Μαρία ΠολυκρέτηΣυνέντευξη : Πολυκρέτη Μαρία
Ψυχολόγος
Συνέντευξη με τον Δημήτριο Λιανό
Αντιδήμαρχο της Νάξου και Μικρών Κυκλάδων
Το Διονυσιακό Καρναβάλι της Νάξου, στέκεται για άλλη μία χρονιά η αφορμή για να αναβιώσουν με τον μοναδικά κυκλαδίτικο τρόπο, έθιμα από την αρχαιότητα και τον μεσαίωνα, μέσα από τον συνδυασμό θεατρικών, βακχικών και σατιρικών δρώμενων που προσκαλούν τόσο τους ντόπιους όσο και επισκέπτες του Νησιού από όλη την Ελλάδα να γλεντήσουν, να γιορτάσουν και να πάρουν μία γεύση από το εορταστικό πνεύμα των ημερών. Στο περιοδικό μας μίλησε ο αρμόδιος Αντιδήμαρχος και εκπρόσωπος τουρισμού της Νάξου και των Μικρών Κυκλάδων, Δημήτριος Λιανός, στα πλαίσια προώθησης των πολιτιστικών δρώμενων του Νησιού. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει «Το γλέντι και ο χορός, που ήταν πάντοτε συνυφασμένα με την ίδια τη ζωή των νησιωτών και ιδιαίτερα των Ναξιωτών, αποτελούσε τρόπο διασκέδασης, έκφρασης συναισθημάτων, αντίδοτο στις πίκρες και τους καημούς. Στις δύσκολες εποχές που βιώνει η χώρα μας, ο κόσμος έχει ανάγκη να διασκεδάσει και να περάσει στιγμές ανεμελιάς και ξεγνοιασιάς. Το αποκριάτικο τριήμερο δίνει αυτήν την ευκαιρία.» Έτσι και εμείς τον προσκαλέσαμε για να μάθουμε περισσότερα σχετικά με την διοργάνωση αυτών των εκδηλώσεων αλλά και την ιστορία πίσω από αυτά.
Με αφορμή την αγάπη μας στην παράδοση και τον πολιτισμό των Νησιώτικων εθίμων, βάλαμε ως στόχο να μάθουμε ποια είναι τελικά αυτά τα περίφημα Διονύσια και ποιες οι ρίζες τους στο Νησί της Νάξου! Θα θέλατε να μας παρουσιάσετε την απαρχή των εθίμων;
Τα Διονύσια αντλούν τις ρίζες τους από την αρχαιότητα, καθώς ήταν πανελλήνιες γιορτές προς τιμή του Διονύσου. Ένα από τα σημαντικότερα κέντρα αυτών των εορτών ήταν η Νάξος, όπου βρίσκεται και το Ιερό του Διονύσου, στα Ύρια, ο αρχαίος Ναός που ήταν αφιερωμένος στη λατρεία του Διονύσου. Ο εορτασμός περιελάμβανε οινοποσία, κύμβαλα, τύμπανα, θιάσους, πομπές, διθυράμβους (χορικά άσματα) και φαλλοφορίες. Οι πανηγυριστές αντάλλαζαν σκώμματα και χειρονομίες με τους περαστικούς, ενώ γίνονταν πομπές κανηφόρων, φαλλοφορίες, δραματικοί αγώνες και δημόσιοι κώμοι προς τιμή του Θεού, δηλαδή συμπόσια μετά μουσικής και χορού. Οι κωμαστές μετά το τέλος του συμποσίου έβγαιναν στους δρόμους, χορεύοντας και τραγουδώντας με μουσική συνοδεία. Φορούσαν προσωπίδες και στεφάνια, ενώ μπροστά τους πήγαινε λαμπαδηφορία. Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι τα έθιμα της Αποκριάς αποτελούν ανάμνηση των αρχαίων Διονυσιακών εορτών.
