Μένη ΚουτσοσίμουΆρθρο: Μένη Κουτσοσίμου
Ψυχολόγος
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας ΜΔΕ στην Κοινωνική Ψυχιατρική-Παιδοψυχιατρική Διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Ιωαννίνων
Μεταδιδάκτωρ Ιατρικής Παν/μίου Ιωαννίνων στην Ποιότητα Υπηρεσιών
Βλέπεις αρχικά…
το πώς οι άλλοι έχουν μάθει να ντύνονται το ρόλο τους, φορώντας κοστούμια και στολές, ραμμένα αποκλειστικά στα μέτρα τους. Ποια είναι η παγίδα λοιπόν στην εικονική εξίσωση;
Μία μάσκα έχει ψεύτικη σημειολογία. Έρχεται για να καλύψει και να κρύψει ή να αποδώσει έναν ρόλο που επιλέγεται για να εξυπηρετήσει έναν σκοπό. Αυτό που θα ’θελε ή δεν θα ’θελε κάποιος να δει. Αυτό που στοχευμένα ο άλλος επιθυμεί να κουκουλώσει ή να αποκαλύψει συγκεκαλυμμένα. Κάθε μάσκα, σαν λειτουργία, αφαιρεί κάτι απ’ το πρόσωπο (που την φοράει) για να προσθέσει κάτι άλλο. Μια μάσκα τυποποιημένη, βιομηχανικά παραγόμενη σαν γκάτζετ, προσθέτει με βεβαιότητα την ίδια την (ισοπεδωτική) γενικότητά της.
Γνωρίζεις επομένως…
ότι δεν έχουμε όλοι την ίδια γκάμα αξιών. Κάποιοι ξεγελάστηκαν στην πορεία τους, ας πούμε ότι μπερδεύτηκαν, και βρισκόμαστε εμείς στο δρόμο τους ως σωτήρες για να τους δώσουμε άλλοθι. Κάτω από άλλες συνθήκες, δεν δικαιολογούνται αυτές οι συμπεριφορές, ενώ κάποιες είναι αντάξιες της πιο ακραίας ποινής.
Στην πραγματικότητα όμως, δε θέλουμε να δούμε σε αυτό το πρόσωπο κάτι που μας φόβισε, πως δεν είναι σαν εμάς. Δε μας μοιάζει. Γι’ αυτό του φοράμε τη μάσκα που κατασκευάσαμε με υλικά από τον ίδιο μας τον εαυτό.
Νιώθεις εκ των πραγμάτων…
πως ο χρόνος όλα τα ξεθωριάζει. Μια μάσκα διαφανής που δεν μπορεί να προσδώσει τον ρόλο για τον οποίο επιλέχθηκε, τι αξία θα έχει; Τα αποκαλυπτήρια σίγουρα έχουν ένα κόστος… εκκωφαντικό.
Κι εκεί που είχες στρώσει την ουτοπία σου, σου το υπογράφω ότι θα τα βάλεις με τον εαυτό σου κατ’ αρχήν, επειδή ήθελες να φορέσεις σ’ εσένα ή στον άλλο, ένα προσωπείο που ελάχιστα είχε να κάνει με την πραγματικότητα, για να ζήσεις το παραμύθι σου.
Ανακαλύπτεις όμως…
ότι αυτό είναι εν τέλει η μάσκα… ένα άλλοθι και μία τελετουργία, μία επιλογή, από εσένα για εσένα, με σκοπό την επιβίωση, σ έναν κόσμο που παίζει καλά τους ρόλους του. Απ’ τους πανάρχαιους μύθους και τις τελετουργίες των αυτόχθονων όλων των ηπείρων ως τα πιο σύγχρονα καρναβάλια, η μάσκα έχει παίξει (και παίζει) έναν σύνθετο ρόλο. Αποκρύβει, ξορκίζει, απωθεί, τρομάζει, ξεγελάει.
Κι αν από παιδί σου άρεσαν τα παραμύθια, τότε δεν καταλαβαίνεις το πότε μεγάλωσες, ή ακόμη κι αν το κατάλαβες, αυτό που βλέπεις στον καθρέφτη, δε συμβαδίζει με αυτό που νιώθεις μέσα σου.
