Συναντώντας τον Σωτήρη Τσαφούλια, δημιουργό του «ΕΤΕΡΟΣ ΕΓΩ»

Συνέντευξη: Μένη Κουτσοσίμου,
Ψυχολόγος

Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Χασαπλαδάκης,
Φιλόλογος

Συμμετέχοντας στη συζήτηση που ακολούθησε την προβολή της ταινίας ΕΤΕΡΟΣ ΕΓΩ, ομολογώ ότι προβληματίστηκα αρκετά, αναφορικά με τα νοήματα που περνούσε στο κοινό. Η αντίληψη των θεατών κούμπωνε δυναμικά σε υποκειμενικές ερμηνείες -όπως συμβαίνει ομολογουμένως πάντα, κατά ένα περίεργο όμως τρόπο. Οι ερωτήσεις του κοινού και οι τοποθετήσεις είχαν τη μορφή συγγραφής σεναρίου, στην προοπτική συμμετοχικής τους διαδικασίας, τόσο στην αρχική σύλληψη και διαμόρφωση της πλοκής, όσο και σε επίπεδο σκηνοθετικής τους συμβολής. Αυτό σημαίνει για μένα ένα πράγμα, ότι το κοινό την αγκάλιασε.

Πρόκειται για ένα σενάριο αινιγματικού μυστηρίου τόσο στη σύλληψη όσο και την πραγμάτωσή του, βασιζόμενο στην εξιχνίαση πέντε εγκλημάτων. Η συνεργασία της αστυνομίας με τον καθηγητή εγκληματολογίας αποδίδει καρπούς, καθώς το παρόν φωτίζεται ευρηματικά από το παρελθόν, υπό τη σκέπη της αρχαίας φιλοσοφίας. Ο σκηνοθέτης και σεναριογράφος Σωτήρης Τσαφούλιας άντλησε την έμπνευσή του από τη θεωρία του Πυθαγόρα, μέσω των «φίλιων αριθμών», συνδυάζοντας έξυπνα, τα μαθηματικά με τη ζωή.

Ομολογώ ότι η ταινία με κέρδισε, στο σύνολό της. Η ιστορία έχει πρωτότυπη πλοκή, δυνατές σκηνές, μυστήριο, διεισδυτική οπτική και καθαρές ανθρώπινες ερμηνείες. Τι εννοώ με τον όρο ανθρώπινο; Σου αφήνει την αίσθηση ότι τόσο οι χαρακτήρες όσο και οι ηθοποιοί που τους ενσαρκώνουν, σου απευθύνουν το λόγο κατάματα, ενεργοποιώντας τη δική σου εμπλοκή.

Με αφορμή λοιπόν αυτή την εμπειρία και με γνώμονα την εσωτερική μου συνείδηση ότι κρυφός μου πόθος παραμένει η εγκληματολογία, επιδίωξα να τον συναντήσω και να του ζητήσω να μιλήσει για το κοινό του Animartists. Η γνωριμία μας επιβεβαίωσε την αίσθηση που μου άφησε η ίδια η ταινία… ο λόγος στον Σωτήρη Τσαφούλια, δημιουργό του ΕΤΕΡΟΣ ΕΓΩ.

Σε πρόσφατη συνέντευξή σου δήλωσες ότι ενίοτε δεν επιλέγουμε τη θεματολογία αλλά εκείνη μας επιλέγει. Σε τι φάση σε βρήκε το Έτερος Εγώ και πώς λειτούργησε ως ερέθισμα;

«Με βρήκε σε μια φάση που ήμουν ανοιχτός στο να το ακούσω. Υπάρχει δυστυχώς τόση φασαρία μέσα μας, που συχνά χάνουμε πλήρως την επαφή με την εσωτερική μας φωνή… με τη φωνή που έχει τις περισσότερες απαντήσεις στα ερωτήματα και στα θέλω μας. Ίσως εκεί να κρύβεται και η έμπνευση. Ξοδεύουμε απίστευτη ενέργεια και χρόνο στο να καταλάβουμε τους άλλους και μένουμε ξένοι για εμάς τους ίδιους και ύστερα απορούμε γιατί κανείς δεν μας καταλαβαίνει».

