Piercings και tattoos στην εφηβεία

Άρθρο: Χαράλαμπος Δεπάστας
Κοινωνικός Λειτουργός

Υπεύθυνη αναδημοσίευσης: Στέλλα Πυρένη
Φιλόλογος

Είναι φιλοσοφία; Είναι κουλτούρα ή υποκουλτούρα; Μόδα της εποχής, στιλ, αισθητική άποψη ή μήπως κάτι πολύ περισσότερο; Κάτι βαθύτερο; Σε αυτό το άρθρο θέλησα να ασχοληθώ με το «κάτι βαθύτερο».

Αν και εκ πρώτης όψεως τα tattoos και τα piercings (τρυπήματα) είναι διαφορετικά μεταξύ τους ωστόσο φαίνεται να έχουν κοινές ρίζες. Αμφότερα συνυπάρχουν με τον άνθρωπο από αρχαιοτάτων χρόνων. Είχαν παρατηρηθεί είτε σε μεγάλες αυτοκρατορίες της ιστορίας είτε σε φυλές σχεδόν όλων των ηπείρων. Τις τελευταίες δεκαετίες κι ιδιαίτερα στις μέρες μας παρατηρείται μια πολύ σημαντική αύξηση των δύο στους νέους και όχι μόνο.

Για το piercing, από την απλή τρύπα στα αφτιά για σκουλαρίκι (το πιο σύνηθες) μέχρι το να γεμίσεις με τρύπες και χαλκάδες οποιοδήποτε μέρος του κορμιού σου. Ακόμα, μεγάλες τρύπες σε σημεία όπως τα μάγουλα ή τα αφτιά, τομές σε χείλη, γλώσσα ή άλλα σημεία.

Όσον αφορά τα tattoos, μικρά σύμβολα, λέξεις, εκφράσεις ή σχέδια μέχρι «έργα τέχνης» που μπορεί να καλύπτουν μεγάλες επιφάνειες του δέρματος σε οποιοδήποτε σημείο.

Κοινό χαρακτηριστικό και των δύο η αλλαγή της εμφάνισης, του παρουσιαστικού, μέσω μιας επίπονης διαδικασίας. Θέλησα λοιπόν να ψάξω στα ενδότερα αυτών αναζητώντας κάποιες απαντήσεις μέσω της βιβλιογραφίας (υπάρχουν πραγματικά «διαμάντια», σας συστήνω να τα αναζητήσετε). Κοινωνιολόγοι, ανθρωπολόγοι και πολλές άλλες ειδικότητες από ένα ευρύ φάσμα επιστημών έχουν μελετήσει το θέμα και έχουν δώσει τις ερμηνείες τους. Τι ερμηνείες δίνει όμως η ψυχαναλυτική προσέγγιση για το piercing και τα tattoos στην εφηβική ηλικία;

Στην εφηβεία λοιπόν όπου είναι η συνηθέστερη ηλικία εμφάνισης της επιθυμίας αλλά και της πραγματοποίησης του piercing και των tattoos, παρατηρείται η προσπάθεια του εφήβου να εδραιώσει μια ξεχωριστή ταυτότητα και αυτονομία από τους γονείς (Armstrong, 1997). Έτσι, σημαδεύοντας ο έφηβος το σώμα του είναι σα να το αναδημιουργεί, σα να διαφοροποιεί τον εφηβικό εαυτό από το παιδικό σώμα και τις γονικές φιγούρες.

