Σύνδρομο κακοποίησης ζώων

Άρθρο: Χριστίνα Βαϊζίδου
Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπεύτρια

Επιμέλεια: Θεοδώρα Βαγιώτη
Φιλόλογος

Οι βίαιες πράξεις προς τα ζώα έχουν προ πολλού αναγνωριστεί ως ενδείξεις μίας επικίνδυνης ψυχοπαθολογίας, η οποία δεν περιορίζεται μόνο στα ζώα. Δεν είναι τυχαίο ότι το αμερικανικό πρότυπο διαγνωστικό και θεραπευτικό εγχειρίδιο DSM για ψυχιατρικές και συναισθηματικές διαταραχές αναφέρει τη βία προς τα ζώα ως ένα από τα διαγνωστικά κριτήρια για διαταραχές, όπως αυτή της αντικοινωνικής-επιθετικής συμπεριφοράς (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM–5).

Υπάρχουν ποικίλες θεωρίες και μελέτες γύρω από το ψυχολογικό υπόβαθρο των ατόμων που κακοποιούν ζώα. Διακρίνονται κυρίως δύο κατηγορίες, η πρώτη εκ των οποίων αποτελείται από άτομα με νοητική και συναισθηματική ανωριμότητα, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις, όπως και τα παιδιά, δεν αντιλαμβάνονται το βαθμό της βλάβης που προκαλούν στο ζώο που κακοποιούν, καθότι δε διαθέτουν το απαιτούμενο επίπεδο ωριμότητας (Simon, 2009).

Στη δεύτερη κατηγορία υπάγονται τα άτομα, τα οποία αντλούν ικανοποίηση από την κακοποίηση έως και θανάτωση ζώων. Από ψυχιατρικής άποψης, η βασική πηγή αυτής της ικανοποίησης είναι η αίσθηση δύναμης, άσκησης ελέγχου και εξουσίας. Ορισμένα από τα άτομα αυτά υπολείπονται του αισθήματος δύναμης και ελέγχου σε άλλους τομείς της ζωής τους και αναζητούν ευάλωτους στόχους, ώστε να εξισορροπήσουν την ανεπάρκεια αυτή. Άλλα πάλι απολαμβάνουν το αίσθημα εξουσίας σε όλους τους τομείς της ζωής τους και το εξασκούν με κάθε ευκαιρία, προκειμένου να ενισχύσουν την αίσθηση ανωτερότητας που έχουν  (DSimon, 2009).

Τα βαθύτερα αίτια αυτής της συμπεριφοράς καλούμαστε να τα αναζητήσουμε αφενός μεν στην ψυχική δομή του ίδιου του ατόμου και αφετέρου στις συλλογικές αρχές της κοινωνίας μας. Όταν μία κοινωνία δε δείχνει επαρκή σεβασμό στα ζώα και τα χρησιμοποιεί απλά ως ζώντα αντικείμενα, τότε είναι επόμενο ορισμένα άτομα να θεωρήσουν ότι έχουν κάθε δικαίωμα να τα κακοποιούν ή ακόμη και να τα σκοτώνουν κατά συνείδηση. Ο άνθρωπος είναι ένα oν που του αρέσει να επιβάλλεται. Αυτή η ορμή τιθασεύεται μέσω των κοινωνικών και νομικών κανόνων τους οποίους μαθαίνουμε να υπακούμε ώστε να επιβιώσουμε ως κοινωνία. Όταν τα περιστατικά αυτά επαναλαμβάνονται, σημαίνει ότι δεν υπάρχει επαρκής άτυπος κοινωνικός κανόνας που να απαγορεύει τέτοιες συμπεριφορές, ώστε το άτομο να θεωρήσει εξαρχής την πράξη ως απαγορευμένη και ανήθικη. Το πρώτο πρόβλημα λοιπόν είναι η έλλειψη κοινωνικής συνείδησης απέναντι στα ζώα.

Αυτό από μόνο του καταδεικνύει ότι πρόκειται για άτομα με μία αίσθηση ανωτερότητας και ταυτόχρονα, όπως ήδη αναφέρθηκε, με μεγάλο αίσθημα ανασφάλειας και απουσίας ελέγχου. Στην προσπάθειά τους να έχουν τον έλεγχο πάνω σε κάτι (αφού δεν τον έχουν στη ζωή τους) καταφεύγουν σε πράξεις βίας, εκτονώνοντας κατά τον τρόπο αυτό την εσωτερική τους επιθετικότητα και προβαίνοντας συχνά σε πράξεις-αντίποινα απέναντι π.χ. σε ιδιοκτήτες κατοικίδιων ζώων, μη δυνάμενοι να στραφούν ενάντια στους ίδιους (Ascione, 1998). Τα συναισθήματά τους στρέφονται εναντίον κάποιου αντικειμένου το οποίο ο θύτης μπορεί να ελέγξει εύκολα.

