά θεωρείς τη δημιουργική αυτή διαδικασία ως ένα τελετουργικό μέσα από το οποίο οι γυναίκες περνούν στη πορεία επούλωσης των τραυμάτων τους;

Η απόφασή μου να ακολουθήσω αυτή τη προσέγγιση ξεκινά χρόνια πριν όταν ξεκίνησα τα «Αόρατα Παιδιά» (Invisible Children) και αντανακλά κατ’ουσίαν τη δική μου ιστορία. Όταν μέσω της δουλειάς μου με τα «Αόρατα Παιδιά» (Invisible Children) επισκέφτηκα πολλές διαφορετικές περιοχές και μοιράστηκα την προσωπική μου ιστορία με πολλούς διαφορετικούς ανθρώπους παρατήρησα δύο πράγματα: από τη μία η ιστορία μου βοηθούσε κάποιους να ξεπεράσουν τις δικές τους προσωπικές δυσκολίες, ενώ από την άλλη με το να μοιράζομαι την ιστορία μου βοηθούσα τον ίδιο μου τον εαυτό. Έτσι, όταν ξεκίνησα το WEND, αισθάνθηκα ότι μία παρόμοια προσέγγιση, όπου η κάθε γυναίκα θα μοιράζεται την ιστορία της, μπορεί να είναι ιδιαίτερα βοηθητική. Επιπρόσθετα, και καθότι η εκπαίδευση είναι ιδιαιτέρως σημαντική στη δουλειά μου, συνειδητοποίησα ότι χωρίς ενθάρρυνση των γυναικών αυτών μέσω της δουλείας στο WEND τα παιδιά τους θα έχουν λίγες πιθανότητες να λάβουν καλή και μακροχρόνια παιδεία. Επομένως αρχίσαμε να οραματιζόμαστε αυτές τις δημιουργίες οι οποίες θα αντανακλούσαν την προσωπική ιστορία κάθε γυναίκας και στην πραγματικότητα ξεκινήσαμε με βραχιόλια αντί για τσάντες. Κατά τη δημιουργική διαδικασία η κάθε γυναίκα ανέλαβε τη σχεδίαση των αντικειμένων από το χρώμα μέχρι τις τελικές λεπτομέρειες. Τα βραχιόλια εκείνα, με την προσωπική ιστορία των γυναικών, υπήρξαν ιδιαίτερα επιτυχημένα και λόγω αυτού αποφασίσαμε να επεκταθούμε στις τσάντες οι οποίες προσφέρουν μεγαλύτερη έκταση για τις ιστορίες. Σε ένα δοκιμαστικό γύρο με μόλις 8 γυναίκες παρατήρησα ότι οι τσάντες είχαν μεγάλη απήχηση και όσοι τις αγόραζαν αποκτούσαν γρήγορα μία ιδιαίτερη σχέση με αυτές λόγω τις προσωπικής ιστορίας πίσω από την κάθε δημιουργία. Αυτό ήταν ιδιαίτερα σημαντικό καθότι στο WEND, ως κοινωνική επιχείρηση, χρειαζόμαστε να έχουμε έσοδα προκειμένου να στηρίζουμε και να βοηθάμε όλες αυτές τις γυναίκες. Έτσι με δεδομένη την επιτυχία των δημιουργιών και τα θεραπευτική οφέλη αποφασίσαμε να επεκτείνουμε τις δραστηριότητές μας υιοθετώντας πλήρως αυτή τη προσέγγιση.