Εκτιμάς σαφώς…
ότι αυτό φαίνεται και στα λάθη σου. Ενώ έχεις την εμπειρία και τη γνώση, τα επαναλαμβάνεις με ευλάβεια, για να μάθεις ό,τι δεν σου έγινε αρχικά αντιληπτό. Κι έτσι περνά ο χρόνος, μάρτυρας μιας ζωής που έπνιξες σε επιλογές καλυμμένες που και ελεύθερες της δυναμικής τους να ήταν, παγιδεύτηκαν στα κελιά της άλλης πλευράς. Πίστεψέ με, θα τα βάλεις με το χρόνο, τον χαμένο. Πόσες φορές δεν αναφέρθηκες σε αυτόν; Θα τα βάλεις ακόμα και με άλλους επειδή δε σε βοήθησαν να δεις… και θα τα βάλεις με πολλούς και πολλά.
Διαπιστώνεις εγκαίρως…
πως δε θα καταφέρεις να τα βάλεις με την ίδια τη μάσκα. Γιατί η μάσκα δεν εξαφανίζεται ποτέ εντελώς. Μπορεί το πρόσωπο πίσω της να γίνει αχνό στη μνήμη σου, αλλά όχι και αυτή. Η πλαστικότητά της σου ταιριάζει. Παγιδεύτηκες σ’ αυτή. Εξακολουθείς να τη θέλεις, ίσως και να την ποθείς ακόμα, επειδή είναι δικό σου δημιούργημα.
Ρωτάς Εμένα ξαφνικά…
γιατί χαμογελώ, αφού η μάσκα μου δεν έχει τέτοιες ιδιότητες.
Δεν φορώ… σου απαντώ.
Πώς είναι δυνατόν… αναρωτιέσαι.
Σου υπενθυμίζω… δεν έχουμε όλοι τις ίδιες αξίες.
Το είπε ο Καζαντζάκης στις Σπασμένες Ψυχές με τον τρόπο του:
«Στα θεμέλια της ψυχής μας είναι κρυμμένες σα δυναμίτιδα κάποιες μας ιδιότητες, τόσο φρικτές και τόσο δικές μας, που βαστούμε την αναπνοή μας όταν περνούμε από κοντά τους μην τύχει και ξυπνήσουν και ανατινάξουν στον αέρα όλο το οικοδόμημα της ζωής που υποκριτικά και αθόρυβα απάνω στις ψευτιές ομορφοχτίσαμε για να το επιδείχνουμε στους άλλους και στον εαυτό μας».
Θα σου το πω κι εγώ με το δικό μου τρόπο…
Μέσα στο μυαλό σου ζει η μάσκα σου… το πρόσωπό σου εξαϋλώθηκε καιρό τώρα με ό,τι κουκούλωσες. Και ιδού το προσωπείο σου.
Ενδεχομένως, παραμένεις αμετανόητος.
Ίσως και να είσαι έτοιμος να επαναλάβεις το ίδιο λάθος, έως ότου η μάσκα χάσει την προσαρμοστικότητά της.
Με το συμβολικό της φορτίο και εξαιτίας του, αφομοίωσε τόσες μορφές συνθηκολόγησης στο εγώ σου, που ακόμη κι αν ήθελες να ξεφύγεις – δεν γνωρίζεις πλέον το πως.
Φρόντισε βλέπεις περίτεχνα, να σου αφαιρέσει το δημιουργικό στοιχείο, που είναι η αβεβαιότητα για το αν τα αντι- σου είναι όντως ανταγωνιστικά ή παράγωγο της ιδιοτροπίας σου.
Αντιδράς.
Βάλε λοιπόν τη μάσκα σου, να μιλήσουμε.
Επιμένεις να μην καταλαβαίνεις.
Ή κάνεις πως δεν καταλαβαίνεις.
Η μάσκα σου κρύβει τελετουργικά πολύ περισσότερα απ’ όσα δείχνει, και δεν εννοώ το πρόσωπό σου.
Σου το αφιερώνω λοιπόν…
Mάσκα δεν έχω να γυρνώ στο καρναβάλι ετούτο
μόνο μια απόχη να τρυγώ της θάλασσας την πονηριά
και της σιωπής τον πλούτο….
Αχ αυτά τα δεδομένα, που δεν είναι αυτονόητα…
Σαν θα πέσουν οι μάσκες λοιπόν, να δούμε ποιος, ποιος, ποιος θα φαγωθεί…
Εν αναμονή…
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Fromm E.(2016). Να έχεις ή να είσαι; Εκδόσεις Διόπτρα.