Υπό αυτή την έννοια το ψυχολογικό προφίλ κάποιου που βασανίζει ζώα είναι το ίδιο με κάποιου που χτυπάει τη γυναίκα του ή τα παιδιά του. Στα πλαίσια αυτά, πολλές μελέτες προσανατολίστηκαν στη συσχέτιση της βίας απέναντι στα ζώα με παράλληλες ή μεταγενέστερες πράξεις βίας απέναντι στους ανθρώπους, κυρίως νεοτέρων ηλικιακά θυτών. Εξήχθη μάλιστα το συμπέρασμα ότι είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί η βίαιη συμπεριφορά παιδιών απέναντι στα ζώα ως πρώιμος προγνωστικός παράγοντας αυξημένης πιθανότητας άλλης μορφής βίαιης συμπεριφοράς στο μέλλον, καθότι η πρώτη εμφανίζεται σε πρώιμα στάδια ανάπτυξης του παιδιού, κατά μέσο όρο στην ηλικία των 6,5 χρόνων (Frick et al., 1993).

Όσον αφορά στα ψυχοκοινωνικά αίτια που ενδέχεται να οδηγήσουν ένα άτομο κάποια στιγμή στην κακοποίηση ή και στη θανάτωση ενός ζώου, αναφέρεται συχνά η συσχέτιση με εμπειρίες ενδοοικογενειακής βίας, κακοποίηση ή παραμέληση των ατόμων αυτών από τους γονείς τους κατά την παιδική ηλικία. Πέραν τούτου συμβάλλουν και οι έμμεσες εμπειρίες βίας π.χ. το βίωμα κακοποίησης ενός ζώου από τον γονιό, ως επίδειξη ισχύος και εξουσίας των γονέων μέσα στην οικογένεια (Widom, 1989).

Τα άτομα που κακοποιούν ζώα, μπορεί να εμφανίζουν περαιτέρω χαρακτηριστικά, όπως οι περιορισμένες κοινωνικές δεξιότητες, η δυσκολία να συναισθανθούν τους άλλους και να συνάψουν σχέσεις εμπιστοσύνης, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, αισθήματα αναξιότητας και ανεπάρκειας, αλλά και η γενικότερη παραβατική συμπεριφορά.

Ορισμένοι συγγραφείς μιλούν για τη «μαύρη τριάδα» των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας των ατόμων που κακοποιούν ζώα, η οποία αποτελείται από ναρκισσισμό, μακιαβελισμό και ψυχοπάθεια. Ο ναρκισσισμός αναφέρεται στην αίσθηση αυταρέσκειας και ανωτερότητας, ο μακιαβελισμός στην έλλειψη κάθε ηθικού φραγμού και η ψυχοπάθεια στον εγωκεντρισμό, την παρορμητική συμπεριφορά και την απουσία μεταμέλειας. Σε αυτά τα στοιχεία, οι μελετητές προσθέτουν συχνά και τον ανιχνεύσιμο σαδισμό, την ευχαρίστηση δηλαδή που αντλεί το άτομο μέσα από τον πόνο του άλλου (Paulhaus & Williams, 2002).

Ήδη το 1751, ο Βρετανός καλλιτέχνης William Hogarth φιλοτέχνησε μία σειρά από γκραβούρες με τίτλο Τα τέσσερα στάδια σκληρότητας (The Four Stages of Cruelty), στις οποίες διηγείται την ιστορία του Tom Nero, ο οποίος ξεκινά στο “πρώτο στάδιο” από το βασανισμό διάφορων ζώων και κυρίως γατών και σκύλων, για να καταλήξει στο βιασμό και το φόνο. Είναι προφανές ότι η συνάρτηση δεν είναι τόσο απλή και ότι η βάναυση μεταχείριση ζώων δεν καταλήγει πάντα και σε περαιτέρω πράξεις βίας. Ακόμη προφανέστερο όμως είναι το ότι δεν αποτελεί μεμονωμένη πράξη χωρίς αντίστοιχο ψυχοπαθολογικό υπόβαθρο και ότι η σημασία της δεν επιτρέπεται να υποβαθμίζεται ούτε από τα μεμονωμένα άτομα ούτε και από την κοινωνία ως σύνολο.

Προτεινόμενη βιβλιογραφία

Felthous, A.R., Aggression against cats, dogs, and people, Child Psychiatry and Human Development, 1980.

Herzog, Η., Some We Love, Some We Hate, Some We Eat: Why It’s So Hard To Think Straight About Animals, Harper Perennial, 2011, ISBN-10: 0061730858.

Kavanagh, P. S., Signal, T. D., & Taylor, The Dark Triad and animal cruelty: Dark personalities, dark attitudes, and dark behaviors, Personality and Individual Differences, 2013.