Εκτιμώ όμως ότι αυτή είναι και η πρόκληση… η συνειδητοποίηση των βασικών αξιών και αναγκών που φέρει στον πυρήνα της η ανθρώπινη ύπαρξη, γι’ αυτό και απόλαυσα την ευρηματική διασύνδεση της αρχαίας γνώσης με το σήμερα. Ήταν εύστοχη αυτή η εναλλαγή του παρελθόντος με το παρόν και το μέλλον, καθώς στην ταινία ακούγονται ρητά που σχετίζονται με έννοιες συνδεδεμένες με τους μεγαλύτερους υπαρξιακούς φόβους…

Τη Γέννηση και τον Θάνατο… «Θανέειν πετρωθεί…»

Την Αλήθεια… «Σιγάν την αλήθειαν χρυσόν εστί θάπτειν»

Τη Συνείδηση… «Πη παρέβην; Τι δ’ έρεξα; Τι μοι δέον ουκ ετελέσθη;»

Τα Όρια και τις Επιλογές… «Λάλει α δει και ό,τι δει και ουκ ακούσει α μη δει»

Τη Σειρά διαδοχής στον κύκλο της ζωής… «Πάντα κατ’ αριθμόν γίνονται».

Έχω λοιπόν την αίσθηση ότι συνδέονται ευρηματικά με την αταξία και την ασάφεια που χαρακτηρίζουν τον κόσμο μας και το μέσα μας. Εκτιμάς ότι αυτό είναι κάτι που γίνεται αντιληπτό από το ευρύτερο κοινό;

«Δυστυχώς όχι. Κάποτε πρέπει να αρχίσουμε να ξεχωρίζουμε τη σχέση αιτίας και αιτιατού. Το πρόβλημα στη χώρα μας δεν είναι οικονομικό. Η οικονομική κρίση είναι απόρροια της πραγματικής αιτίας που είναι η κρίση αξίων. Οι σπουδαίοι παππούδες μας, όπως ο Πυθαγόρας, ο Θαλής, ο Ηράκλειτος, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, μας παρέδωσαν γενναιόδωρα χιλιάδες αποφθέγματα συμπυκνωμένης σοφίας  και παρόλα αυτά, υπάρχουν άνθρωποι που τα χλευάζουν αποκαλώντας τα «τσιτάτα αποφθέγματα του facebook» και αποκαλούν όσους μαγεύονται από τους προγόνους μας, φασίστες. Τα περισσότερα από αυτά, αν μπορούσαμε να τα σκεφτόμαστε σαν ερωτήσεις που θα κληθούμε να απαντήσουμε προς τη δύση  της ζωής μας, νομίζω ότι και οι σκέψεις και οι πράξεις μας θα ήταν πολύ διαφορετικές».

Ακολουθώ το σκεπτικό σου και ομολογώ ότι με βρίσκει σύμφωνη. Παρακολουθώντας την ταινία, μου έχει εντυπωθεί η φράση που ακούγεται: «Ο ένας είναι ο άλλος εαυτός του άλλου»… «Ως έτερος εγώ o Πυθαγόρας ορίζει τον φίλο, όχι το άλλο μισό, αλλά τον άλλο εαυτό». Ποιο είναι λοιπόν το βαθύτερο μήνυμα της ταινίας Έτερος Εγώ;

«Πρόκειται για μία ερώτηση που δεν απαντώ ποτέ. Θεωρώ πως η τέχνη δεν έχει λυσάρια. Ό,τι πει στην ψυχή και στο μυαλό του κάθε θεατή η ταινία, αυτή είναι και η αλήθεια της».

Διαπραγματεύεσαι όμως έννοιες που σχετίζονται με την ύπαρξη του ανθρώπου… θα μπορούσες να νοηματοδοτήσεις τη βαθύτερη ερμηνεία τους; Πιο συγκεκριμένα:

Α. Η έννοια της Αγάπης στη σκηνή με την εγγονή, τον παππού και το μενταγιόν, όπου ακούγεται ο παρακάτω διάλογος:

-Έτσι είναι η πραγματική αγάπη;

-(…)

-Κι αυτό θα το δώσεις…

-Σε όποιον αγαπήσω πιο πολύ;

-Σ’ όποιον αγαπήσεις αληθινά.

«Δεν θα δώσω ερμηνεία στην έννοια της αγάπης. Πώς θα μπορούσα άλλωστε να χωρέσω σε λέξεις κάτι το τόσο μεγάλο. Θα αρκεστώ στο να πω απλά πως η ζωή βασίζεται σε μια πολύ σημαντική λειτουργία. Την αναπνοή. Η αναπνοή χωρίζεται σε δύο λειτουργίες. Εισπνοή και εκπνοή».

