Δημήτρης ΒαγενάςΆρθρο: Δημήτρης Βαγενάς
Ψυχολόγος
Επιμέλεια: Μαρία-Ανδρονίκη Τραυλού
Φιλόλογος-Γλωσσολόγος
Σύμφωνα με τον γνωστό μύθο του Πλάτωνα, ο άνθρωπος είχε αρχικά τα χαρακτηριστικά και των δύο φύλων. Αυτός ο ανδρόγυνος άνθρωπος ήταν στρογγυλός σα σφαίρα και είχε τέσσερα πόδια, τέσσερα χέρια, έναν λαιμό και δύο πρόσωπα. Όταν τα ερμαφρόδιτα αυτά πλάσματα επιχείρησαν να επιτεθούν στους Θεούς, ο Δίας θύμωσε και χώρισε το καθένα σε δύο ξεχωριστά μέρη. Έκτοτε, αγωνίζονται να ενωθούν ξανά έτσι ώστε να καταφέρουν να ξαναγίνουν ένα.
Κατάλοιπα της αλληγορίας αυτής εντοπίζονται στη θεωρία του Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ. Όπως υποστήριξε ο Ελβετός ψυχαναλυτής, στο ασυνείδητο κάθε άντρα υπάρχει ένα θηλυκό στοιχείο, προσωποποιημένο από ένα γυναικείο πρόσωπο, στο οποίο ο Γιουνγκ έδωσε το όνομα «άνιμα» που στα λατινικά σημαίνει «ψυχή». Αποτελώντας τη θηλυκή ψυχή του άντρα, η άνιμα εμφανίζεται στα όνειρά του. Δεν είναι, ωστόσο, μια συγκεκριμένη εικόνα με σταθερά χαρακτηριστικά, αλλά ένα σύνολο ασυνείδητων εικόνων. Εφόσον η πρώτη γυναίκα που γνωρίζει κάθε άντρας είναι η μητέρα του, ο Γιουνγκ υποστήριξε πως αυτή είναι, εν μέρει, η προέλευση των χαρακτηριστικών της άνιμά του. Υπάρχει όμως και η κληρονομημένη εικόνα της γυναίκας που αποτελεί πάντα μέρος της άνιμα στο ασυνείδητο των αντρών. Με άλλα λόγια, ο άντρας έρχεται στον κόσμο φέροντας ήδη εικόνες της άνιμα οι οποίες διευρύνονται μέσω των επαφών του με τη μητέρα του και με τις υπόλοιπες γυναίκες του περιβάλλοντός του. Κατά τον Γιουνγκ, κάθε φορά που ένας άντρας ερωτεύεται, προβάλλει την άνιμά του σε μια συγκεκριμένη γυναίκα. Σε περίπτωση που καταλάβει πως αυτή η γυναίκα διαφέρει από την άνιμά του, είναι πιθανό ν’ απογοητευτεί και να στρέψει το ενδιαφέρον του σε κάποια άλλη. Αρκετές φορές πάντως, οι άντρες διατηρούν τις προβολές τους, μένοντας πιστοί κι ευτυχισμένοι με την ίδια γυναίκα.
Αντιστοίχως, στο ασυνείδητο κάθε γυναίκας υπάρχει ο «άνιμους» που προσωποποιείται από έναν ή περισσότερους άντρες. Η αρσενική ψυχή κάθε γυναίκας επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τον πατέρας της, παρόλο που διαθέτει ήδη κληρονομημένες εικόνες του άντρα στο ασυνείδητό της. Αν ο πατέρας της ήταν απόμακρος και δεν κατάφερε να της δώσει την αγάπη που αναζητούσε, τότε η γυναίκα αυτή θα έχει έναν προβληματικό άνιμους. Νιώθοντας πως δέχεται συνεχώς επίθεση από το αντίθετο φύλο, θα φέρεται σκληρά στους ερωτικούς της συντρόφους, εκφράζοντας την οργή της σε όσους της ασκούν αρνητική κριτική και διαφωνούν με τις δογματικές της απόψεις. Για τον Γιουνγκ, όταν μια γυναίκα δεν έχει επίγνωση της ύπαρξης του άνιμους, εκείνος δρα αυτόνομα και καταστροφικά. Για τον λόγο αυτό, είναι αναγκαίο να συνειδητοποιήσει τα αρσενικά χαρακτηριστικά της, όχι για να τα απωθήσει, αλλά για να διερευνήσει την προέλευσή τους και να κατανοήσει τον βαθμό που επηρεάζουν τη ζωή της. Υπάρχουν, βέβαια, και περιπτώσεις γυναικών που ο άνιμούς τους όχι μόνο δεν είναι προβληματικός, αλλά αντίθετα τις διευκολύνει να επικοινωνούν καλύτερα με τους άντρες και να κατανοούν ευκολότερα τις ανάγκες τους.