«Οι οικογένειες δεν προτιμούν την εκπαίδευση των γυναικών, αντ’αυτού επιλέγουν γάμους σε μικρή ηλικία για να βγάλουν χρήματα»

Προχωρώντας σε μία διαφορετική ομάδα ερωτήσεων, περισσότερο ως τις προηγούμενες δράσεις και έργα σου. Υπάρχει κάποια δράση την οποία ξεκίνησες ή στην οποία συμμετείχες που να νιώθεις περισσότερο περήφανη και παράλληλα, υπάρχει κάποια δράση που δεν πήγε σύμφωνα με τα σχέδιά σου;

Η δράση για την οποία νιώθω περισσότερο περήφανη είναι το πρόγραμμα υποτροφιών και καθοδήγησης Legacy το οποίο ξεκίνησα. Μέσα από αυτό το πρόγραμμα, μέχρι στιγμής, χιλιάδες παιδιά τα οποία δεν είχαν χρήματα, δεν είχαν ελπίδα και ακόμη δεν είχαν παπούτσια να φορέσουν κατάφεραν να έχουν ποιοτική εκπαίδευση. Ως αποτέλεσμα αυτού του προγράμματος, σήμερα, όπου και αν πηγαίνω είμαι περήφανη που συναντώ ανθρώπους που εργάζονται σε καλές και ποιοτικές θέσεις όπως τράπεζες, νοσοκομεία, σχολεία με τις ζωές τους αλλαγμένες προς το καλύτερο. Επίσης νιώθω περήφανη για τα σχολεία, τα οποία έχω χτίσει στην ευρύτερη περιοχή της Βορείου Ουγκάντα, σχολεία τα οποία θα μείνουν για τις επόμενες γενιές και θα τους παρέχουν ποιοτική εκπαίδευση. Όσον αφορά δράσεις που δεν πήγαν όπως τις σχεδίαζα, θα συμπεριλάβω πρωτίστως κάποια προγράμματα τα οποία διαχειρίστηκα με πρόσφυγες κυρίως από στο Νότιο Σουδάν. Σε αυτά τα προγράμματα, παρότι κατορθώσαμε πολλά πράγματα, θεωρώ ότι θα μπορούσαμε να έχουμε καταφέρει ακόμα περισσότερα, εφόσον εστιάζαμε κυρίως στην εκπαίδευση των προσφύγων. Ακόμη μία δράση που θα ευχόμουν τα πράγματα να έχουν εξελιχθεί διαφορετικά είναι, φυσικά, τα «Αόρατα Παιδιά» (Invisible Children) καθώς σε αυτό το πρόγραμμα ένιωσα εξαπατημένη και προδομένη από τον τρόπο με τον οποίο μας παρουσίασαν. Κατά τη γνώμη μου, εάν αυτοί που ανέλαβαν την πραγματοποίηση της παγκοσμίως γνωστής πλέον καμπάνιας τους ΚΟΝΥ 2012 συμπεριλάμβαναν και εμάς, τους κατοίκους της Ουγκάντα, το τελικό αποτέλεσμα θα ήταν καλύτερο. Η καμπάνια ΚΟΝΥ 2012 και το βίντεο της, όπως δημοσιεύτηκε στο YouTube, απέσπασαν τεράστια δημοσιότητα με διεθνείς προσωπικότητες να το στηρίζουν και να το προωθούν και με εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια να συγκεντρώνονται στα ταμεία των «Αόρατων Παιδιών» (Invisible Children). Ωστόσο, και παρά την επιτυχία της καμπάνιας, θα ήταν προτιμότερο η όλη ιστορία να ειπωθεί από την οπτική μας, της Ουγκάντα, και όχι των Αμερικάνων ειδικά από τη στιγμή που η όλη ιστορία είχε να κάνει με τη πάλη των κατοίκων της Ουγκάντα με τον LRA. Επίσης, αναφορικά με την όλη καμπάνια ΚΟΝΥ 2012 και την εξέλιξη των των «Αόρατων Παιδιών» (Invisible Children) νιώθω και προσωπικά απογοητευμένη καθώς οι Αμερικάνοι συμπεριφέρθηκαν λες και εκείνοι ανακάλυψαν το όλο θέμα παρότι εγώ ήμουν αυτή που τους έφερα στην Ουγκάντα και ήμουν αυτή που είχε ήδη ξεκινήσει την όλη προσπάθεια για τα «Αόρατα Παιδιά» (Invisible Children). Μέσα από τα όσα διαδραματίστηκαν αναφορικά με το ΚΟΝΥ 2012  συνειδητοποίησα ότι μία διαφορετική προσέγγιση που θα εστίαζε περισσότερο στο συλλογικό παρά στο ατομικό επίπεδο θα ήταν καλύτερη. Εξού και στο WEND επικεντρωνόμαστε περισσότερο στις κοινές και συλλογικές εμπειρίες παρά στην ιστορία ενός και μόνο προσώπου.