Β.  Όνειρα ζωής & Μέλλον (;) Με αφορμή κι ένα πολύ πρόσφατο γεγονός, αλλά και πολλά παλαιότερα, δεν μπορώ ν’ αντισταθώ από το να σε ρωτήσω το εξής. Λίγο πριν το τροχαίο ακούγεται η φράση:

«Θέλω να ζήσουμε όλα τα αύριο μαζί» και μετά… το μοιραίο συμβάν. Κάνεις σχέδια για το μέλλον ή όταν κάνεις σχέδια, ο Θεός γελάει;

«Αν το σκεφτούμε αυτό λίγο θα ανακαλύψουμε μια τεράστια αντίφαση. Ένας άνθρωπος κάνει όνειρα και ενώ προσπαθεί να τα υλοποιήσει, πέφτει πάνω του ένα φορτηγό. Και ο Θεός με όλο αυτό γελάει;  Τότε η φράση «αυτό δεν το θέλει ούτε ο Θεός ούτε ο Διάολος» σε ποια παράφορη αδικία αναφέρεται; Ο Θεός με όποια μορφή και αν υπάρχει δεν μπορεί να είναι σαδιστής. Άρα δεν γελάει με την έννοια που το εννοούν οι περισσότεροι άνθρωποι. Είναι αδιανόητο να ζει κάποιος χωρίς όνειρα. Από τα όνειρα ξεκινούν τα πάντα. Το λάθος που κάνουμε λοιπόν δεν είναι ότι ονειρευόμαστε, αλλά ότι το κάνουμε σαν να είμαστε αθάνατοι».

Γ.  Σύνδρομο Asperger (;) Οι δυνατότητες του πρωταγωνιστή δεν περιορίζονται από ένα σύνδρομο ή διαταραχή όπως προβάλλεται στην καθημερινότητα μεταξύ των ανθρώπων.

«Το Σύνδρομο Άσπεργκερ  είναι μια διαταραχή του φάσματος του αυτισμού, που χαρακτηρίζεται από σημαντικές δυσκολίες στην κοινωνική αλληλεπίδραση και στη λεκτική επικοινωνία, ενώ παράλληλα εκδηλώνεται με περιορισμένες και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές και ενδιαφέροντα. Διαφέρει από τις άλλες διαταραχές του φάσματος του αυτισμού λόγω της διατήρησης της γλωσσικής και γνωστικής ανάπτυξης. Οι άνθρωποι αυτοί αν βρουν την κλίση τους μπορούν να διαπρέψουν. Έτσι λοιπόν όταν φτιάχναμε τον κεντρικό μας ήρωα, θέλαμε ουσιαστικά να είναι αντί-ήρωας, ώστε να περάσουμε και το μήνυμα ότι οι συνάνθρωποι μας που έχουν αυτό το σύνδρομο δεν είναι διαφορετικοί. Είναι ξεχωριστοί, ιδιαίτεροι και χαρισματικοί».

Δ. Λογική… και άρση αυτής… «Το μυαλό βρίσκει λύσεις όταν σταματά να σκέφτεται», λέει ο καθηγητής εγκληματολογίας.

«Το να σταματάς να σκέφτεσαι δεν συνεπάγεται άρση λογικής. Μου έχει συμβεί πολλές φορές στη ζωή μου να ψάχνω για κάτι και αυτό να έρχεται και να με βρίσκει όταν σταματώ να το αναζητώ. Αυτό προφανώς οφείλεται σε κάτι που αγνοούμε τελείως, το ασυνείδητό μας. Το συνειδητό, το ορίζουμε, το υποσυνείδητο ίσως το υποψιαζόμαστε αλλά το ασυνείδητο είναι αχαρτογράφητη περιοχή. Νομίζω λοιπόν ότι όταν βγάζουμε μια σκέψη από «πρώτο πλάνο», αυτή εξακολουθεί να λειτουργεί υποσυνείδητα ή και ασυνείδητα και κάπου εκεί παράγεται η λύση. Οι μηχανισμοί του εγκεφάλου και του σώματός μας, για τους οποίους δεν έχουμε την παραμικρή ιδέα πως να χειριστούμε, είναι πολλοί».

Ε.  Τη Θρησκεία (;) Στο νοσοκομείο ακούγεται ο παρακάτω διάλογος:

–  Πιστεύετε στο Θεό; Ναι.

–  Προσεύχεστε; Ναι.

