ΑnimartistsΣυνέντευξη: Φίλιππος Ιωάννου
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής
Τα τελευταία χρόνια ακούμε όλο και περισσότερο τον όρο εσκεμμένη ηθική παρενόχληση ή ψυχολογική κακοποίηση (mobbing) στον χώρο της εργασίας. Παρότι, ο ορισμός κι οι διαστάσεις του ως φαινομένου ακόμη μελετώνται, φαίνεται να περικλείει κινδύνους για την υγεία και την ασφάλεια των εργαζομένων.
Επιστημονικά το παραπάνω σύνδρομο δεν αποτελεί ξεχωριστή νοσολογική οντότητα. Εκφράζεται συμπεριφορικά στο πλαίσιο των σχέσεων μεταξύ συναδέλφων ή μεταξύ ανωτέρου και κατωτέρου στην ιεραρχία στελέχους, ως μια συστηματική (επαναλαμβανόμενη) και διαρκούς χρονικά επίθεσης σε βάρος ενός προκαθορισμένου εργαζόμενου, με αδικαιολόγητες ή κατασκευασμένες επικρίσεις, και με ενέργειες (π.χ. υποτιμητικά σχόλια, προσβλητική συμπεριφορά, αποκλεισμός από το εργασιακό γίγνεσθαι, κ.α.) που θα μπορούσαν να θίξουν την επαγγελματική και κοινωνική εικόνα του θύματος στο πλαίσιο των εργασιακών σχέσεων.
Προκειμένου να εγκύψουμε με έναν τρόπο, στο θέμα ρωτήσαμε την Χαρίκλεια Μανουσάκη, για τις πτυχές του φαινομένου, καθώς και τους τρόπους αντιμετώπισης του.
Η Χαρίκλεια Μανουσάκη είναι μέλος της Ελληνικής Νευροψυχολογικής Εταιρίας, του Συνδέσμου Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού Ελλάδας, της Ελληνικής Εταιρίας Διοικήσεως Επιχειρήσεων, του Ελληνικού Ινστιτούτου Μάνατζμεντ Ανθρωπίνου Δυναμικού, του Τομέα Ανάπτυξης Γυναικών Μάνατζερ & Επιχειρηματιών, του Chartered Management Institute, του Chartered Institute of Marketing και του European Coaching and Mentoring Association. Συμμετέχει εθελοντικά σε έρευνες που αφορούν στην οικογένεια και τα ανθρώπινα συστήματα, ασχολείται με το παιδί, πραγματοποιεί εισηγήσεις σε θέματα ανθρώπινου δυναμικού κι επικοινωνίας ανθρωπίνων συστημάτων, ενώ συνεισφέρει ως μέντορας, σε νέους και start ups, μέσω επίσημων δικτύων Mentoring. Η Χαρίκλεια Μανουσάκη σπούδασε Διοίκηση Επιχειρήσεων, είναι κάτοχος τίτλου ΜΒΑ κι έχει εξειδικευτεί μεταπτυχιακά στη Δημόσια Διοίκηση και Πολιτική, στη Διοίκηση Έργων, στα Διεθνή Χρηματοοικονομικά, στο Στρατηγικό Marketing και στη Συμβουλευτική. Ειδικότερα, έχει λάβει εκπαίδευση σε θεωρίες ψυχολογίας, συμβουλευτικής κι επικοινωνίας σε επίσημους φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού κι συγκεκριμένα στις προσεγγίσεις της Συστημικής Συμβουλευτικής, της Συστημικής Αναπαράστασης, της Γνωσιακής-Συμπεριφορικής, της Προσωποκεντρικής, του Solutions Focus Coaching, της Εξελικτικής-Αναπτυξιακής Ψυχολογίας και Νευροψυχολογίας, της Παιγνιοθεραπείας, της Ανάλυσης της Επικοινωνίας, του Νευρογλωσσικού Προγραμματισμού, κ.α.