Ποιοι συμμετέχουν στη διοργάνωση των πολιτιστικών εκδηλώσεων και ποιοι επισκέπτονται αυτές; Έχει σταθεί πόλος έλξης το νησί αποκλειστικά και μόνο για αυτό το Διονυσιακό τριήμερο;
Την περίοδο της αποκριάς όλη η Νάξος κινείται σε εορταστικούς ρυθμούς. Με συλλογική προσπάθεια κατορθώσαμε να προσελκύσουμε πολλούς επισκέπτες από όλη την Ελλάδα, οι οποίοι αποζημιώνονται από την πληθώρα των διάσπαρτων σε κάθε γωνιά της Νάξου εκδηλώσεων, των παραδόσεων και των εθίμων που αναβιώνουν στα χωριά και στην πόλη. Μόνιμοι κάτοικοι και επισκέπτες ξεχύνονται στους δρόμους της Χώρας και στα σοκάκια των χωριών και υπό τους αποκριάτικους ήχους γίνονται ένα!
Το τελευταίο τριήμερο των αποκριών πραγματοποιούνται εκδηλώσεις που αναβιώνουν τα Διονυσιακά Έθιμα. Συγκεκριμένα θα θέλαμε να μας πείτε λίγα λόγια για τα Μεθυδότια. Τι περιλαμβάνει αυτή η γιορτή, ποιοι συμμετέχουν και ποιος είναι ο συμβολικός χαρακτήρας της;
Είθισται, την τελευταία Παρασκευή της Αποκριάς να αναβιώνουμε έναν μύθο που σχετίζεται με το Διόνυσο και τη Νάξο. Με τα Μεθυδότεια αναδεικνύεται εν μέρει, η πεμπτουσία και ο χαρακτήρας του Διονύσου που δεν ήταν άλλος από τη «Μανία», τη γενεσιουργό δύναμη της δημιουργικότητας μας. Εφέτος όμως θα παρουσιάσουμε τον μύθο της Αμφιτρίτης και του Ποσειδώνα. Η Αμφιτρίτη ήταν Νηρηίδα, κόρη του θαλασσομάντη Νηρέα. Σύμφωνα με τον μύθο, όταν ο Ποσειδώνας είδε την Αμφιτρίτη σε κάποια από τις πανέμορφες παραλίες της Νάξου, την ερωτεύτηκε και αποφάσισε να την κλέψει. Η Νηρηίδα κρύφτηκε στα λημέρια του Άτλαντα. Όμως, με τη βοήθεια ενός δελφινιού, που μαρτύρησε την κρυψώνα της, ο Ποσειδώνας μπόρεσε να οργανώσει με επιτυχία την απαγωγή και να παντρευτεί την εκλεκτή της καρδιάς του.
Το δρώμενο αυτό, το οποίο θα διαδραματιστεί κάτω από τον Ναό του Απόλλωνα (Πορτάρα), σε ξηρά και θάλασσα, υπόσχεται πολλά στους θεατές που θα το παρακολουθήσουν!
Ένα ακόμη Διονυσιακό Δρώμενο είναι οι Λαμπαδοδρομίες, ένα γεγονός που ξεπερνάει τον τυπικό χαρακτήρα μίας εορταστικής εκδήλωσης και όπως γνωρίζουμε κάθε χρόνο η συμμετοχή του κόσμου είναι όλο και περισσότερη. Ποια είναι η ιστορία αυτού του εθίμου, πότε περίπου ξεκίνησε και πως έχει εξελιχθεί στο πέρασμα των χρόνων;
Η λαμπαδηφορία ξεκίνησε πριν περίπου 25 χρόνια με εμπνευστές και διοργανωτές τα μέλη της Κινηματογραφικής Λέσχης Νάξου. Με βαμμένα πρόσωπα και εξάρτηση έναν αυτοσχέδιο λευκό χιτώνα, στεφάνι από στάχυα και έναν πυρσό εκατοντάδες λαμπαδηφόροι ξεχύνονται κάθε χρόνο στους δρόμους. Οι λαμπαδηφόροι δεν υπόκεινται σε περιορισμούς και δίχως ταυτότητα μεταμορφώνονται με ένα μαγικό τρόπο. Αρχέγονες ψυχές σε σύγχρονα σώματα. Έτσι το δρώμενο έγινε πλέον θεσμός, αντέχει, τηρώντας αναλλοίωτο τον χαρακτήρα του εδώ και 25 χρόνια.
Θα θέλατε να μας μεταφέρετε τις εικόνες από τις προετοιμασίες και την τελική αίσθηση που επικρατεί στη Χώρα της Νάξου κάθε χρόνο τέτοια μέρα;
Ο κόσμος αναμένει με ανυπομονησία τις απόκριες, προκειμένου να βγει στους δρόμους να διασκεδάσει και να ξεφαντώσει! Βρισκόμαστε πια στην τελική ευθεία!
