Γιώργος ΚιτσαράςΆρθρο: Γεώργιος Κιτσαράς
Ψυχολόγος, Υπ. Διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ
Στην τραγωδία του Αισχύλου (525 π.Χ – 456 π.Χ.) «Ικέτιδες» οι πενήντα κόρες του Δαναού, συνοδευόμενες από τον πατέρα τους καταφεύγουν στο Άργος ως ικέτιδες για να αποφύγουν τον αιμομικτικό γάμο με τους ξαδέρφους τους, γιους του Αιγύπτου. Ο βασιλιάς του Άργους, Πελασγός, παραξενεμένος από την απρόσμενη εμφάνιση των νεαρών ζητά εξηγήσεις. Όταν οι Δαναΐδες εξηγούν την κατάσταση, ο Πελασγός βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα δίλημμα: να προστατεύσει τις νεαρές διακινδυνεύοντας πιθανή επίθεση των Αιγυπτίων και ρισκάροντας την ευημερία της πόλης του ή να τις διώξει κινδυνεύοντας με τιμωρία από το Δία που προστατεύει τους ικέτες; Πρωταρχική ευθύνη του Πελασγού παραμένει η προστασία της πόλης του από την απειλή των αλλαγών που θα επιφέρει η παραχώρηση ασύλου στις Δαναΐδες. Μετά από μία δραματική παρέμβαση όπου οι ικέτιδες απειλούν με αυτοχειρία στην περίπτωση που το αίτημά τους απορριφθεί, ο Πελασγός μεταφέρει την ευθύνη της απόφασης απευθείας στους πολίτες του Άργους. Οι Αργίτες τοποθετούνται υπέρ της παροχής ασύλου και της προστασίας των ικετίδων με τις Δαναΐδες να εκφράζουν την ευγνωμοσύνη τους γεμίζοντας τους ναούς του Άργους με κλαδιά ελιάς.
Διαφορετικές προσεγγίσεις, ίδια διλήμματα.
Παρά τις όποιες επιμέρους διαφορές, η ιστορία των ικετίδων Δαναΐδων λειτουργεί ως επίκαιρη αλληγορία για το αντίστοιχο δίλημμα το οποίο βιώνουν οι χώρες υποδοχής από τη μία πλευρά και τα δεινά που υπομένουν οι αντίστοιχοι «ικέτες» στο μέσο της μεγαλύτερης προσφυγικής κρίσης μετά το τέλος του δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου (UNHCR, 2015).
Από τα οργανωμένα σχέδια υποδοχής και ένταξης προσφύγων στη Σουηδία μέχρι τις εντυπωσιακά προοδευτικές και υποστηρικτικές πολιτικές της Ουγκάντα απέναντι στα εκατομμύρια των προσφύγων από το Νότιο Σουδάν, δεκάδες κράτη ανά την υφήλιο έχουν βρεθεί αντιμέτωπα με ένα δίλημμα παρόμοιο με αυτό που βίωσε ο Πελασγός. Υπάρχουν «κόκκινες γραμμές» στο πόσους και ποιους μπορεί να δεχθεί ένα κράτος; Ποιος και πως παίρνει αυτή την απόφαση;
Η Σύμβαση της Γενεύης του 1951 για το καθεστώς των προσφύγων και το Πρωτόκολλο Νέας Υόρκης του 1967 διαμορφώνουν ένα οικουμενικό πλαίσιο για την προστασία των προσφύγων καθώς και τις υποχρεώσεις των κρατών αναφορικά με την παροχή βοήθειας (United Nations, 1951; United Nations, 1967). Ωστόσο, μέρα με τη μέρα το ένα μετά το άλλο πληθώρα κρατών υπό το βάρος των οικονομικών και κοινωνικών αλλαγών, κυρίως με την ενδυνάμωση ακραίων ιδεολογιών και πρακτικών, αναγκάζεται να αναθεωρήσει τη στάση του για την τήρηση και εφαρμογή των άνωθεν συνθηκών και πρωτοκόλλων (Bordignon & Moriconi, 2017; Summers (the Guardian), 2017; Traub (Foreign Policy), 2016).
Παρότι αυτή την περίοδο (Μαίος 2017), στην Ελλάδα η έκταση και το κατεπείγον του προσφυγικού ζητήματος έχει περιθωριοποιηθεί εκατομμύρια άτομα παραμένουν σε άμεση ανάγκη βοήθειας και ασύλου τόσο στην πόρτα της Ευρώπης όσο και ανά τον κόσμο. Για τα εκατομμύρια αυτών των ανθρώπων η απάντηση στο δίλημμα του Πελασγού δεν είναι ένα απλό φιλοσοφικό ζήτημα αλλά θέμα ζωής ή θανάτου. Παρά την ύπαρξη συνθηκών και πρωτοκόλλων, η ύπαρξη μίας πανανθρώπινης στάσης απέναντι στους σύγχρονους αυτούς «ικέτες» είναι κάθε άλλο παρά παρούσα. Η υιοθέτηση μίας σταθερής στάσης με μακροχρόνια και ουσιαστικό συνδυασμό προς όλους όσους έχουν ανάγκη είναι απαιτητική.
Αντί επιλόγου
Αισχύλου, Ικέτιδες. Στροφή δ’ (στ. 418-422)
Φρόντισον καὶ γενοῦ πανδίκως εὐσεβὴς πρόξενος· τὰν φυγάδα μὴ προδῷς, τὰν ἕκαθεν ἐκβολαῖς δυσθέοις ὀρμέναν·
(Νοιάσου και γίνε μου μ΄όλο το δίκαιο ευσεβής προστάτης ξένων·την εξόριστη μην προδώσεις, αυτήν που από μακριά με κατατρεγμούς άθεους έχει ξεσηκώθει)
Βιβλιογραφικές αναφορές
Bordignon, M., & Moriconi, S. (2017). The case for a common European refugee policy (No. 19605). Bruegel.
Summers. H. (2017). Tensions rise as Uganda refugee policy is pushed to breaking point. The Guardian [London].
Traub J. (2016). “The death of the most generous nation on earth”. Foreign Policy [Washington, DC].
United Nations General Assembly. (1951). Convention Relating to the Status of Refugees, 28 July 1951, United Nations: New York.
United Nations General Assembly. (1967). Protocol Relating to the Status of Refugees, 31 January 1967. United Nations: New York.
United Nations High Commissioner for Refugees. (2015). Global Trends: Forced Displacement 2015. United Nations: Geneva.