Πως ορίζεται ο επαγγελματικός εκφοβισμός (mobbing);
Κάθε μορφή παρενόχλησης, εκφοβισμού, ψυχοσυναισθηματικής ταπείνωσης, σωματικής ή λεκτικής κακοποίησης, αναξιοπρεπούς συμπεριφοράς, μπορεί να θεωρηθεί πράξη επαγγελματικού εκφοβισμού. Οι κακόβουλες -και συχνά επαναλαμβανόμενες ενοχλήσεις- μπορεί να περιλαμβάνουν μεροληπτική αντιμετώπιση, υποτιμητική ή απαξιωτική συμπεριφορά, ανήθικες προτάσεις, εκφοβισμούς, προσωπικές ή επαγγελματικές προσβολές, εξαναγκασμούς πράξεων έξω από την επαγγελματική δεοντολογία, πρακτική κι ηθική. Στον επαγγελματικό εκφοβισμό συγκαταλέγονται και οι πράξεις της ηθικής παρενόχλησης, που αφορούν σε συκοφαντίες, κρυφές (ορισμένες ή αόριστες) επιθέσεις ή διάδοση ψευδών ή αναξιοπρεπών εκφράσεων εναντίων ενός ή περισσότερων εργαζομένου, με σκοπό την στοχοποίηση, τον υποβιβασμό ή τον αποκλεισμό του από το εργασιακό και συναδελφικό περιβάλλον.
Ποιες είναι οι διαφορές μεταξύ των φυσιολογικών συγκρούσεων και της εργασιακής παρενόχλησης;
Η καθημερινή συνεργασία, με σκοπό την επίτευξη ενός επαγγελματικού στόχου, είναι φυσικό να επιφέρει συγκρούσεις, κυρίως λόγω της διαφορετικής αντίληψης σε θέματα διαχείρισης πόρων, στον τρόπο και τον χρόνο επίτευξης του στόχου, κ.α. Οι συγκρούσεις αυτές μπορούν εύκολα να επιλυθούν, χωρίς μάλιστα να απαιτούνται υψηλές επικοινωνιακές δεξιότητες. Ο επαγγελματικός εκφοβισμός, συχνά αντανακλά μία αλληλεπίδραση εξουσίας (θύτη-θύματος), ενώ η «εκστρατεία» προσβολών, απομόνωσης, ή καταστροφής του θύματος, έχει χαρακτηριστικά έντασης κι ασάφειας, χωρίς διάθεση επίλυσης. Μια προσεκτική παρατήρηση δε, θα αναδείξει ότι πίσω από την κοινωνικά μη αποδεκτή συμπεριφορά, υπάρχει προσωπικό υπόβαθρο και σκοπιμότητα, η οποία καθιστά την παρενόχληση απόλυτα συνειδητή και για αυτό και επαναλαμβανόμενη.
Τι προκαλεί στα άτομα που δέχονται τον εκφοβισμό;
Οι επιπτώσεις του επαγγελματικού εκφοβισμού στους εργαζόμενους συνδέονται με την ένταση και την επαναληψιμότητα των φαινομένων που βιώνουν, οι οποίες μπορεί να προκαλέσουν από ήπια δυσφορία και άγχος, έως ψυχοσωματικές λειτουργικές διαταραχές, όπως η αυπνία, χρόνια κόπωση, ορισμένες ψυχικές ή οργανικές διαταραχές, κλπ. Σε κάθε περίπτωση, οι δύσκολες συνθήκες που βιώνει το εκφοβιζόμενο πρόσωπο, επιδρούν στην ψυχοσωματική του υγεία, με προεκτάσεις τόσο στην ποιότητα της προσωπικής ζωής, όσο και στην εν γένει επαγγελματική συγκέντρωση.
Ποιοι οι τρόποι συμβουλευτικής παρέμβασης;
Αρχικά, η προσεκτική ακρόαση της δύσκολης κι οδυνηρής για τον δέκτη του εκφοβισμού, εμπειρίας. Η ορθή εκτίμηση των παραγόντων που σχετίζονται με την παρενόχληση κι η συναισθηματική επεξεργασία τους, συνιστούν τη βάση πάνω στην οποία θα χτισθεί η διορθωτική εμπειρία. Οι περιπτώσεις επαγγελματικού εκφοβισμού απαιτούν μεγάλη προσοχή από την πλευρά του Συμβούλου, ο οποίος οφείλει να εξετάσει με μεγάλη προσοχή τα γεγονότα, τους συμβολισμούς, τη δυναμική του συστήματος, και γενικά τις ιδιαίτερες συνθήκες που ενυπάρχουν σε κάθε περίπτωση, ώστε να στηρίξει αποτελεσματικά τον συμβουλευόμενο. Ας μην ξεχνάμε, πως οι επαγγελματικές δομές και τα ανθρώπινα συστήματα, δεν είναι παντού τα ίδια, κι οι ανάγκες του εκφοβιζόμενου μπορεί να διαφοροποιούνται σημαντικά, ανά περίπτωση. Η προσέγγιση απαιτεί τη μέγιστη προσοχή και σεβασμό για τον άνθρωπο, ενώ σε σοβαρές τραυματικές περιπτώσεις, η υποχώρηση των συμπτωμάτων ενδέχεται να χρειάζεται ιατρική παρέμβαση κατάλληλης ειδικότητας.