Οι εθελοντές που έχουν αναλάβει την προετοιμασία εργάζονται με πυρετώδεις ρυθμούς, για να είναι όλα έτοιμα. Δουλεύουν νυχθημερόν με κέφι και μεράκι, χωρισμένοι σε ομάδες, ανάλογα με τον τομέα και το δρώμενο που έχουν αναλάβει.
Όσον αφορά το Καρναβάλι, από τα παιδικά μου χρόνια θυμάμαι έντονα τους Κορδελάτους, να παρελαύνουν βακχικά στο λιμάνι του νησιού. Πρόκειται για ένα έθιμο που αντικαταστάθηκε από μία διαφορετική προσέγγιση του Καρναβαλιού στην Χώρα, αλλά διατηρείται σε μικρότερα χωριά του Νησιού. Θα θέλατε να μας πείτε τι συνέβαινε; Ποιοι ήταν οι Κορδελάτοι και τι συμβόλιζαν;
Πράγματι, σε πολλά χωριά της Νάξου, όπως στη Γαλήνη, στις Εγγαρές, στις Τρίποδες, στο Αγερσανί στην Ποταμιά, στον Κυνίδαρο, στις Μέλανες και στο Κουρουνοχώρι κ.α. τηρείται το έθιμο των κορδελάτων και των φουστανελάτων (φουστανελάδων). Οι Κορδελάτοι ή Φουστανελάδες ή λεβέντες είναι ένα έθιμο που συναντάμε στα χωριά της κεντρικής και πεδινής Νάξου και διαδραματίζεται την τελευταία εβδομάδα της Αποκριάς. Σε αυτό συμμετέχουν οι άντρες του χωριού μετά από επιλογή του Μπαϊρακτάρη, που είναι ο αρχηγός της ομάδας και των γεροντότερων σε ηλικία. Στην ίδια ομάδα συμμετέχουν και οι κλέφτες (ντυμένοι με βράκα) και οι στρατιώτες.
Το όλο δρώμενο γίνεται σε γειτονικά χωριά.
Το σύνθημα το δίνει ο Σαλπιγκτής, ο οποίος είναι μεταμφιεσμένος σε στρατιωτικό. Μπροστά ο Μπαϊρακτέρης, πλάι του οι στρατιώτες και πίσω οι υπόλοιποι ξεκινούν τις επισκέψεις στα γειτονικά χωριά. Εκεί τους περιμένουν με μεζέδες και μουσική. Ο χορός αρχινά με τους Φουστανελάδες και αμέσως μετά σειρά έχουν οι νιόπαντρες, το μαντήλι των οποίων θα κρατήσουν οι Φουστανελάδες για να το προσθέσουν την επόμενη χρονιά στο στήθος. Πρέπει να χορευτούν όλες οι γυναίκες του χωριού. Άλλωστε τις Αποκριές χορεύουν οι νιες μα κι οι γριές.
Το γλέντι συνεχίζεται με την επιστροφή στο χωριό τους.
Γίνεται συμφωνία μεταξύ των ομάδων (μπαϊράκια) του κάθε χωριού για να μην συναντηθούν στις επισκέψεις τους.
Η φορεσιά τους αποτελείται από τη φουστανέλα, η οποία είναι ο γύρος του κρεβατιού, το βρακί (γυναικείο μακρύ), το πουκάμισο, το γιλέκο, το ζωνάρι, τις κάλτσες και τις καλτσοδέτες και το φέσι. Και στολίζεται στην πλάτη με χρωματιστές κορδέλες, μπροστά με μαντηλάκια διπλωμένα τριγωνικά και κοσμήματα.
Αρκετή ώρα διαρκεί η διαδικασία της ετοιμασίας και γίνεται από τις γυναίκες του σπιτιού (μάνα, γυναίκα, αδελφή, αρραβωνιαστικιά). Είναι ένας ανταγωνισμός μεταξύ των γυναικών για το ποιος θα είναι ο πιο περιποιημένος και με πιο όμορφα στολίδια.