Το σώμα είναι η πρωταρχική βάση για την ανάπτυξη της αίσθησης του εαυτού καθώς και η πρωταρχική θέση για να συναντήσουμε τον άλλον. Μέσα από το σώμα βιώνουμε με συγκεκριμένο τρόπο την εμπειρία των εντάσεων που  προκύπτουν σε κάθε είδους στενή σχέση. Σε τέτοιου είδους σχέσεις συνυπάρχει η επιθυμία να συγχωνευθείς με τον άλλον και τον φόβο να μην καταληφθείς από τον άλλον. Ο Glasser (1979) αναφέρεται σε ένα εσωτερικό σενάριο που χαρακτηρίζεται από την επιθυμία να συγχωνευθείς με τον άλλον άνθρωπο αλλά αυτή η συγχώνευση συνοδεύεται και από τον κίνδυνο της συνολικής εγκόλπωσης και για αυτό χρειάζεται να υπάρξει μια βίαιη αντίσταση. Σε κάποιες περιπτώσεις εφήβων που παρεμβαίνουν έντονα στο σώμα τους αυτή η συμπεριφορά είναι μια προσπάθεια διαβεβαίωσης ότι η ένταση αυτή υπάρχει και η παρέμβαση αυτή είναι ο τρόπος για να διαβεβαιωθούν ότι είναι πράγματι ξεχωριστοί από τους άλλους και έτσι αμύνονται στην επιθυμία. Το σώμα «ανήκει» (υπό την έννοια του δημιουργήματός τους) στους γονείς. Σημαδεύοντάς το λοιπόν με τρύπες ή σχέδια προσπαθεί ο ενδιαφερόμενος να το ελέγξει και να διαφοροποιηθεί από αυτούς μέσα από το φαίνεσθαι, αφού δυσκολεύεται να διαφοροποιηθεί από το είναι (εσωτερικό ψυχικό επίπεδο).

Όταν οι γονείς δεν προσφέρονται ως υγιή πρότυπα ταύτισης, ο ενδιαφερόμενος αναγκάζεται να καταφύγει στον εαυτό του για να διαμορφώσει την ταυτότητά του. Το piercing ή τα tattoos δεν σημαδεύουν μόνο το σώμα, αλλά διαπερνούν τη σάρκα και προκαλούν πόνο. Ακολουθεί ένα διάστημα φροντίδας μέχρι να γιατρευτούν οι πληγές. Η ψυχική σημασία αυτής της διαδικασίας δεν αφορά μόνο στο τελικό ορατό αποτέλεσμα, αλλά είναι μια διαδικασία που καθρεφτίζει την γέννα.  Η  ικανότητα κάποιου να αντέχει τον πόνο και το ορατό αποτέλεσμα δηλώνει  ότι ο πόνος έγινε ανεκτός και γίνεται μια απόδειξη της θεραπευτικής διαδικασίας. (Favazza, 1996; Sweetman, 2000). Πολλοί μέσα από αυτή την διαδικασία ανακουφίζονται που  μπόρεσαν να αντέξουν τον πόνο και βγαίνουν από αυτή την εμπειρία με μια αίσθηση σωματικής δύναμης και απαρτίωσης (Jacobson, 2004). Τα  σημάδια στο σώμα προσφέρουν την εμπειρία της γέννας ενός νέου εαυτού και σε κάποιες περιπτώσεις δηλώνουν την πραγματοποίηση της φαντασίωσης της αυτοδημιουργίας.

Συμπερασματικά, το piercing και τα tattoos σε περιπτώσεις εφήβων με ομαλή ψυχοσυναισθηματική εξέλιξη μπορεί να εκφράζουν τη φυσιολογική προσπάθεια διαμόρφωσης της ταυτότητάς τους και της διαφοροποίησης από τους γονείς τους. Για κάποιους άλλους όμως εφήβους με έντονες δυσκολίες σε αυτή την ηλικία η αγωνιώδης προσπάθειά τους να βρουν την ταυτότητά τους μπορεί να πάρει και τη μορφή πολλών, έντονων, ακραίων, υπερβολικών και επώδυνων piercings και tattoos.

Βιβλιογραφικές αναφορές

Armstrong, M., Murphy, K. (1997). Tattooing: Another adolescent risk behavior warranting health education. Applied Nursing Research.; 10(4):181-9.

Glasser, M. (1979). Some aspects of the role of aggression in the perversions. In I. Rosen (ed.) The Pathology and Treatment of Sexual Deviations. Oxford University Press.; 12: 278-305.

Favazza, A. (1996). Bodies under Siege: Self Mutilation and Body Modification in Culture and Psychiatry. Baltimore, MD: Johns Hopkins University Press.

Jacobson, Y., Luzzatto, D. (2004). Israeli Youth Body Adornments: Between Protest and Conformity. Young May.; 12: 155-174,

Sweetman, P. (2000). Anchoring the (Postmodern) Self? Body Modification, Fashion and Identity. In M. Featherstone (ed.) Body Modification. London: Sage.