–  Ακούει;

«Η πίστη είναι το μόνο πράγμα που μπορεί να ενεργοποιήσει στο μυαλό και στο σώμα μας μηχανισμούς που εμείς δεν κατέχουμε και δεν μπορούμε να ενεργοποιήσουμε.  Οι συζητήσεις περί Θεού θα είναι πάντοτε ανεξάντλητες και δεν διεξάγονται ούτε εύκολα ούτε σύντομα. Θα δανειστώ λοιπόν την απάντηση της Κικής Δημουλά στην ερώτηση πιστεύεις στο Θεό; «Πιστεύω στην ανάγκη μου να υπάρχει».

Στ. Αυτοδικία. Στην παράδοση μαθήματος στο Αμφιθέατρο του Πανεπιστημίου, ο πρωταγωνιστής αναρωτιέται:

Τι είναι αυτό που ωθεί στην αφαίρεση της ζωής;

Ο δράστης είναι ξεχωριστό ον ή είμαστε όλοι ενδυνάμει εγκληματίες;

«Δεν υπάρχει πιο εμπνευσμένος σεναριογράφος από την ίδια τη ζωή. Η διαφορά η δική μας από τους ηθοποιούς είναι ότι δεν ξέρουμε το τέλος της ιστορίας, αλλά και τους ρόλους που θα κληθούμε να παίξουμε. Είμαστε όλοι εν δυνάμει τα πάντα».

Ζ.   Δικαιοσύνη (;) Μεταξύ των καθηγητών ακούγονται οι φράσεις:

«Σ’ έναν άδικο και σάπιο κόσμο, αν μπορείς να διορθώσεις κάτι, τι κάνεις;

Ό,τι μπορείς αρκεί να μη σαπίσεις μαζί του».

Και

«Αν ο νόμος ήταν δίκαιος δεν θα χωρούσε ερμηνείες».

«Πριν μερικά χρόνια είχε δημιουργηθεί μεγάλο θέμα με δύο πολύ ευκατάστατους οικονομικά συνανθρώπους μας (δημόσια πρόσωπα) που δημοσιοποιήθηκε ότι λάμβαναν επίδομα πολυτέκνων. Αν ο νόμος προέβλεπε ότι όσοι έχουν 3 τέκνα δικαιούνται επίδομα, ΕΦΟΣΟΝ το εισόδημά τους δεν υπερβαίνει το Χ ποσό, δεν θα υπήρχε θέμα ηθικής. Κάποια στιγμή πρέπει ο νομοθέτης να μας απαλλάξει από το βάρος της ηθικής ερμηνείας των νόμων».

Η. Φιλία. Ποια είναι τα όριά της και πώς εξαργυρώνεται;

«Η φιλία δεν έχει όρια και δεν εξαργυρώνεται. Αλλιώς δεν λέγεται φιλία. Για να βρεις τα όρια σε κάτι πρέπει να τα ξεπεράσεις. Αν τα ξεπεράσεις καθίσταται πεπερασμένο ή στην καλύτερη περίπτωση οριοθετημένο, επομένως βατό. Η φιλία όμως όπως και  ο έρωτας σημαίνει χάνομαι. Δεν έχουν όρια, δεν περιορίζονται». 

Θ. Οικογενειακές σχέσεις. Η φροντίδα από το γιο προς τον πατέρα στο νοσοκομείο αλλά και από τη μητέρα προς τον γιο, στο σπίτι, μετά το τροχαίο.

«Στη δικιά μου αντίληψη και αισθητική τα θεωρώ αυτονόητα. Η οικογένεια μας κρατούσε ανέκαθεν ζωντανούς σαν λαό, σε όλων των ειδών τις κρίσεις που έχουμε περάσει. Παίρνεις όταν είσαι αδύναμος και δίνεις όταν είσαι δυνατός».

Ι. Ευθανασία. Ο πρωταγωνιστής αποφασίζει να βάλει τέλος στη ζωή του πατέρα του.

«Αν αυτό που «ζούσε» ο πατέρας του, θα μπορούσε να οριστεί ως «ζωή», τότε ίσως ο πρωταγωνιστής αποφασίζει να βάλει τέλος στη ζωή του πατέρα του ή ίσως πάλι αποφασίζει να βάλει τέλος στον εγωισμό του να μη στερηθεί ένα χάδι, ή απλά αποφασίζει να βάλει τέλος στην ελπίδα του. Ό,τι πει η ταινία στη ψυχή και στο μυαλό του κάθε ανθρώπου… Τα πάντα εξαρτώνται από ποιο πρίσμα τα κοιτάς. Το ότι κοιτάμε όλοι το ίδιο δεν σημαίνει ότι βλέπουμε το ίδιο». 