Καθώς ήδη ανέφερες ορισμένα από τα λάθη, τις ατυχείς καταλήξεις και το ζήτημα όπου διάφορα άτομα ή και ομάδες ενώ ξεκινούν με τις καλύτερες προθέσεις τελικά καταλήγουν να κάνουν ζημιά, ποια θα ήταν η συμβουλή σου σε όσους σκοπεύουν να ασχοληθούν με ανθρωπιστική βοήθεια και προγράμματα σε χώρες όπως η Ουγκάντα;

Μέσα από τη δική μου εμπειρία είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πως όλοι μας κάνουμε λάθη και τα λάθη αυτά είναι μέρος της διαδικασίας. Επίσης, είναι ιδιαιτέρως σημαντικό, για όσους σκέφτονται τον δρόμο της ανθρωπιστικής βοήθειας, να κάνουν ένα βήμα πίσω και πρώτα από όλα, να σκεφτούν τον τοπικό πληθυσμό και τις ανάγκες του. Πολύ συχνά, κάποιοι αναπτύσσουν τις δικές τους ιδέες και προγράμματα από τη δική τους οπτική και στη συνέχεια τα επιβάλλουν στον τοπικό πληθυσμό. Η πλειοψηφία αυτών που έρχονται στην Αφρική έχουν καλές προθέσεις, θέλοντας πραγματικά να βοηθήσουν, ωστόσο αυτές οι προθέσεις σύντομα εξανεμίζονται όταν αντί να ακούσουν τους ντόπιους και τις ανάγκες τους, αυτοί οι άνθρωποι αποφασίζουν εκ των προτέρων και απλά εφαρμόζουν ένα πρόγραμμα. Επομένως, ένα σημαντικό βήμα και μία πρώτη συμβουλή είναι το να σκεφτόμαστε τις πραγματικές ανάγκες του τοπικού πληθυσμού και να αναπτύσσουμε προγράμματα τα οποία είναι κατάλληλα. Για φτάσουμε σε κατάλληλα προγράμματα θα πρέπει να αναρωτηθούμε και να ρωτήσουμε: «τι θα ήθελες να κάνω εγώ για σένα; Τι χρειάζεσαι;» Έχω δει ανθρώπους να έρχονται στα μέρη μας από την Ασία και ακόμα παραπέρα προκειμένου να μας βοηθήσουν με την επιδημία της ελονοσίας που είναι σε έξαρση. Αυτοί οι άνθρωποι σπαταλούν πολλά χρήματα για να αγοράσουν και να διανείμουν κουνουπιέρες, χωρίς όμως να αναρωτηθούν αν οι ντόπιοι γνωρίζουν να τις χρησιμοποιούν με αποτέλεσμα η πλειοψηφία των κατοίκων να καταλήγει να χρησιμοποιεί τις κουνουπιέρες ως δίχτυα για ψάρεμα. Η διανομή κουνουπιέρων θα μπορούσε να έχει τεράστια οφέλη εφόσον είχε προηγηθεί μία συστηματική και ουσιαστική κατανόηση του πληθυσμού. Ακόμη μία παράμετρος που θα πρέπει κανείς να λάβει υπόψη, ως προς την ανάληψη ανθρωπιστικής βοήθειας είναι η βιωσιμότητα των παρεμβάσεων. Υπάρχουν άπειρα παραδείγματα Μη-Κυβερνητικών, Εκκλησιαστικών και άλλων Οργανώσεων, οι οποίες έρχονται στη περιοχή μας για να μοιράσουν π.χ. παπούτσια στα παιδιά που είναι ξυπόλυτα. Με το πέρασμα του χρόνου τα παπούτσια φθείρονται και καταντούν άχρηστα με αποτέλεσμα να παιδιά να καταλήγουν ξυπόλυτα. Για άλλη μια φορά, κάτι που θεωρητικά και αρχικά φαινόταν ως θετικό κατέληξε να είναι μία αχρείαστη σπατάλη χρημάτων.