Τι μπορεί και τι οφείλει να κάνει εργοδότης;
Η εργοδοσία έχει την ευθύνη του ελέγχου του εργασιακού περιβάλλοντος, ώστε η επαγγελματική δομή να λειτουργεί με γνώμονα τον σεβασμό, την ισχύουσα νομοθεσία και την επαγγελματική δεοντολογία του κλάδου και της επιχείρησης. Στις περιπτώσεις που υπάρχουν καταγγελίες, η εργοδοσία οφείλει να μελετήσει με προσοχή κάθε περίπτωση ανάρμοστης συμπεριφοράς, ή μη αποδεκτής αλληλεπίδρασης κι εάν συντρέχουν λόγοι εκφοβισμού, να αποκαταστήσει και προστατεύσει τον δέκτη εκφοβιστικών επιθέσεων, στο πλαίσιο της εύρυθμης λειτουργίας της, φροντίζοντας, συγχρόνως, να μην επαναληφθούν παρόμοια γεγονότα στο μέλλον.
Με ποιους τρόπους θα μπορούσε να βοηθηθεί ένας εργαζόμενος που βιώνει κακοποιητικές συνθήκες στο πλαίσιο της εργασίας του;
Η έμφυτη τάση του ανθρώπου είναι να επιβιώνει, να αναπτύσσεται, και να εξελίσσεται, σε κάθε περιβάλλον δραστηριότητας του. Παρόλο που ο άνθρωπος διαθέτει αυτή την φυσική τάση, ενδέχεται -στη διάρκεια της ζωής του- να βιώσει γεγονότα που να την καθυστερήσουν ή ακόμα και θα την αναστείλουν. Αυτά τα γεγονότα σχετίζονται με τις αλληλεπιδράσεις του με πρόσωπα των οποίων οι αξίες είναι αντίθετες με τις δικές του. Προκειμένου, όμως, να επιβιώσει σε αυτό το σύστημα, το πρόσωπο γίνεται δέκτης, ή υιοθετεί τις απόψεις αυτές, δημιουργώντας ψυχολογικές εντάσεις. Κι όμως, κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός κι άξιος της άνευ όρων αποδοχής της ενσυναίσθησης και της αυθεντικότητας του. Τα εργασιακά περιβάλλοντα οφείλουν να είναι επαρκώς οριοθετημέων, ώστε η αποτελεσματικότητα κι η αποδοτικότητα να απορρέουν από την ουσιαστική εργασιακή σχέση και να διευκολύνουν τα στελέχη μέσω της αποδοχής και της αναγνώρισης κάθε έντιμης προσπάθειας.
Παρακολουθώντας στενά κάθε έρευνα που αφορά στην αποτελεσματικότητα των συμβουλευτικών προσεγγίσεων, έχω φθάσει να πιστεύω ακραδάντως στη θεραπευτική σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ του προσωποκεντρικού θεραπευτή και του προσώπου που βρίσκεται σε μία «ασυμφωνία» η οποία είναι μια σχέση άνευ όρων αποδοχής, σεβασμού, ασφάλειας και βαθειάς εμπιστοσύνης, χωρίς ερμηνείες και κατευθύνσεις. Έχοντας το πρόσωπο αυτή την αίσθηση ασφάλειας, αρχίζει να εξερευνά τα γεγονότα της ζωής του και να επιλέγει τον δικό του αυθεντικό τρόπο συμπεριφοράς. Οι έρευνες επιβεβαιώνουν την αποτελεσματικότητα της Προσωποκεντρικής Προσέγγισης στη θεραπεία. Μολαταύτα, δεν αποτελεί το μοναδικό τρόπο συμβουλευτικής. Όποια μέθοδος περιλαμβάνει συνθήκες άνευ όρων αποδοχής και δημιουργίας βαθιάς σχέσης με τον πελάτη, που είναι χρήσιμη και βοηθητική σε κάθε δυσκολία.