Έτσι είναι… θα συμφωνήσω μαζί σου. Διαβάζοντας για σένα, σκάλωσα πάνω σε μία απάντηση που έδωσες σε προηγούμενη συνέντευξή σου, αναφορικά με την επιλογή του επαγγέλματός σου. Έμαθα λοιπόν πως η αγάπη σου για τη σκηνοθεσία, που την είχες από μικρός, παραγκωνίσθηκε και μπήκες στο χώρο του ναυτιλιακού δικαίου, υποκύπτοντας αρχικά στην επιθυμία των δικών σου. Με τη συζήτησή μας κατανοώ πλέον την προσέγγισή σου περί ονείρων, επιθυμιών κι επιλογών. Ομολογώ ότι ξαφνιάστηκα με τη δυναμική σου, καθώς περιέγραψες πως στο καθημερινό σου πρόγραμμα χτυπάς εξαντλητικά ωράρια, από 6.30-7.00 το πρωί, έως τις 23.00 το βράδυ και πως το δημιουργικό κομμάτι το δούλευες μετά, ως τα ξημερώματα, γιατί κοιμάσαι ελάχιστα, βασιζόμενος και στην ακούραστη διάθεση καλών κι έμπιστων συνεργατών. Από το ερέθισμα λοιπόν μέχρι την υλοποίηση της ιδέας απαιτείται μία διαδρομή που ενδεχομένως να έχει πολλά εμπόδια, δεδομένης της ελληνικής πραγματικότητας. Σταθμίζοντας τις δυσκολίες, πώς επένδυσες στην τελική σου επιλογή;

«Όταν αγαπάς κάτι πολύ δεν υπάρχουν εμπόδια. Υπάρχουν προκλήσεις που πρέπει να ξεπεράσεις για να φτάσεις σε αυτό που αγαπάς. Αν δεν φοβάσαι να κοιτάξεις το όνειρο στα μάτια και βάλεις μέσα σε αυτό όλη σου τη ψυχή, το όνειρο αποκλείεται να σου αντισταθεί. Θέλει πίστη, επιμονή, αγάπη και κυρίως τόλμη. Οι άνθρωποι που καταφέρνουν αυτό που θέλουν στη ζωή τους είναι αυτοί που θεωρούν εφικτό αυτό που οι άλλοι θεωρούν ανέφικτο και δεν το προσπαθούν καν.  Εκτός αυτού είχα τη τύχη να έχω μια υπέροχη ομάδα συνεργατών μαζί μου, οι οποίοι δεν μου πρόσφεραν μόνο τη δουλειά τους αλλά και την αγάπη και το ταλέντο τους και αυτό ακριβώς είναι που έδωσε ένα άλλο «φως» στην ταινία».

Καθώς τον άκουγα, συμπληρωματικά στην αίσθηση που μου άφησε η ταινία, ένιωσα ότι ξύπνησε από το λήθαργο μία βασική διάσταση της ανθρώπινης ύπαρξης που όλοι μας έχουμε επιμελώς απαρνηθεί…

Δεν φοβάμαι εσένα που δεν γνωρίζω, φοβάμαι εμένα που με γνωρίζω περισσότερο…

ανασύροντας μνήμες του κύκλου σπουδών μου και των δικών μου πρότερων επιλογών. Και κάπου εδώ ήταν που ένιωσα ότι δικαιώθηκα στην επιλογή μου να τον συναντήσω.

Ολοκληρώνοντας τη συνέντευξή μας, θα ήθελα να τον ευχαριστήσω και δημοσίως για την αμεσότητα της επικοινωνίας μας, την απλότητα μεταφοράς βασικών μηνυμάτων και τον καθαρό τρόπο σκέψης του… και για έναν ακόμη λόγο… που μου θύμισε μέσω της διαδρομής του, μία αγαπημένη φράση του George Crabbe:

«Ένα παιχνίδι δεν χάνεται ποτέ, μέχρι να το κερδίσουμε».

Πηγή

Μπορείτε να παρακολουθήσετε το επίσημο trailer της ταινίας εδώ: https://www.youtube.com/watch?v=MKpEyzQXKYs

Ενημέρωση για τα νέα που αφορούν δράσεις για την ταινία, βρίσκετε σ’ αυτό τον σύνδεσμο: https://web.facebook.com/EterosEgo/