«η κληρονομιά μου θα συνεχίσει να μεταμορφώνει ζωές για πολλά χρόνια ακόμα»

Οδεύοντας σιγά-σιγά προς το τέλος της συνέντευξης, οι τελευταίες 3 ερωτήσεις θα μας πάνε σε 3 διαφορετικές χρονικά περιόδους: το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Αρχίζοντας από το παρελθόν, θα ήθελα να μιλήσουμε για το HEALS (Health Education Arts Literacy Sports), ένα από τα πλέον γνωστά σου προγράμματα. Στο HEALS χρησιμοποιούσατε παιχνιδο-θεραπεία, εικαστική θεραπεία και άλλες μορφές θεραπευτικών διαδικασιών οι οποίες έδιναν έμφαση στη σύνδεση ψυχής και σώματος. Ποιος ήταν ο λόγος για την υιοθέτηση αυτών των προσεγγίσεων και στηρίχτηκε αυτή η επιλογή εν μέρει στην παραδοσιακή και πολιτιστική κληρονομιά της Ουγκάντα;

Όταν πρωτοξεκίνησα το HEALS υπήρχε μία σημαντική και εμφανής αντίθεση στην κοινότητά μας, με ορισμένα παιδιά να πρέπει να περπατούν καθημερινά χιλιόμετρα προκειμένου να πάνε σχολείο, ενώ άλλα παιδιά ήταν σε καλύτερη μοίρα. Στη διάρκεια εκείνης της περιόδου, παρατήρησα ότι παρά τις σημαντικές διαφορές τους μόλις έβαζες μία μπάλα μπροστά σε αυτά τα παιδιά, ο «κανόνας της μπάλας» έκανε όλα τα παιδιά ίσα. Έτσι μέσα από το παιχνίδι τα παιδιά εξίσωσαν τις διαφορές τους και ξεκίνησαν έναν ουσιαστικό διάλογο, προκειμένου να γνωρίσουν το ένα το άλλο. Επίσης, μέσα από το παιχνίδι παρατηρούσες ότι τα παιδιά που είχαν τη μεγαλύτερη στέρηση, όταν κατάφερναν να είναι καλύτερα από τα υπόλοιπα αυτό τους έδινε χαρά και αυτοπεποίθηση. Παράλληλα με το παιχνίδι και άλλες προσεγγίσεις, όπως χορός και τραγούδι έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο HEALS. Παρά το γεγονός ότι είμαστε στην Ουγκάντα επηρεαζόμαστε από τη δυτική μουσική και τους χορούς. Για παράδειγμα στο HEALS συχνά χρησιμοποιούσαμε hip hop και rap.  Ωστόσο, και λόγω των προσβλητικών συχνά στίχων, αποφασίσαμε να γράψουμε και να σκεφτούμε δικά μας τραγούδια που προωθούσαν θετικά μηνύματα όπως εκπαίδευση και ανθρώπινα δικαιώματα. Παρότι χρησιμοποιούσαμε δυτική μουσική και χορούς οι παραδοσιακοί χοροί και η παραδοσιακή μουσικής της κάθε περιοχής παρέμειναν στην καρδιά του προγράμματος. Όλα τα παιδιά που συμμετείχαν στο HEALS διδάχτηκαν τους παραδοσιακούς χορούς και της παραδοσιακή μουσική της Ουγκάντα και απέκτησαν έτσι μία σειρά παραδοσιακών και μη χορών και μουσικής προκειμένου να μπορούν να εκφραστούν και να μοιραστούν την ιστορία τους. Τέλος, οι τέχνες κατείχαν σημαντική θέση στην όλη προσπάθεια και μας βοήθησαν ιδιαίτερα στο να κατανοήσουμε καλύτερα τις συναισθηματικές δυσκολίες των παιδιών. Για παράδειγμα, μέσα από τις ζωγραφιές των παιδιών, μπορούσες ξεκάθαρα να εντοπίσεις θέματα όπως ενδοοικογενειακή βία, βία και επιθετικότητα γενικότερα, φόβο, θλίψη ακόμα και ασιτία καθώς πολλά παιδιά ζωγράφιζαν άδειες κατσαρόλες και πιάτα. Εκτός της βοήθειας στον εντοπισμό αυτών των προβλημάτων, οι τέχνες μας έδωσαν μία εκπληκτική οπτική στο ταξίδι αυτών των παιδιών από τα αρνητικά και στενάχωρα συναισθήματα σε ένα καλύτερο αύριο. Το HEALS ήταν ένα πολύ σημαντικό πρόγραμμα με μία τεράστια παρακαταθήκη. Ακόμα και σήμερα βλέπεις τα παιδιά που επωφελήθηκαν από το HEALS να συνεχίζουν να εξερευνούν τις τέχνες, το χορό, τη μουσική και τον αθλητισμό ως ένα ζωντανό παράδειγμα της μακροχρόνιας θετικής επίπτωσης αυτών των θεραπευτικών προσεγγίσεων.