Αν και η θεωρία του Σίγκμουντ Φρόιντ παρουσιάζει πολλές διαφορές από τη θεωρία του Γιουνγκ, ο πατέρας της ψυχανάλυσης είχε οδηγηθεί σε παρόμοια συμπεράσματα. Σε διάφορες μελέτες του από το 1905 έως το 1930, ο Φρόιντ υποστήριξε πως οι άνθρωποι είναι όντα με αμφισεξουαλική προδιάθεση και πως κάθε άνθρωπος, ανεξάρτητα από το φύλο του, έχει τόσο αρσενικές όσο και θηλυκές παρορμήσεις, ανάγκες και ιδιότητες. Ίχνη από το αντίθετο φύλο εντοπίζονται σε κάθε άνθρωπο και δεν υπάρχει απόλυτη αρρενωπότητα ή απόλυτη θηλυκότητα ούτε σε βιολογικό ούτε σε ψυχολογικό επίπεδο, αφού τα γεννητικά όργανα των δύο φύλων έχουν κοινά χαρακτηριστικά και τα δύο φύλα έχουν παρόμοιες ανάγκες κι επιθυμίες. Ως εκ τούτου, ο ανδρισμός και η θηλυκότητα αποτελούν θεωρητικές κατασκευές με αυθαίρετο περιεχόμενο και όλοι οι άνθρωποι μοιράζονται κοινά γνωρίσματα.
Κατά τη διάρκεια των χρόνων που ακολούθησαν ασκήθηκε σκληρή κριτική στη θεωρία του Φρόιντ για την αμφισεξουαλικότητα. Πλέον οι δύο θεωρίες έχουν κυρίως συμβολική αξία, αλλά δεν πρέπει να υποτιμάται η πρακτική τους σημασία, αφού βασίστηκαν στην εκτεταμένη παρακολούθηση αντρών και γυναικών. Άλλωστε, μέσω των έργων του Γιουνγκ και του Φρόιντ μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα την ανθρώπινη φύση, τις διαπροσωπικές σχέσεις και τους λόγους που επιλέγουμε τον εκάστοτε ερωτικό σύντροφο.
Προτεινόμενη βιβλιογραφία
Angelides, S. (2001). A History of Bisexuality. Chicago & London: The University of Chicago Press.
Bennet, E. A. (2011). Τι είπε στ’ αλήθεια ο Γιουνγκ. Αθήνα: Μεταίχμιο.
Freud, S. (1971). Civilization and its discontents. In A. Strachey & A. Tyson (Ed.), The Standard Edition of the complete psychological works of Sigmund Freud (Vol. XXI, 1927 – 1931, pp. 57 – 145). London: Hogarth Press.
Freud, S. (1971). Some psychical consequences on the anatomical distinction between the sexes. In A. Strachey & A. Tyson (Ed.), The Standard Edition of the complete psychological works of Sigmund Freud (Vol. XIX, 1923 – 1925, pp. 241 – 258). London: Hogarth Press.
Freud, S. (1971). Three Essays on the theory of Sexuality. In A. Strachey & A. Tyson (Ed.), The Standard Edition of the complete psychological works of Sigmund Freud (Vol. VII, 1901 – 1905, pp. 123 – 246). London: Hogarth Press.
Ryckman, R. M. (2013). Theories of Personality (Tenth Edition). Belmont: Wadsworth, Cengage Learning.