Βέβαια, δεν πρέπει να ξεχάσουμε και τους «κουδουνάτους», στο Φιλώτι και την Απείρανθο κ.α.. Πρόκειται για άντρες που ζωσμένοι με κουδούνια και κρατώντας τη «σόμπα» (διονυσιακός φαλλός), προκαλούν εκκωφαντικό θόρυβο στα σοκάκια του χωριού για να υποδεχτούν την εαρινή περίοδο και να εξορκίσουν τα κακά πνεύματα. Η πομπή καταλήγει στην κεντρική πλατεία του κάθε χωριού, όπου οι κουδουνάτοι ενσωματώνονται με τους υπόλοιπους μασκαράδες και με τη συνοδεία της τσαμπούνας και του τουμπακιού, ξεκινούν γλέντι με τραγούδια και χορούς που διαρκούν έως αργά το βράδυ.
Διαπιστώνει κανείς ότι γειτονικά χωριά έχουν εντελώς διαφορετικές παραδόσεις, συνήθειες και έθιμα. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει τον πλούτο της Νάξου!
Ποια είναι η σύγχρονη όψη του μεγάλου Καρναβαλιού στο νησί, πόσα άρματα φιλοξενούνται και ποιο θα λέγατε ότι είναι το ύφος που κυριαρχεί στην αισθητική των αρμάτων;
Τα τελευταία χρόνια το καρναβάλι αντλεί τη θεματολογία του από τη μυθολογία, την τοπική επικαιρότητα και από τη διεθνή πολιτική σκηνή. Σατιρίζει και διακωμωδεί με ιδιαίτερο και ξεχωριστό τρόπο τις καταστάσεις και τα γεγονότα που βιώνουμε στην Ελλάδα. Δεν λείπουν βέβαια και άλλες θεματικές ενότητες κάθε φορά, καθώς οι καρναβαλιστές προσπαθούν να εντυπωσιάσουν με τα άρματα και να πρωτοτυπήσουν! Φορείς, σύλλογοι και σωματεία, μεμονωμένες ομάδες, σχολεία και αρκετά παιδιά συγκροτούν ομάδες και παρουσιάζουν κάθε φορά μοναδικά και πρωτότυπα θέματα.
Πού θα λέγατε ότι οφείλεται η μεγάλη αγάπη και στήριξη του κόσμου για την διατήρηση αυτών των εθίμων, σε μία εποχή κρίσης τόσο των αξιών όσο και της ίδιας της παράδοσης;
Οι Ναξιώτες είναι δεμένοι με τις ρίζες τους και τις παραδόσεις του νησιού και επιδιώκουν να διατηρήσουν τους δεσμούς αυτούς. Είναι αξιοσημείωτη βέβαια και η σχέση των Ναξίων με το χορό και τη μουσική. Το γλέντι και ο χορός, που ήταν πάντοτε συνυφασμένα με την ίδια τη ζωή των νησιωτών και ιδιαίτερα των Ναξιωτών, αποτελούσε τρόπο διασκέδασης, έκφρασης συναισθημάτων, αντίδοτο στις πίκρες και τους καημούς. Στις δύσκολες εποχές που βιώνει η χώρα μας, ο κόσμος έχει ανάγκη να διασκεδάσει και να περάσει στιγμές ανεμελιάς και ξεγνοιασιάς. Το αποκριάτικο τριήμερο δίνει αυτήν την ευκαιρία.
Θα θέλατε να μας πείτε κάτι τελευταίο για την αξία της παράδοσης και διατήρησης της στο πέρασμα του χρόνου;
Ζούμε σε έναν τόπο με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος, με πλούσια παράδοση, που πλαισιώνεται από θρύλους, παραδόσεις, μύθους, δεισιδαιμονίες, με αμύθητο αρχαιολογικό πλούτο και μακραίωνη ιστορία! Βρισκόμαστε στην κοιτίδα του Κυκλαδικού Πολιτισμού, με δεκάδες αρχαία ιερά και ναούς, μνημεία και οχυρά, εντυπωσιακό εκκλησιαστικό πλούτο, το μεγαλύτερο Βυζαντινό Πάρκο της Ελλάδας, διάσπαρτους πύργους σε κάθε γωνιά του νησιού… Όλα αυτά τα στοιχεία που συνθέτουν το ιδιαίτερο αυτό περιβάλλον είναι αναπόφευκτο να εμπνέουν τους Ναξιώτες και τον κόσμο, διαμορφώνοντας την κουλτούρα τους και αναδεικνύοντας την ανάγκη επιστροφή στις ρίζες και στις παραδόσεις.