Ερχόμενοι στο σήμερα, με δεδομένο τον σημαντικό αριθμό βίαιων ένοπλων συγκρούσεων ανά τον κόσμο, ποιό είναι το μήνυμά σου σε όλους εκείνους που επηρεάζονται καθημερινά από τον όλεθρο του πολέμου αλλά και σε αυτούς που συνεχίζουν να στηρίζουν αυτές τις ένοπλες συγκρούσεις; 

Σε όλους όσους έχουν εγκλωβιστεί και επηρεαστεί από ένοπλες συγκρούσεις θα επαναλάβω το μήνυμα που λέω και στους πολίτες της περιοχής μου οι οποίοι έχουν επίσης βιώσει τις καταστροφικές δυνάμεις του πολέμου. Αυτό το μήνυμα είναι: μη το βάζετε κάτω, εάν εγώ τα είχα παρατήσει δεν θα είχα καταφέρει να παρέχω εκπαίδευση και ένα καλύτερο μέλλον για τόσες χιλιάδες παιδιά, εάν εγώ τα είχα παρατήσει δεν θα είχε βοηθηθεί ποτέ η κοινότητά μου, εάν εγώ τα είχα παρατήσει δεν θα είχαν βοηθηθεί χιλιάδες παιδιά που αναγκάζονταν να περπατούν κάθε βράδυ χιλιόμετρα προκειμένου να πάνε σχολείο και να αποφύγουν τους αντάρτες. Επίσης, δεν θα πρέπει ποτέ να χάσετε την ελπίδα σας παρά τις δυσκολίες. Για μένα είναι επίσης σημαντικό να καταγράφετε με όποιον τρόπο μπορείτε την εμπειρία σας και τα όσα συμβαίνουν για τις επόμενες γενιές. Όσο για αυτούς που στηρίζουν και συντηρούν τις ένοπλες συγκρούσεις το μόνο που έχω να πω είναι πως ο πόλεμος δεν ήταν πότε η λύση σε κάποιο πρόβλημα. Ανά τον κόσμο οι πόλεμοι σταμάτησαν και οι χώρες ευημέρησαν μόνο μέσα από το διάλογο και τη συνεργασία. Επίσης αναρωτιέμαι τι κάνει αυτούς τους ανθρώπους να επιζητούν τον πόλεμο όταν το αποτέλεσμα του πολέμου είναι ο όλεθρος των ίδιων τους των χωρών, όπως για παράδειγμα στη Συρία. Γνωρίζω από πρώτο χέρι ότι την καταστροφή που φέρνει ο πόλεμος, χρειάζονται ολόκληρες γενιές για να την ξεπεράσουν. Η ειρήνη είναι η μόνη διέξοδος, όσοι βιώνουν τις συνέπειες των πολέμων θα πρέπει να συνεχίσουν να πιέζουν για ειρηνευτικές διαδικασίες, ενώ όσο μάχονται θα πρέπει όσο το δυνατόν συντομότερα να συνειδητοποιήσουν ότι μόνο με ειρήνη οι χώρες τους μπορούν να προχωρήσουν μπροστά.

Τέλος, ποια είναι τα σχέδιά σου για το μέλλον και πως σκοπεύεις να συνεχίσεις να στηρίζεις και να βοηθάς την κοινότητά σου;

Βασικό μου μέλημα είναι να μεγαλώσω τα παιδιά μου και να τους παρέχω σωστή εκπαίδευση, ώστε να συνεχίσουν το έργο το οποίο έχω ξεκινήσει βοηθώντας την κοινότητά μας. Επιπλέον, το τελευταίο μου μεγάλο έργο προγραμματίζω να είναι ένα τεχνικό σχολείο. Παρότι εκτιμώ και έχω παλέψει πολύ για την παιδεία και τις σπουδές αναγνωρίζω ότι δεν θέλουν όλοι να σπουδάσουν και να αποκτήσουν πτυχία. Εξού και η απόφαση να προχωρήσω με μία τεχνική σχολή η οποία θα δώσει τη δυνατότητα κυρίως στις γυναίκες να αποκτήσουν τεχνικές και πρακτικές ικανότητες, που θα τους δώσουν στη συνέχεια τη δυνατότητα να ασχοληθούν με τομείς που μέχρι και σήμερα είναι ανδροκρατούμενοι. Φυσικά το σχολείο θα είναι ανοιχτό και για άνδρες, προκειμένου να βοηθηθούν και αυτοί με τη σειρά τους και να μάθουν τέχνες που θεωρούνται περισσότερο γυναικείες. Το τεχνικό σχολείο θα είναι κατά πάσα πιθανότητα το τελευταίο μεγάλο μου έργο για την κοινότητά μου. Ακόμα και αν δεν καταφέρω να το ολοκληρώσω όσο ζω θα ήθελα τα παιδιά μου να συνεχίσουν το όραμά μου. Είμαι βέβαιη ότι ασχέτως με την έκβαση του τελευταίου αυτού έργου η κληρονομιά μου θα συνεχίσει να μεταμορφώνει ζωές για πολλά χρόνια ακόμα.

Το τελευταίο, ίσως, μεγάλο έργο για την κοινότητά σου είναι ένας ωραίος επίλογος για τη συνέντευξή μας η οποία ξεκίνησε και ολοκληρώνεται με την παιδεία στο επίκεντρο. Jolly σε ευχαριστώ για το χρόνο σου.

Ευχαριστήρια

Ellen Rushfort, Elizabeth Oglivie & Caitlin Shirley από την Manchester Global Health Society και την Team Gulu για την πολυτιμη βοήθειά τους στη γνωριμία και στην οργάνωση της συνέντευξης.

Anahita Sharma από την Manchester Global Health Society για τη συμβολή της στη διαμόρφωση των ερωτήσεων.

Μαρία Πολυκρέτη από τους Animartists για τη συμβολή της στη διαμόρφωση των ερωτήσεων και τη βοήθειά της στην επιμέλεια της ελληνικής μετάφρασης.